Giuvanni Meli

Artìculu n vitrina
Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
«  ...un omu ca non sapìa cunzari na nzalata e pritinnìa di cunzari lu munnu. - (dû puema, Don Chisciotti e Sanciu Panza, unni Sanciu Panza sta discrivennu l'eroi, Don Chisciotti.)  »


Nu ritrattu di Giuvanni Meli

Giuvanni Meli (Palermu, 6 di marzu 1740 - Palermu, 20 di dicèmmiru 1815) fu unu dî cchiù granni littirati siciliani.

Vita[cancia | cancia la surgenti]

Vinìu di na famigghia mudesta e di picciottu studiò p'arcuni anni grammàtica e ritòrica. Doppu aviri studiatu filusufìa e midicina fu dutturi 'n Cinisi. Nta stu pirìudu, liggìu li pueti bucòlichi, l'enciclopidisti e Rousseau, scuprennu lu valuri puèticu dâ lingua siciliana chi aduttò pi casi tutti li sò òpiri.

Ntô 1760 vinni ammittutu nna l'Accademia dû bon gustu e ccà accuminzò a scrìviri li versi, prima pi talianu, poi pi sicilianu. Pubbricò la sò prima òpira, La Fata Galanti, ntô 1762 doppu lu quali vinni canusciutu di tutti li littirati e famigghi nòbbili di Palermu.

Giuvanni Meli facìa i sò puisì 'ntâ la "grutta pirciata" a Terrasini, vicinu Palermu.

Na strumientu ca studiava la midicina ottinìu un mpiegu ntô paisi di Cinisi, vicinu Palermu, comu mèdicu tinutu a stipenniu di l'abbazzia binidittina di S. Martinu dî Scali. Duranti stu pirìudu a Cinisi cuntìnuava la sò attivitati di scritturi, pubbricannu puru quarchi saggìstica d'argumentu mèdicu.

Ntô 1772 si trasfirìu a Palermo, unni ntô 1787 vinni ncarricatu câ càttidra di Chìmica a l'univirsità di Palermu; unni arricugghìu e pubbricàu, 'n cincu vulumi, li soi puisìi siciliani. Ntô 1798, quannu la Curti si trasfirìu di Napuli a Palermo, l'abbati Meli era già nu scritturi cèlibbri (a stu tempu Meli si fici chiamari abbati e si vistìu di riliggiusu); lu rè cci assignò na pinsioni, e si didicò cu tranquillitati ê littiri.

Meli spirimintò cu na forma di linguaggiu ca putemu discrìviri comu nu sicilianu lustru. Pi na manu, chissu significa ca pruvò a scrìviri di suggetti di tanti gènira, spissu pi nu modu umurìsticu e filusòficu, ma pi l'àutra manu significa macari ca la sò scrittura abballarìa tra n'idioma ca ni pari quasi comu nu talianu arcàicu e la parrata parlimintana di strata di ddù tempu[1]. Facirmenti avissi a èssiri propiu d'accussì picchì lu sò tema prifirutu era di cuntrastari li carattirìstici di l'èssiri sicilianu, dunca spissu lu linguaggiu rifletti stu cuntrastu.

Òpiri[cancia | cancia la surgenti]

La Buccolica (1766-1772), spirata di l'Arcadia, pâ majuranza fu scritta ntô pirìudu quannu era dutturi a Cinisi. Turnatu a Palermu cu na fama di scinziatu e pueta, si didicò â puisìa siciliana, arricugghiennu tuttu lu matiriali ca esistìa. Lu sò Poesî siciliani 'n cincu vulumi niscìu ntô 1787, e na edizzioni in sei vulumi niscìu ntô 1814.

Oltri a cumprènniri La Buccolica la raccolta dî puesìi cumprenni puru puemetti satìrici comu La Fata Galanti (1762); lu puema èpicu-umurìsticu Don Chisciotti e Sanciu Panza (1785-1787); li Favuli Morali 1810-1814; l' Origini di lu Munnu (1768); li Elegii; li Canzunetti e Ditirammu: Sarudda.

