Usu dî vucali ncerti nta na sìllabba diversa di chidda penùrtima

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.

Diffusioni

‘N sicilianu, l'accentu tònicu cadi spissu ntâ penùrtima sìllabba dâ palora. Na vucali dèbbuli (zoè nun tònica) prisenti nta n'àutra sìllabba pò canciàrisi 'n "u", "i" o "a". Lu canciamentu, chi pò èssiri diversu a secunna dâ zona dialittali siciliana, si fa supratuttu ‘n "u". Stu finòminu dî vucali ncerti ntâ nta na sìllabba diversa di chidda penùrtima succedi nta tutti l'àrii dâ Sicilia.

Arcuni asempi di palori

Pi ogni littra, taliati l'asempi ccà sutta:

Littra "a"

  • A li voti la "a" addiventa "i":

malancunìa/malincunìa (gr. "melànos cholê", "mèlas kolh"). È forsi na nfruenza dû talianu "malinconìa".

mataràzzu/matiràzzu (lat. mataràtium). È forsi na nfruenza dû talianu "materàsso".

sciàpitu/scìpitu (lat. "non sàpidus"). È forsi na nfruenza dî palori taliani "insìpido" e "scìpido" .

sprivèri/spravièri (lat. "sparvèrius"). E' forsi na nfruenza dâ palora francisa antica "espervier".

lavànca/livànca


  • A li voti la "a" addiventa "u":

aggranfagnàri/aggranfugnàri (furma dirivata dû tèrmini sicilianu "aggranfàri")

bammàcia/bummàcia (tal. "bambàgia"). La diffusioni di stu talianismu nun è veru mpurtanti. E ci voli pricisari ca ntâ stragranni parti dâ Sicilia s'usa cchiù "màttula".

cacumìdda/cucumìdda (gr. khamaìmelon)

carriòla/curriòla

valànza/vulànza (sp. "balànza")

Littra "i"

  • A li voti la "i" addiventa "a":

dinàru/danàru (lat. "denàrius"). È forsi na nfruenza dû talianu "danaro".

dijùnu/dajùnu (lat. "jejùnium"). È forsi na nfruenza dû spagnolu "ayuno".

dùnchi/dùnca (latinu anticu "ad tunc" o "ad hunc", latinu mudernu "dònique", talianu anticu "adùnque", talianu mudernu "dùnque")

esircìzziu/sarcìziu

finarmènti/fanammènti

furistèru-furistèri/furastèru-furastèri (lat. "foristàrius"). È forsi na fruenza dâ palora latina "fòras" o dâ palora siciliana "fòra".

midèmmi/midèmma (fr. anticu "medèsme", lat. "met ìpsimus")

miravìgghia/maravìgghia (lat. "mirabìlia"). È forsi na nfruenza dû spagnolu "maravilla".

Ngritèrra/Ngratèrra. È forsi na nfruenza dû spagnolu "Inglaterra".

palirmitanu/palarmitanu. È forsi na nfruenza di l'àrabbu "Balarm" ("Palermu" 'n àrabbu).

patritèrnu/patratèrnu (tal. "padretèrno"). È forsi na nfruenza dû latinu "pàter aetèrnus".

pirò/parò (tal. però)

qualùnchi/qualùnca (latinu: "qualiscùmque", e talianu "qualùnque") ma è cchiù sicilianu e cchiù cumuni "qual’è gghiè"

ricàmu/raccàmu

rifàrdu/rafàrdu

Siraùsa/Saraùsa (gr. "Syracusa")

tigànu/tagànu (gr. "tegànon")

tirrimòtu/tirramòtu (lat. "terremòtus" e "terraemòtus")

tridènta/tradènta

  • Stu finòminu pò cumpàriri puru nti l'ùrtima sìllabba:

canzùni/canzùna (lat. "cantiònem")

canzùni/canzùna

Singapùri/Singapùra

spècî/spècia


  • Spissu la "i" addiventa "u":

allisciàri/allusciàri (tal. lisciàre))

ammintuàri/ammuntuàri (nurm. "mentevòir")

assimigghiàri/assumigghiàri (lat. "assimilàri"). È forsi na nfruenza dû talianu "assomigliàre".

