Italia

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
(Rinnirizzata di Talia (paisi))
Italia
Italia – Bannera Italia - Stemma
(dittagghi) (dittagghi)
Italia - Lucalizzazzioni
Italia - Lucalizzazzioni
Dati amministrativi
Nomu cumpretu Ripùbbrica Taliana
Nomu ufficiali Repubblica Italiana
Lingui ufficiali Talianu
Àutri lingui Bilinguismu a liveddu riggiunali e lucali
Capitali Roma  (2.783.809 ab. / 01-01-2021)
Pulitìca
Guvernu Ripùbbrica parramintari
Prisidenti dâ Ripùbbrica Sergiu Mattarella
Prisidenti dû Cunsigghiu Giorgia Meloni
Liggistratura Parramentu Talianu
Camira Àuta Sinatu
Camira Vascia Càmmira dî diputati
Funnazziuni Regnu d'Italia: 17 marzu 1861
Ripùbbrica Taliana: 18 giugnu 1946
Trasuta nnâ l'ONU 14 dicèmmiru 1955
Trasuta nnâ l'UE 25 marzu 1957 (Paisi funnaturi)
Trasuta nnâ l'OSCE 25 giugnu 1973
Trasuta nnâ l'OCSE 16 aprili 1948 (comu OECE); 30 sittèmmiru 1961 (OCSE)
Ària
Tutali 301 340 km² (72º)
% di l'acqui 2,4% %
Pupulazziuni
Tutali 59.641.488 ab. (31-12-2019) (23º)
Dinsitati 201,71 ab./km² (39º)
Ìnnici đđî criscita 0,3%
Nomu đđî l'abbitanti Taliani
Giografìa
Cuntinenti Europa
Cunfini Austria, Citati dû Vaticanu, Francia, San Marinu, Sluvenia, Svìzzira
Fusu urariu UTC+1
UTC+2 'n ura lijali
Ecunumìa
Munita Euru
Munita pricidenti Lira Taliana
PIL (numinàli) 2 014 382 miliuna di € (2012) ()
PIL pro capiti (numinàli) 33 915 $ (2012) (26º)
PIL (PPA) 1 814 571 miliuna di $ (2012) (10º)
ISU (2013) 0,872 (àutu) (26º)
Ficunnitati 1,4 (2010)
Àutru
Còdici ISO 3166 IT, ITA, 380
TLD .it, .eu
Prifissu tel. +39
Sigla autu. I
Innu nazziunali Innu di Mameli
Festa nazziunali 2 giugnu
Evuluzziuni stòrica
Statu pricidenti Regnu d'Italia


Italia, Talia u Tàlia, (Talianu: Italia); Nomu ufficiali, Ripùbblica Tàliana (Talianu: Repubblica Italiana), è nu statu di l'Europa.

Storia

La storia di l'Italia accuminza cu la storia dî pupulazzioni chi abbitaru li vari tirritori dâ pinìsula e di l'ìsuli nta lu primu millenniu a.C. Tra li cchiù mpurtanti nutamu li Etruschi, li latini, li Galli e li Greci chi agghicaru ntô sud a pàrtiri di l'VIII sèculu avanti cristu. La civilizzazzioni greca prima e rumana ciurìu 'n Italia nzinu â fini dû V sèculu doppu cristu. Lu mediuevu vitti l'Italia nvasa di vari pupulazzioni cussidditti barbari, tra cui l'Ostrogoti e li Vànnali. Li bizzantini tra lu VI e lu X sèculu arrinisceru a cuntrullari vari zoni dû sud ancora sutta nfluenza greca. Ntô IX sèculu l'àrabbi accuminzaru a pigghiari lu cuntrollu dâ Sicilia, dâ Sardegna e di vari àutri tirritori dû sud.

Italia ntô 1815

Li longobbardi e li nurmanni foru li prutagunisti dî vicenni italiani dî sèculi X, XI e XII. La cità di Roma, sacchiggiata diversi voti e 'n ruvina doppu la fini di lu mpiru rumanu era la sedi dû papatu, chi cuntrullava direttamenti o ndirettamenti làrichi zoni di l'Italia cintrali. L' Italia ha statu pi sèculi divisa in principati, regni, ducati, chi spissu èranu in mali rapporti ntra di iḍḍi. Versu lu XII sèculu si sviluppanu nta diversi banni li cumuni, e nàsciunu ripùbbrichi assai attivi, comu li ripùbbrichi marinari di Venezzia, Amalfi, Pisa e Genuva. Lu Rinascimentu sinna appoi nu sviluppu culturali assai mpurtanti. E' l'èbbica di Liunardu da Vinci, Michilàncilu Buonarroti, Botticelli, Lurenzu dî Mèdici, Niccolò Macchiavelli e tanti àutri chi dùnanu lustru all'Italia puru fora dû sò tirritoriu.

