Va ô cuntinutu

Usu dî vucali finali accintati

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.

Ntô sicilianu puru, li vucali finali accintati vèninu rifiutati quasi sempri. Linguisticamenti, pi mutivi etimològgici o pi mutivi pràttici, la lingua siciliana è carattarizzata di palori ca ci hannu la sìllabba ùrtuma nun accintata.

  • Stu finòminu esisti nta assai àrii di la Sicilia, ma purtroppu cu la nfruenza dû tuscanu attruvamu sempri cchiù vucali finali accintati ntâ lingua siciliana parrata e scritta. Li littirati siciliani ùsanu li dui tipi (chiddi longhi e chiddi curti).

Asempi etimològgici

[cancia | cancia la surgenti]
  • hàiu (dû latinu "habeo") -> hà, hé ("ho" 'n tuscanu, "he" 'n castigghianu)
  • hàvi (dû latinu "habet") -> hà / ha'
  • virtùti (dû latinu "virtutem") -> virtù
  • caritàti (dû latinu "caritatem") -> carità
  • baccalà (dû spagnolu "bacalao") -> baccalà
  • antichitàti (dû latinu "antichitatem") -> antichità
  • viritàti (dû latinu "veritatem") -> virità
  • fàci (dû latinu "facit") -> fà / fa'
  • capacitàti (dû latinu "capacitatem") -> capacità
  • pòti (dû latinu "potest") -> pò / po'
  • puvirtàti (dû latinu "pauperatem") -> puvirtà
  • vòli (dû latinu mediuevali "vulere"/"volere" dirivatu dû latinu "quoerere") -> vò / vo'
  • mèu (dû latinu "meus") -> mè / me'
  • dùi (dû latinu "duo") -> dù / du'
  • sùsu (dû latinu "susum") -> sù / su'
  • tòu (dû latinu "tuus") -> tò / to'
  • sàpi (dû latinu "sapit") -> sà / sa'
  • giùsu, jùsu (dû latinu "de orsum" o "de vorsum") -> giù, jù / giu', ju'
  • sòu (dû latinu "suus") -> sò / so'
  • siddu, s'iddu (dû latinu "si ìlle", comu ntô corsu "s'ellu / s'eddu / sellu / seddu") -> sì / si' / si
  • sàcciu (dû latinu "sapio") mentri nta lu tuscanu s'accurzau 'n "so".

ecc.

Asempi pràttici

[cancia | cancia la surgenti]
  • ccàni (ccà), dû latinu "eccu hac"
  • amistati (amistà, amicizzia), dû spagnolu "amistad"
  • stàni (stà), dû latinu "stat"
  • sùgnu (sò, sù), dû latinu "sum" (forsi agghiuncennu lu latinu "ego", zoè "èu" o "ìu")
  • cùscusu, di l'àrabbu "cùscus" o dû francisi "couscous" (ma cu la prununza: "cuscùs")
  • sùnnu, dû latinu "sunt"
  • ddàni (ddà), dû latinu "illac"/"illa-ce"
  • stàiu, dû latinu "sto" (forsi agghiuncennu lu latinu "ego", zoè "èu" o "ìu")
  • abbaciùrru (abbaciù), dû francisi "abat-jour"
  • pirchìni, picchìni (pirchì, picchì)
  • accussìni (accussì)
  • sìni (sì)
  • èsti (è / e'), dû latinu "est"
  • èvi (è / e'), dû tuscanu "è"
  • nòni (no)
  • chiùi (chiù / chiu'), dû latinu "plus/plui"
  • jòni (jò)
  • vùi (vù / vu'), dû latinu "vos/voi"
  • tùni (tu)
  • vàni (và)
  • èni (è)

ecc.

Rifirimenti ca ùsanu palori cu li vucali finali accintati

[cancia | cancia la surgenti]
  • Vucabbulariu di Camilleri, 1998

Rifirimenti ca nun ùsanu palori cu li vucali finali accintati

[cancia | cancia la surgenti]
  • Dizziunariu di Luigi La Rocca, 2000

Rifirimenti ca ùsanu tutti dui tipi di palori

[cancia | cancia la surgenti]
  • Vucabbulariu di Piccittu, 1950-1980
  • Grammàtica di Bonner, 2001
  • Vucabbulariu Sicilianu-talianu di Lucio Zinna, 2002

Ntâ littiratura siciliana

[cancia | cancia la surgenti]
Jhii!...Muremu du friddu, signurinu!
Voscenza nni fa 'nsordu 'i caritati!
Però ccu mia sbagghiastru, 'nviritati,

Sicilianu standard usatu ntâ wikipedia siciliana

[cancia | cancia la surgenti]

Li linguisti scriveru ca na carattirìstica di lu linguaggiu sicilianu è lu disdegnu di li truncamenti di palori (quinni veni a diri lu disdegnu di li sillabbi finali accintati).