La majuranza di ssi puisìi vìnniru traduciuti, supratuttu pi talianu, ma puru pi ngrisi (viditi li rifirimenti ccasutta). Ntô 1787, visitannu Palermu, Goethe s'accappitò a lèggiri lu puema cèlibbri: L'occhi, ca faci parti di nu gruppu di puemi ca cumprènninu La Lìrica (li canzunetti). Goethe s'attruvò accussi acchiappatu dû sintimentu di sta puisìa ca iddu traducìu li primi ottu righi pi tudiscu, chiamànnulu Sizilianisches Lied (Canzuni Siciliana). N'àutru puema ca faci parti di La Lìrica, Lu labbru, fu traduciutu pi tudiscu di J. Herder. Nu fattu stranu e picca canusciutu è ca Lu labbru fu lu primu puema scrittu pi na lingua itàlica ca fu traduciutu pi finlannisi. Ssi fatti ni dùnanu n'idìa dû riguardu ca li littirati europei tinìanu pi Meli nni l'ùrtimi anni dû sèculu XVIII.[2]

Asempi di puisìa[cancia | cancia la surgenti]

Li Surci di Fàvuli Murali [3]

Un surciteddu di testa sbintata
avìa pigghiatu la via di l'acìtu,
e faceva na vita scialacquata
cu l'amiciuni di lu so partitu.
Lu ziu circau tiràrilu a bona strata,
ma zuppau a l'acqua, pirch'era attrivitu,
e dicchìu la saìmi avìa liccata
di taverni e zàgati peritu.
Finalmenti mucidda fici luca;
iddu grida: Ziu, ziu, cu dogghia interna;
so ziu pri lu rammaricu si suca;
poi dici: "lu to casu mi costerna;
ma ora mi cerchi? chiaccu chi t'affuca!
Scutta pri quannu jisti a la taverna."

Lu labbru di La Lirica [4] (li canzunetti)

Dimmi, dimmi, apuzza nica
Unni vai cussì matinu?
Nun c'è cima chi arrussica
Di lu munti a nui vicinu:
Trema ancora, ancora luci
La ruggiada 'ntra li prati,
Dun'accura nun ti arruci
L'ali d'oru dilicati!
Li ciuriddi durmigghiusi
'Ntra li virdi soi buttuni
Stannu ancora stritti e chiusi
Cu li testi a pinnuluni.
Ma l'aluzza s'affatica!
Ma tu voli e fai caminu!
Dimmi, dimmi, apuzza nica,
Unni vai cussì matinu?
Cerchi meli? E s'iddu è chissu
Chiudi l'ali e 'un ti straccari,
Ti lu 'nsignu un locu fissu
Unn'hai sempri chi sucari
Lu canusci lu miu amuri,
Nici mia di l'occhi beddi?
'Ntra ddi labbra c'è un sapuri,
'Na ducizza chi mai speddi
'Ntra lu labbru culuritu
Di lu caru amatu beni
C'è lu meli chiù squisitu...
Suca, sucalu, ca veni.
Ddà ci misi lu Piaciri
Lu sò nidu 'ncilippatu
Pri adiscari, pri rapiri
Ogni cori dilicatu.
A lu munnu 'un si pò dari
Una sorti chiù felici,
Chi vasari, chi sucari
Li labbruzzi a la mia Nici.

Rifirimenti[cancia | cancia la surgenti]

  1. Meli, Giuvanni (2002) Don Chisciotti and Sanciu Panza, Legas, (edizzioni bilinguali siciliana/ngrisa, traduciuta di Prof. Gaitanu Cipolla)
  2. Meli, Giuvanni (1995) Moral Fables and Other Poems: A Bilingual Anthology (Sicilian/English), Legas (antoluggìa bilinguali, traduciuta di Prof. Gaitanu Cipolla)
  3. Meli, Giuvanni (1995) Moral Fables and Other Poems: A Bilingual Anthology (Sicilian/English), Legas (antoluggìa bilinguali, traduciuta di Prof. Gaitanu Cipolla)
  4. Meli, Giuvanni (1995) Moral Fables and Other Poems: A Bilingual Anthology (Sicilian/English), Legas (antoluggìa bilinguali, traduciuta di Prof. Gaitanu Cipolla)

Lijami di dintra[cancia | cancia la surgenti]

Lijami di fora[cancia | cancia la surgenti]


Wikimedaglia
Wikimedaglia
Chista è na vuci nzirita nni l'artìculu n vitrina, zoè una dî mègghiu vuci criati dâ cumunità.
Fu arricanusciuta lu 15 di frivaru 2008

S'hai traduciutu n'artìculu o hai criatu na vuci e riteni ca sia lu casu di fàrila canùsciri picchì è cumpreta n tuttu, signàlila. Naturalmenti, sunnu boni accittati suggirimenti e canciamenti chi mìgghiùranu lu travagghiu.

Signala na vuci          Archiviu         Talìa tutti l'articuli n vitrina