Lu Regnu d'Italia

Articulu principali Regnu d'Italia.
Ntô 1860, chî Milli, Garibbaldi sbarcau a Marsala, e annittìu lu sud di l'Italia ô regnu di Sardegna. Unificata ntô 1861, L'Italia attrivirsau nu primu perìudu unni era na munarchìa parramintari. Sutta Vittoriu Emanueli III lu primu ministru fu Benitu Mussolini di lu 1922 ô 1943. Mussolini fu la causa di la trasuta di l'Italia ntâ Secunna Guerra Mondiali dû latu di l'Assi chi lijava l'Italia, la Girmania e lu Giappuni.

La guerra si pirdìu, a Mussolini l'ammazzaru pinnènnulu câ testa a pizzuni e ntô 1946 nu referendummi promulgau la Ripùbblica.

L'Italia cuntimpurania

Lu fini dâ guerra e l'allianza stritta cu l'amiricani, purtau grazzi puru ô Pianu Marshall ôn sviluppu econòmicu chi sviluppau tutta la so forza nta l'anni 60 e chi purtau l'Italia a li vèrtici di l'econumìa munniali, na pusizzioni chi manteni oji grazzi ê so nnustri, ô so pòpulu e a l'attrattiva dî so cità, meta di turisti chi vèninu di tuttu lu munnu a miliuna ogni annu.

Giografìa

Italia si sviluppa longu na pinìsula nta lu menzu dû Mari Meditirraniu, e lu sô tirritoriu cumprenni du' ìsuli maggiuri, la Sardigna e la Sicilia e diversi arcipèlachi. Ô nord, lu tirritoriu è dilimitatu di la catina di li Alpi, chi marca la fruntera ccu la Francia, la Svizzira, l'Austria e la Slovenia. La costa est duna ntô Mari Adriaticu e a suddest ntô Mari Joniu. La costa ovest duna ntô Mari Tirrenu. Ô sud la Sicilia chiudi lu tirritoriu ccu lu Canali di Sicilia, ca sparti l'Italia di la Tunisia e di la Libbia.

Li cità cchiù mpurtanti sunnu:

  • Roma, la capitali;
  • Milanu, cunzidirata comu capitali ecunòmica;
  • Napuli, canusciuta pi la cucina, la pizza, la mozzarella, li canzuni e lu Vesuviu;
  • Turinu, anticu seggiu di la dinastìa savoia e capitali di la ndustria automobbilìstica;
  • Palermu, capitali dû regnu di Sicilia;
  • Genuva, cità marinara e patria di Cristofuru Colombu;
  • Bulogna, seggiu di la cchiù antica univirsità dû munnu;
  • Firenzi capitali dâ cultura;
  • Bari;
  • Catania; la dècima citati di l'Italia 'n tèrmini di nùmmaru d'abbitanti;
  • Vinezzia, capitali di na ripùbblica marinara chi arrivava na vota nzinu a Cipru e parti dû orienti mediu;
  • Pisa, capitali di na ripùbblica marinara.
  • Tarantu, capitali di la Magna Grecia e seggiu di lu portu cchiù mpurtanti di Talia
  • Lecce, capitali munniali di lu baroccu e citati turistica.

Li primi 100 cumuna taliani pi nùmmuru d'abbitanti

Riggiuni

Italia e li so riggiuni.
Italia e li so riggiuni.
Nomu dâ riggiuni Capitali
Abbruzzu (1) L'Aquila
Basilicata (4) Putenza
Calabbria (5) Catanzaru
Campania (6) Nàpuli
Emilia Rumagna (7) Bulogna
Friuli Venezzia Giulia (8) Triesti
Lazziu (9) Roma
Liguria (10) Gènuva
Lummardìa (11) Milanu
Marchi (12) Ancona
Mulisi (13) Campubbassu
Piemunti (14) Turinu
Pugghia (3) Bari
Sardigna (15) Càgliari
Sicilia (16) Palermu
Tuscana (18) Firenzi
Trentinu-Autu Adici/Suttu Tirolu (17) Trentu / Buzzanu
Umbria (19) Perugia
Valli d'Aosta (2) Aosta
Vènitu (20) Vinezzia

Viditi puru