birrìtta/burrìtta (tal. berrètto)

Bisacchìnu/Busacchìnu (lat. "Bisachìnum")

bizzùni/buzzùni (fr. "bessòn")

carnizzèri/carnazzèri (sp. "carnicèro")

carnalivàri/carnaluvàri

carrabbinèri/carrabbunèri

chistiòni/custiòni

cugnòmi/cugnòmu (lat. "cum nòmen" e "cum gnòmen")

dimannàri/dumannàri (lat. "demandàre"). È forsi na nfruenza dû talianu "domandàre".

filìnia/fulìnia

Filìppu/Fulìppu (lat. "Philìppus", "Phulìppus")

firriàri/furriàri

gesimìnu/gesumìnu (pirs. "giasemìn"). È forsi na nfruenza dû talianu "gelsomìno".

Girgènti/Giurgènti

livàra/luvàra (sp. "olivèra")

milùni/mulùni (lat. "melònem")

milanciàna/mulanciàna (lat. "melongèna", "meràngolus"). E "malanciàna" 'n Calabbria.

muvimèntu/muvumèntu (lat. "movimèntus")

nòmi/nòmu (lat. "nòmen")

pinzèddu/punzèddu (sp. "pincèl")

pirtùsu/purtùsu

pitrusìnu/putrusìnu (gr. petroselìnon)

primintìu-primmintìu/prumintìu-prummintìu (tusc. "primatìccio")

sdirrùpu/sdurrùpu (lat. "dirùptus"). Asìstinu videmma li verbi siciliani "sdirrupàri" e "sdurrupàri".

sigghiùzzu/sugghiùzzu (lat. "singlùtius")

simàna/sumàna (spagn. semàna)

simènza/sumènza (lat. "semèntia")

sirvìzzu/survìzzu (lat. "servìtium")

tàrdi/tàrdu (lat. "tàrde", it. "tàrdi"). 'N talianu, "tàrdo" pò significari midemma "tàrdi" (oltri lu tèrmini fissatu).

tidìscu/tudìscu (lat. "tedèscus").

tilàru/tulàru (lat. "telàrius")

tippuliari/tuppuliari (gr. "typto")

tirrènu/turrènu (lat. "terrènus")

tirrìbbuli/turrìbbuli (lat. "terrìbilem")

tripiànu/trupiànu (tal. "trebbiàno")

vèrmi/vèrmu (lat. "vèrmem")

viddìcu/vuddìcu (lat. "umbilìcus" e "imbilìcus")

vidèmma/'urèmma (francisi anticu "medèsme")

viscìca-vissìca/vuscìca-vussìca (lat. "vensìca", "vesìca")

vrìsca, virìsca/vurìsca (tal. "brèsca")

zibbìbbu/zubbìbbu (ar. "zibìb")

Littra "u"

  • A li voti la "u" addiventa "a":

carrumàttu/carramàttu

muccatùri/maccatùri (sp. "mocadòr")

salamurìgghiu/salamarìgghiu

vurdunàru/vardunàru (gr. "bordonàrios")



  • A li voti la "u" addiventa "i":

còmu/còmi (lat. "quòmodo", it. "còme")

cummugghiàri/cummigghiàri (sic. "cummògghiu")

cuntèntu/cuntènti (lat. "contèntus"). È forsi na nfruenza dâ palora spagnola antica e purtuchisa muderna "contente".

furèttu/firèttu (lat. "fùrus, "fùro"). È forsi na nfruenza dû ngrisi "ferret".

jimmurùtu/jimmirùtu

luèri/lièri

mulunciàna -> mulinciàna/milinciàna (lat. "melongèna"). È forsi na nfruenza dû talianu "melenzàna".

pinzèru/pinzèri (lat. "pensàrius", it. "pensièro" e "pensière")

prisuntùsu/prisintùsu (lat. presumptuòsus)

prumùni/primùni

prusciùttu/prisùttu

scurpiùni/schirpiùni

rubbùstu/ribbùstu

rulòggiu/rilòggiu (lat. "horològium"). È forsi na nfruenza dû spagnolu "relòj". Nta arcuni zoni asisti midemma "ralòggiu".

turrùni/tirrùni (lat. "turùnda")

Orìggini

Accura lu canciamentu succedi spissu pi mutivu fònicu ma videmma succedi a li voti pi mutivu d'òrdini etimològgicu, e è veru diffìcili distìnchiri l'unu di l'àutru pirchì la lingua siciliana nun era studiata na vota (e pirchissu nun sapemu tuttu supra idda).

