Sistema 'ntirnazziunali di unitati di misura

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
'N russu li paisi 'n cui u sistema 'ntirnazziunali nun eni statu aduttatu comu unicu o principali sistema di misurazzioni: li Stati Uniti dâ Mèrica, a Libberia e la Birmania

U sistema 'ntirnazziunali di unitati di misura ('n francisi: Système international d'unités), abbrìviatu 'n SI (prununciatu esse i, eni u cchìu diffusu sistema di unitati di misura. Nzemi ô sistema CGS (cintìmitru-grammu-secunnu) veni spìssu innìcatu comu sistema metricu decimali, soprattuttu nnè paisi anglosassoni. A l'inizziu vinni chiamatu Sistema MKS 'n quantu cumprinnìa sulu li unitati metru, chilugrammu e secunnu.

Storia[cancia | cancia la surgenti]

L'anticipaturi di stu sistema eni u sistema metricu decimali sviluppatu da na cummìssioni survigghiata da Lagrange dâ 1791. Chistu sistema si diffùnni lentamenti puru 'n Sicilia. Unitati, terminoluggia e raccumannazioni dû SI sunnu fissati dâ Conférence générale des poids et mesures (CGPM), "Cunfirenza gìnirali dî pisi e dî misuri", organismu lijatu cu Bureau international des poids et mesures (BIPM), "Ufficiu 'ntirnazziunali dî pisi e dî misuri", organismi crìati nnà cunvinzioni dû Metru1875. U sistema nascìu nto 1889 cu la 1ª CGPM: nnà ddì tempi si chiamava "Sistema MKS" picchì cumprinnìa sulu li unitati funnàmintali di lunchizza (metru), di massa (chilugrammu) e di tempu (secunnu). Nto 1935, su pruposta dû fisicu talianu Giovanni Giorgi, u sistema fu chiamatu "Sistema MKSΩ" e aduttatu dâ Cummissioni Elettrutecnica 'ntirnazziunali, picchì a quarta unitati funnàmintali nsiruta era statu l'ohm, unitati di misura dâ resistenza elettrica. Nto 1946, ancùora su pruposta di Giovanni Giorgi, a CGPM appruvoni a trasuta dî l'ampere comu unitati di misura funnàmintali dâ currenti elettrica, 'n luogo dâ resistenza elettrica. Nascìu accussì u "Sistema MKSA", chiamatu puru "Sistema Giorgi", 'n onuri dû proponenti. Nto 1954 a 10ª CGPM agghìunciu u kelvin e la cannila comu unitati di misura funnùmintali. Nto 1961 l'11ª CGPM addìcidiu a nascita dû Sistema 'ntirnazziunali (accurzatu 'n SI). Nto 1971 a 14ª CGPM agghìunciu a mole fra li unitati funnàmintali.

Ùoggi u SI eni basatu su setti grannizzi fisichi funnàmintali e su li currìspunnenti unitati di misuta cu li quali vennu addìfiniti i grannizzi fisichi dìrivati e li currìspunnenti unitati di misura. Inoltre u SI definisci i prifissi da agghìunciri a li unitati di misura pì arrìcunusciri multipli e suttamultipli. U sistema 'ntirnazziunali eni nu "sistema coerenti" 'n quanto i sô grannizzi fisichi dìrivati si ricavanu comu pruduttu e rapportu di grannizzi fisichi funnàmintali.

Scrittura[cancia | cancia la surgenti]

Pì uniformari a grafia e evitari errori di 'nterpretazzioni u SI prìviri alcuni normi pì la scrittura di li unitati di misura e dî relativi simmùli. Li unitati di misura avissìru a essiri scritti pì estesu se nsiruti 'n nu testu discursivu; a scrittura avi a essìri 'n carattiri tunnu minusculu e s'hanno a evitari signi grafici comu accenti o segni diacritici. Pì esempiu s'avi a scriviri ampere e non ampère o Ampere.