Pi scrìviri artìculi 'n sicilianu ntâ wikipedia siciliana, si ponnu usari li furmi sicilianizzanti (chiddi longhi) o li furmi tuscanizzanti (chiddi accurzati).

Rifirimenti

[cancia | cancia la surgenti]
Ortografìa siciliana
Usu di l'assimilazzioni cunzunantali dâ «R» | Usu di l'assimilazzioni cunzunantali dâ «R» cu l'apparizzioni di na «I» | Usu di l'addibbuluta dâ «T» | Usu di «BB» mmeci di «B» doppu na vucali | Usu di «GGHI» mmeci di «GLI» | Usu di «GGI» mmeci di «GI» doppu na vucali | Usu di «NZ» mmeci di «NS» | Usu di «ZZ» mmeci di «Z» doppu na vucali | Usu dâ dittungazzioni dâ «A» accintata Usu dâ dittungazzioni dâ «E» accintata | Usu dâ dittungazzioni dâ «O» accintata | Usu dâ «A» davanti a li nessi «SB» e «SC» | Usu dâ «A» davanti a li verbi siciliani | Usu dâ «BB» mmeci dâ «VV» | Usu dâ «CA» mmeci dâ «QUA» | Usu dâ «CHE» mmeci dâ «QUE» | Usu dâ «CHI» mmeci dâ «QUI» | Usu dâ «CH» davanti â «A» «O» «U» | Usu dâ «CH» mmeci dâ «CL» o dâ «CR» | Usu dâ «CH» spagnola pâ «CI» o pâ «CCI» | Usu dâ «CK» mmeci dâ «CCH» | Usu dâ «CK» mmeci dâ «CH» | Usu dâ «C» gutturali mmeci dâ «G» gutturali | Usu dâ «C» duci mmeci dâ «G» duci | Usu dâ «DD» mmeci dâ «LL» | Usu dâ «D» davanti â «R» | Usu dâ «E» sulu quannu è accintata | Usu dâ «GU» | Usu dâ «G» aspra a lu nizziu di li palori | Usu dâ «G» aspra ammenzu di li palori | Usu dâ «G» davanti â «R» | Usu dâ «G» gutturali mmeci dâ «C» gutturali | Usu dâ «G» duci mmeci dâ «C» duci | Usu dâ «H» muta | Usu dâ «H» raffurzativa | Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «BI» nizziali | Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «CHI» nizziali | Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «DI» nizziali | Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «VI» nizziali | Usu dâ «MB» ô nternu dî palori | Usu dâ «ND» ô nternu dî palori | Usu dâ «NV» ô nternu dî palori | Usu dâ «O» sulu quannu è accintata | Usu dâ «RB» pi la «RV» | Usu dâ «R» mmeci dâ «D» | Usu dâ «SB» pi la «SV» | Usu dâ «Ç» pû sonu sicilianu ca veni dû sonu latinu «FL» | Usu dâ «Č» pâ «C» duci | Usu dî custruzzioni virbali cu «aviri» | Usu dî littri duppricati ô principiu dî palori | Usu dî vucali ncerti nta na sìllabba diversa di chidda penùrtima | Usu dî vucali ncerti ntâ penùrtima sìllabba | Usu dû rutacismu dâ «L» doppu la «R» | Usu dû rutacismu dâ «L» ntervucàlica | Usu dâ «J» doppu na vucali | Usu dâ «J» 'n pusizzioni finali | Usu dâ «J» 'n pusizzioni nizziali | Usu dâ «J» doppu na cunzunanti | Usu dâ «J» nta nu dittongu fàusu‎ | Usu dâ «Ï» nta nu dittongu fàusu‎ | Usu dâ «Ü» nta nu dittongu fàusu‎ | Usu dâ «CU» mmeci dâ «QU» | Usu dâ «CU» mmeci dâ «QUI» | Usu dâ «CZ» mmeci dâ «ZZ» | Usu dâ «CZ» mmeci dâ «Z» | Usu di «-ISA» mmeci di «-ISI» | Usu dâ «Ñ» mmeci dâ «GN» | Usu dâ «NY» mmeci dâ «GN» | Usu dâ «NY» mmeci dâ «NGI» | Usu dâ «NJ» mmeci dâ «NGI» | Usu dâ pròtisi nizziali «N» | Usu dâ «CU» mmeci dâ «QUO» | Usu dâ «O» mmeci di «AU» ô nternu di na palora | Usu dâ «RH» pû radduppiamentu dâ «R» nizziali | Usu dâ «RR» pû radduppiamentu dâ «R» nizziali | Nzirzioni di na vucali tra dui cunzunanti | Usu dâ «O» mmeci dâ «UA» ô nternu di na palora | Usu dâ «SR» pâ «STR» | Usu dâ «STCR» pâ «STR» | Usu dâ «THR» mmeci dâ «TR» | Usu dâ «TRH» mmeci dâ «TR» | Usu dâ «STRH» pâ «STR» | Usu dâ «DRH» mmeci dâ «DR» | Usu dâ «DHR» mmeci dâ «DR» | Usu dâ «TŘ» mmeci dâ «TR» | Usu dâ «TTR» mmeci dâ «TR» | Usu dâ «V» a lu nizziu di li palori | Usu dâ «V» nizziali mmeci dâ «B» nizziali | Usu dâ «Y» mmeci dâ «I» 'n pusizzioni finali | Usu dâ «Y» mmeci dâ «J» ntervucàlica | Usu dâ «Y» mmeci dâ «I» ntervucàlica | Usu dâ «CU» mmeci dâ «CHI» | Usu dâ «GH» davanti â «A» «O» «U» | Usu dâ «GG» pû radduppiamentu dâ «G» nizziali | Usu di «GL» mmeci di «GLI» | Usu dâ «NGN» mmeci dâ «GN» | Usu dâ «NH» mmeci dâ «GN» | Usu dâ «NJ» mmeci dâ «GN» | Pirduta dâ «D» ntervucàlica | Raffurzamentu dâ «D» ntervucàlica | Usu dâ «GH» mmeci dâ «GL» o dâ «GR» | Usu di «GLI» mmeci di «GGHI» | Usu dâ «KH» mmeci dâ «C» dura | Usu dâ «KJ» mmeci dâ «CHI» | Usu dâ «KK» mmeci dâ «CCH» | Usu dâ «KK» mmeci dâ «CC» | Usu dâ «RZ» mmeci dâ «RS» | Usu dâ pròtisi nizziali «G» | Usu dâ «BB» mmeci dâ «P» doppu na vucali | Usu dâ «SCI» pâ «STR» | Usu dâ «I» tra dui vucali | Usu dâ «SC» pâ «C» duci | Usu dâ «X» pâ «C» duci | Usu dâ «RR» pâ «RN» | Usu dâ sunurizzazzioni dâ «S» | Usu dî furmi 'n «-ZIA» mmeci dî furmi 'n «-ZA» | Usu dû spustamentu di cunzunanti | Usu dâ «DD» o dâ «GGH» | Usu dâ «ZZ» ô principiu di na palora | Usu dâ «DD» ô principiu di na palora | Usu dâ «BB» ô principiu di na palora | Usu dî participi passati nun cuntratti | Usu dû rutacismu dâ «L» tra cunzunanti e vucali | Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu lu prifissu «suvra» o «supra» | Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu na vucali «accintata» ntô nternu di na palora | Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu na vucali nun «accintata» ntô nternu di na palora | Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu lu prifissu «da» | Usu dû suffissu sicilianu «-iscu» ca veni dû latinu «-iscus» | Usu dî vucali finali accintati | Usu dâ «ZH» mmeci dâ «Z» | Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-GI-» | Usu dâ «-CE-» ca veni dû latinu «-CE-» | Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-TI-» | Usu dâ «-CI-» ca veni dû latinu «-CE-» | Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-CI-» | Usu dâ «-CI-» ca veni dû latinu «-TI-» | Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-CE-» | Usu dâ «-CI-» ca veni dû latinu «-CI-» | Usu dâ «V» mmeci dâ «B» ô nternu di na palora | Usu dâ «ZZ» mmeci dâ «CCI» | Usu dâ «SCI» mmeci dâ «SS»‎ | Usu di l'ènclisi nizziali | Usu di l'assimilazzioni dâ «DR» n «RR» | Usu di «-MMIR-» ca veni dû latinu «-MBR-» | Usu di «-NNIR-» ca veni dû latinu «-NDR-» | Usu dâ «MP» mmeci dâ «NF» | Usu dâ «L» mmeci dâ «R» | Usu di l'assimilazzioni dâ «RD» n «RR» | Usu dâ «RR» pâ «NR» | Usu dâ «CO» mmeci dâ «QUO» | Usu dû prifissu custanti «CUN» davanti â «J» o davanti â «I» | Usu di «-NG-» o «-NC-» pû nessu latinu «-NG-» | Usu dû dinamismu funèticu | Usu di «HI» mmeci dâ «J» doppu la vucali «I» | Pirduta dâ «U» ô principiu dî palori