Stu finòminu funèticu asisti macari nta la lingua corsa ca havi li furmi:

civodda / ciuvodda (zoè 'n sicilianu: "cipudda")

lettùra / littura (zoè 'n sicilianu: "littura")

interrugà / intarrugà (zoè 'n sicilianu: "nterrugari")

interessatu / intarissatu (zoè 'n sicilianu: "ntirissatu")

intreccià / intriccià (zoè 'n sicilianu: "ntrizzari", "ntrinzari")

pernìci / parnici (zoè 'n sicilianu: "pirnici")

persòna / parsona (zoè 'n sicilianu: "pirsuna")

prisentà / prisintà (zoè 'n sicilianu: "prisintari")

pettirossu / pittirussu (zoè 'n sicilianu: "pettirrussu")

riferenzi / rifarenzi (zoè 'n sicilianu: "rifirimenti")

sgranfià / sgrinfià (zoè 'n sicilianu: "graffiari")

terminàle / tarminali (zoè 'n sicilianu: "tirminali")

terrenu / tarrenu (zoè 'n sicilianu: "tirrenu", "turrenu")

vergògna / vargogna (zoè 'n sicilianu: "virgogna")

cerveddu / ciarbeddu (zoè 'n sicilianu: "cirveddu")

regulàre / rigulari (zoè 'n sicilianu: "rigulari")

ecc.


Stu finòminu funèticu asisti macari nta la lingua spagnola ca havi li furmi:

berrueco / barrueco

ecc.


Stu finòminu funèticu asisti macari nta la lingua aragunisa (parrata ntâ Spagna) ca havi li furmi:

zibíl / zebíl (zoè 'n sicilianu: "civili")

ecc.


Stu finòminu funèticu asisti macari nta la lingua asturiana (parrata ntâ Spagna) ca havi li furmi:

chicolate / chocolate (zoè 'n sicilianu: "ciucculatti")

ecc.

Rifirimenti ca ùsanu li vucali ncerti macari nta na sìllabba diversa di chidda penùrtima

  • Vucabbulariu di Lucio Zinna - Antares Editrice, 2002

Rifirimenti ca nun ùsanu li vucali ncerti nta na sìllabba diversa di chidda penùrtima

Sicilianu standard usatu ntâ wikipedia

Raccumannamu d'usari li vucali ncerti quannu si tràttanu di furmi canusciuti (zoè purtati di armenu un littiratu sicilianu). Li cullabburatura dâ Wikipedia siciliana ùsanu ogni jornu li vucali ncerti quannu scrìvinu artìculi nta stu pruggettu uichipidianu.