I simmùli (senza prifissu) hannu a essìri innìcati cu l'inizziali minuscola, cu l'eccìzzioni di chiddi 'n cui l'unitati di misura eni eponima, ossia dìriva dâ nomu di nu scinziatu. Pì esempiu u simmùlu di l'unitati di misura di la prissioni, dedicatu a Blaise Pascal, eni Pa, 'nveci l'unitati di misura veni scritta pì estesu 'n minusculu pascal. U secunnu eni s e non sec, u grammu g e non gr, u metru m e non mt. L'unica eccìzioni eni pu litru, u sò simmùlu pò essìri sia l sia L. A diffìrenza di l'abbreviazioni, i simmùli dû SI nun hannu a essìri seguiti da lu puntu (pi lu metru: m e nun m.); iddi hannu a stari doppu u valuri numericu (pì esempiu si scrivi 20 cm e non cm 20) cu nu spazziu tra lu nùmmaru e lu simmùlu: 2,21 kg, 7,3 × 102 . Nnà l'unitati di misura cumposti (pì esempiu u newton metru: N m) i simmùli di l'unitati hannu a essìri spartuti da nu spazziu o da nu puntu a menza altizza, dittu puru puntu medianu (·). Nun eni ammessu l'usu di avutri carattìri, comu u trattinu: pì esempiu si pò scriviri N m o N·m, ma nun si pò scriviri N-m. 'N casu di spartimentu tra unitati di misura, si po' usari u carattiri /, oppuru a barra orizzuntali o nu esponenti negativu: pì esempiu J/kg J Kg-1 oppuru J·kg−1. Si fussi nìcissariu, ruppi di unitati di misura ponnu essìri misi tra parentìsi; mol o J/K·mol o J·K−1·mol−1 o J (K·mol)−1. Pì li simmùli eni opportunu evitari u cursivu e lu grassettu ô scopu di differinziarli da li variabili matimatichi e fisichi (pì esempiu m pi la massa e l pi la lunchizza).

Pì raggruppari i cifri dâ parti intera di nu valuri a tri a tri partennu da destra abbisogna usari u spazziu. Pì esempiu 1 000 000 o 342 142 ('n avutru sistemi si scrivi Template:Sic). Comu sìparaturi tra parti intera e parti decimali si usa a virgula, pì esempiu 24,51. Nto 2003 u CGPM autorizzoni di usari u puntu nnè testi 'n ngrisi.

Li unitati di misura dû SI[cancia | cancia la surgenti]

Unitati funnamintali[cancia | cancia la surgenti]

Ogni grannizza fisica e la relativa unitati di misura eni cummìnazioni di dui o cchìu grannizzi fisichi e la relavita unitati di misura di basi o lu reciproco di una di iddi. Tutti li unitati sunnu definibili misurannu fenomeni naturali, cu l'eccezioni dû chilugrammu. Inoltre u chilugrammu eni l'unica unitati di misura di basi cuntìnenti nu prifissu: u grammu eni na unitati di misura troppu "nica" pi la maggior parti di li applicazioni.

Li 7 unitati funnamintali
Grannizza fisica Simmùlu dâ
grannizza
fisica
Nomu di l'unitati SI Simmùlu di l'unitati SI
Intensitati di currenti elettrica I, i ampere A
Intensitati luminosa Iv cannila cd
Lunchizza l metru m
Massa m chilugrammu kg
Quantitati di sustanza n mole mol
Timpiratura termudinamica T kelvin K
Intervaddu di tempu t secunnu s

Unitati dìrivati[cancia | cancia la surgenti]

I grannizzi fisichi dìrivati sunnu na cumminazioni pì multiplicazzioni o spartizioni dî grannizzi fisichi funnàmintaloi. Assa di iddi hannu nomi particulari (pì esempiu a grannizza dìrivata "joule/secunnu" eni chiama puru "watt"). Verificannu a relazioni tra li grannizzi fisichi dìrivati e li grannizzi fisichi funnàmintali nun sulu si viri a relazioni tra dui grannizzi fisichi ma, attraversu l'analisi dimensionali, si pò verificare a currìttizza ncapu i calculi e/o equazioni di na liggi fisica.

Grannizza fisica Simmùlu dâ
grannizza
fisica
Nomu di l'unitati SI Simmùlu di l'unitati SI Currìspunnenzi 'n termini di unitati funnàmintali SI
Nomi e simmùli spìciali
friquenza f, ν hertz Hz s−1
forza F newton (grannizza fìsica) N kg · m · s−2
prissioni p pascal Pa N · m−2 kg · m−1 · s−2
Enirgìa, travagghiu, caluri, entalpia E, W/L, Q, H joule J N · m kg · m2 · s−2
putenza P watt W J · s−1 kg · m2 · s−3
viscositati dinamica μ, η poiseuille Pl Pa · s m−1 · kg · s−1
carica elettrica q coulomb C A · s
putinziali elettricu, forza elettrumotrici, tinsioni elettrica V, fem volt V J · C−1 m² · kg · s−3 · A−1
resistenza elettrica R ohm Ω V · A−1 m² · kg · s−3 · A−2
conduttanza elettrica G siemens S A · V−1 s³ · A²· m−2 · kg−1
capacitati elettrica C farad F C · V−1 s4 · A2 · m−2 · kg−1
densitati flussu magneticu B tesla T V · s · m−2 kg · s−2 · A−1
flussu magneticu Φ(B) weber Wb V · s m² · kg · s−2 · A−1
induttanza L henry H V · s · A−1 m² · kg · s−2 · A−2
timpiratura T gradu Celsius °C K  
ànculu chianu α, φ, θ radianti rad 1 m · m−1
ànculu sòlidu Ω steradianti sr 1 m² · m−2
flussu luminusu Φ(l) lumen lm cd · sr
illuminamentu El lux lx cd · sr · m−2
putìri diottricu Do diottria D m−1
attivitati di nu radionuclide AR becquerel Bq s−1
dosi assorbita D gray Gy J · kg−1 m² · s−2
dosi equivalenti, dosi efficaci H, EH sievert Sv J · kg−1 m² · s−2
attivitati catalitica katal kat mol · s−1
Avutri grannìzzi fisichi
ària A metru quatratu
vulumi V metru cubbu
Vilucitati v metru ô secunnu m/s m · s−1
accilirazzioni a m/s² m · s−2
velocitati ànculari ω     rad · s−1 s−1
accilirazzioni ànculari α, ϖ rad· s−2 s−2
dinsitati ρ, d chilugrammu ô metru cubbu kg/m³ kg · m−3
molaritati SI M     mol · dm−3
vulumi molari Vm     m3 · mol−1

Prifissi[cancia | cancia la surgenti]

Pi sapìrinni cchiossai, vidi puru la vuci Prifissi dû Sistema 'ntirnazziunali di unitati di misura.


Li unitati SI ponnu avìri prifissi pì rennìri i valuri né troppu granni, né troppu nichi. Pì esempiu a radiaziuni elettrumagnetica nto campu dû visibili avi lunchizzi d'unna pari circa a 0,000 0005 m ca, cchìu comodamenti, eni possibili scriviri 500 nm. Si virìssi, pì evitari ambiguitati, l'impurtanza di usari nnò modu giustu i simmùli maisculi e minusculi. Nun eni permessu usari cchìu prifissi 'n cascata: pì esempiu nun si poni scriviri 10 000 m = 10 km = 1 dakm (nu deca chilomitru).

Prifissi du Sistema 'ntirnazziunali
10n Prifissu Simmùlu Nomu Equivalenti dicimali
1024 yotta Y Quadriliuni 1 000 000 000 000 000 000 000 000
1021 zetta Z Triliardu 1 000 000 000 000 000 000 000
1018 exa E Triliuni 1 000 000 000 000 000 000
1015 peta P Biliardu 1 000 000 000 000 000
1012 tera T Biliuni 1 000 000 000 000
109 giga G Miliardu 1 000 000 000
106 mega M Miliuni 1 000 000
103 chilu k Mille 1 000
102 hecto h Centu 100
101 deca da Deci 10
100 Unu 1
10−1 deci d Decimu 0,1
10−2 centi c Centesimu 0,01
10−3 milli m Millesimu 0,001
10−6 micro µ Miliunesimu 0,000 001
10−9 nano n Miliardesimu 0,000 000 001
10−12 pico p Biliunesimu 0,000 000 000 001
10−15 femto f Biliardesimu 0,000 000 000 000 001
10−18 atto a Triliunesimu 0,000 000 000 000 000 001
10−21 zepto z Triliardesimu 0,000 000 000 000 000 000 001
10−24 yocto y Quadriliunesimu 0,000 000 000 000 000 000 000 001