Ortografìa siciliana
Usu di l'assimilazzioni cunzunantali dâ «R» | Usu di l'assimilazzioni cunzunantali dâ «R» cu l'apparizzioni di na «I» | Usu di l'addibbuluta dâ «T» | Usu di «BB» mmeci di «B» doppu na vucali | Usu di «GGHI» mmeci di «GLI» | Usu di «GGI» mmeci di «GI» doppu na vucali | Usu di «NZ» mmeci di «NS» | Usu di «ZZ» mmeci di «Z» doppu na vucali | Usu dâ dittungazzioni dâ «A» accintata Usu dâ dittungazzioni dâ «E» accintata | Usu dâ dittungazzioni dâ «O» accintata | Usu dâ «A» davanti a li nessi «SB» e «SC» | Usu dâ «A» davanti a li verbi siciliani | Usu dâ «BB» mmeci dâ «VV» | Usu dâ «CA» mmeci dâ «QUA» | Usu dâ «CHE» mmeci dâ «QUE» | Usu dâ «CHI» mmeci dâ «QUI» | Usu dâ «CH» davanti â «A» «O» «U» | Usu dâ «CH» mmeci dâ «CL» o dâ «CR» | Usu dâ «CH» spagnola pâ «CI» o pâ «CCI» | Usu dâ «CK» mmeci dâ «CCH» | Usu dâ «CK» mmeci dâ «CH» | Usu dâ «C» gutturali mmeci dâ «G» gutturali | Usu dâ «C» duci mmeci dâ «G» duci | Usu dâ «DD» mmeci dâ «LL» | Usu dâ «D» davanti â «R» | Usu dâ «E» sulu quannu è accintata | Usu dâ «GU» | Usu dâ «G» aspra a lu nizziu di li palori | Usu dâ «G» aspra ammenzu di li palori | Usu dâ «G» davanti â «R» | Usu dâ «G» gutturali mmeci dâ «C» gutturali | Usu dâ «G» duci mmeci dâ «C» duci | Usu dâ «H» muta | Usu dâ «H» raffurzativa | Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «BI» nizziali | Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «CHI» nizziali | Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «DI» nizziali | Usu dâ «J» nizziali mmeci dâ «VI» nizziali | Usu dâ «MB» ô nternu dî palori | Usu dâ «ND» ô nternu dî palori | Usu dâ «NV» ô nternu dî palori | Usu dâ «O» sulu quannu è accintata | Usu dâ «RB» pi la «RV» | Usu dâ «R» mmeci dâ «D» | Usu dâ «SB» pi la «SV» | Usu dâ «Ç» pû sonu sicilianu ca veni dû sonu latinu «FL» | Usu dâ «Č» pâ «C» duci | Usu dî custruzzioni virbali cu «aviri» | Usu dî littri duppricati ô principiu dî palori | Usu dî vucali ncerti nta na sìllabba diversa di chidda penùrtima | Usu dî vucali ncerti ntâ penùrtima sìllabba | Usu dû rutacismu dâ «L» doppu la «R» | Usu dû rutacismu dâ «L» ntervucàlica | Usu dâ «J» doppu na vucali | Usu dâ «J» 'n pusizzioni finali | Usu dâ «J» 'n pusizzioni nizziali | Usu dâ «J» doppu na cunzunanti | Usu dâ «J» nta nu dittongu fàusu‎ | Usu dâ «Ï» nta nu dittongu fàusu‎ | Usu dâ «Ü» nta nu dittongu fàusu‎ | Usu dâ «CU» mmeci dâ «QU» | Usu dâ «CU» mmeci dâ «QUI» | Usu dâ «CZ» mmeci dâ «ZZ» | Usu dâ «CZ» mmeci dâ «Z» | Usu di «-ISA» mmeci di «-ISI» | Usu dâ «Ñ» mmeci dâ «GN» | Usu dâ «NY» mmeci dâ «GN» | Usu dâ «NY» mmeci dâ «NGI» | Usu dâ «NJ» mmeci dâ «NGI» | Usu dâ pròtisi nizziali «N» | Usu dâ «CU» mmeci dâ «QUO» | Usu dâ «O» mmeci di «AU» ô nternu di na palora | Usu dâ «RH» pû radduppiamentu dâ «R» nizziali | Usu dâ «RR» pû radduppiamentu dâ «R» nizziali | Nzirzioni di na vucali tra dui cunzunanti | Usu dâ «O» mmeci dâ «UA» ô nternu di na palora | Usu dâ «SR» pâ «STR» | Usu dâ «STCR» pâ «STR» | Usu