Nto 1998 u SI avi 'ntruduttu i prifissi pî multipli binari pì evitari ca i prifissi standard, relativi a multipli decimali, vennu usati pì li multipli binari, ca di regola avissiru a essìri usati pì esempiu pì innìcari i multipli binari dî byte; eni comunque ancùora usata a cunvinzioni secunnu cui, quannu la unitati di misura eni u byte o chiddi da idda dìrivata, pì kilo si cumprenni 1024 e nun 1000, puru se si tratta 'n rialtati di nu sbagghiu. I prifissi pì li multipli binari hannu lu scopu di opìrari secunnu i putenzi di 2 cchìuttostu ca secunnu li putenzi di 10. U simmùlu eni chiddu standard cu l'agghiunta di "i". Accussì 1 kB eni uguali 'n rialtati a 1 000 B, mentri 1 kiB eni uguali a 1 024 B. Nu hard-disk da 2 TB avi capacitati uguali a 2 000 000 000 000 B o di ~1,819 TiB, nu computer cu memoria da 4 GiB avi na capacitati di 4 294 967 296 B o di ~4,295 GB.

Unitati ca nun sunnu SI[cancia | cancia la surgenti]

Unitati nun SI accìttati dâ Sistema 'ntirnazziunali[cancia | cancia la surgenti]

Chisti unitati vennu accìttati ô latu a chiddi ufficiali dû SI 'n quantu l'usu di sti misuri eni assai usatu dâ pupulazzioni puru nun di ambienti scientificu. L'usu eni accìttatu pì permettiri a li studiusi di fari capìri i loru ricerchi a nu pubbricu assai largu, puru di nun esperti nto sitturi. Chista catigurìa cumprenni sopratuttu unitati di tempu e di ànculi. Puru i simmùli ° ' " issìru tinuti luntani da lu valuri numericu: pì esempiu, «25 °C» eni a forma giusta, mentri eni sbagghiata a scrittura «Template:Sic».

Nomu Simmùlu Currìspunnenzi 'n termini di unitati funnàmintali SI
minutu min 1 min = 60 s
ùora h 1 h = 60 min = 3 600 s
jornu d 1 d = 24 h = 1440 min = 86 400 s
litru l, L 1 L = 1 dm3 = 10−3 m3
gradu ° 1º = (π/180) rad
minutu primu 1′ = (1/60)° = (π/10 800) rad
minutu secunnu 1″ = (1/60)′ = (π/648 000) rad
ettaru ha 1 ha = 1 hm2 = 104 m2
tunnillata t 1 t = 103 kg = 106 g

Unitati nun SI accìttati picchì cchìu pricisi[cancia | cancia la surgenti]

Chisti unitati sunnu accìttati picchì chiddu previsti dô SI sunnu ricavati medianti rilaziuni fisichi ca includunu custanti nun canusciuti cu prìcisioni sufficenti. 'N chistu casu si supporta l'usu di unitati nun ufficiali pì la maggìuri pricisioni.

Nomu Simmùlu Currìspunnenza 'n termini di unitati funnàmintali SI
elettronvolt eV 1 eV = 1,602 176 53(14) × 10−19  J
unitati di massa atòmica u 1 u = 1 Da = 1,660 538 86(28) × 10−27  kg
unitati astrunòmica ua 1 ua = 1,495 978 706 91(6) × 1011  m

Avutri unitati nun SI attualmenti accìttati[cancia | cancia la surgenti]

Chisti unitati sunnu usati 'n ambiti cummìrciali, medici, ligali e nnà navigazziuni. Chisti unitati avissìru a essìri dìfiniti 'n relazioni ô SI 'n ogni ducumentu 'n cui vennu usati. L'usu di chisti misuri però eni scuraggiuatu.

Nomu Simmùlu Currìspunnenza 'n termini di unitati funnàmintali SI
angstrom Å 1 Å = 0,1 nm = 10−10 m
migghiu nauticu nm 1 migghiu nauticu = 1 852 m
ruppu kn 1 ruppi = 1 migghiu nauticu a l'ùora = (1 852/3 600) m/s
barn b 1 b = 100 fm2 = 10−28 m2
bar bar 1 bar = 0,1 MPa = 100 kPa = 1 000 hPa = 105 Pa
millìmitru di mercuriu mmHg 1 mmHg ≈ 133,322 Pa
neper Np 1 Np = e qualsiasi unitati funnàmintali dû SI
bel B 1 B = (ln 10)/2 Np = 10 qualsiasi unitati funnàmintali dû SI

Talìa puru[cancia | cancia la surgenti]

Lijamenti di fora[cancia | cancia la surgenti]