dâ «THR» mmeci dâ «TR» | Usu dâ «TRH» mmeci dâ «TR» | Usu dâ «STRH» pâ «STR» | Usu dâ «DRH» mmeci dâ «DR» | Usu dâ «DHR» mmeci dâ «DR» | Usu dâ «TŘ» mmeci dâ «TR» | Usu dâ «TTR» mmeci dâ «TR» | Usu dâ «V» a lu nizziu di li palori | Usu dâ «V» nizziali mmeci dâ «B» nizziali | Usu dâ «Y» mmeci dâ «I» 'n pusizzioni finali | Usu dâ «Y» mmeci dâ «J» ntervucàlica | Usu dâ «Y» mmeci dâ «I» ntervucàlica | Usu dâ «CU» mmeci dâ «CHI» | Usu dâ «GH» davanti â «A» «O» «U» | Usu dâ «GG» pû radduppiamentu dâ «G» nizziali | Usu di «GL» mmeci di «GLI» | Usu dâ «NGN» mmeci dâ «GN» | Usu dâ «NH» mmeci dâ «GN» | Usu dâ «NJ» mmeci dâ «GN» | Pirduta dâ «D» ntervucàlica | Raffurzamentu dâ «D» ntervucàlica | Usu dâ «GH» mmeci dâ «GL» o dâ «GR» | Usu di «GLI» mmeci di «GGHI» | Usu dâ «KH» mmeci dâ «C» dura | Usu dâ «KJ» mmeci dâ «CHI» | Usu dâ «KK» mmeci dâ «CCH» | Usu dâ «KK» mmeci dâ «CC» | Usu dâ «RZ» mmeci dâ «RS» | Usu dâ pròtisi nizziali «G» | Usu dâ «BB» mmeci dâ «P» doppu na vucali | Usu dâ «SCI» pâ «STR» | Usu dâ «I» tra dui vucali | Usu dâ «SC» pâ «C» duci | Usu dâ «X» pâ «C» duci | Usu dâ «RR» pâ «RN» | Usu dâ sunurizzazzioni dâ «S» | Usu dî furmi 'n «-ZIA» mmeci dî furmi 'n «-ZA» | Usu dû spustamentu di cunzunanti | Usu dâ «DD» o dâ «GGH» | Usu dâ «ZZ» ô principiu di na palora | Usu dâ «DD» ô principiu di na palora | Usu dâ «BB» ô principiu di na palora | Usu dî participi passati nun cuntratti | Usu dû rutacismu dâ «L» tra cunzunanti e vucali | Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu lu prifissu «suvra» o «supra» | Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu na vucali «accintata» ntô nternu di na palora | Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu na vucali nun «accintata» ntô nternu di na palora | Usu dû radduppiamentu cunzunànticu doppu lu prifissu «da» | Usu dû suffissu sicilianu «-iscu» ca veni dû latinu «-iscus» | Usu dî vucali finali accintati | Usu dâ «ZH» mmeci dâ «Z» | Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-GI-» | Usu dâ «-CE-» ca veni dû latinu «-CE-» | Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-TI-» | Usu dâ «-CI-» ca veni dû latinu «-CE-» | Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-CI-» | Usu dâ «-CI-» ca veni dû latinu «-TI-» | Usu dâ «-ZI-» ca veni dû latinu «-CE-» | Usu dâ «-CI-» ca veni dû latinu «-CI-» | Usu dâ «V» mmeci dâ «B» ô nternu di na palora | Usu dâ «ZZ» mmeci dâ «CCI» | Usu dâ «SCI» mmeci dâ «SS»‎ | Usu di l'ènclisi nizziali | Usu di l'assimilazzioni dâ «DR» n «RR» | Usu di «-MMIR-» ca veni dû latinu «-MBR-» | Usu di «-NNIR-» ca veni dû latinu «-NDR-» | Usu dâ «MP» mmeci dâ «NF» | Usu dâ «L» mmeci dâ «R» | Usu di l'assimilazzioni dâ «RD» n «RR» | Usu dâ «RR» pâ «NR» | Usu dâ «CO» mmeci dâ «QUO» | Usu dû prifissu custanti «CUN» davanti â «J» o davanti â «I» | Usu di «-NG-» o «-NC-» pû nessu latinu «-NG-» | Usu dû dinamismu funèticu | Usu di «HI» mmeci dâ «J» doppu la vucali «I» | Pirduta dâ «U» ô principiu dî palori