Svìzzira

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
(Rinnirizzata di Svizzira)
Svizzira
Svizzira – Bannera Svizzira - Stemma
(LA) Unus pro omnibus, omnes pro uno

(DE) Einer für alle, alle für einen

(FR) Un pour tous, tous pour un

(RM) In per tuts, tuts per in

(SCN) Unu ppì tutta, tutta ppì unu

Svizzira - Lucalizzazzioni
Svizzira - Lucalizzazzioni
Dati amministrativi
Nomu cumpretu Cunfidirazzioni Svìzzira
Nomu ufficiali (LA) Confoederatio Helvetica

(DE) Schweizerische Eidgenossenschaft

(FR) Confédération suisse

(IT) Confederazione Elvetica

(RM) Confederaziun svizra

Lingui ufficiali tidiscu (65,6%),

francisi (22,8%),

talianu (8,4%),

rumanciu (0,6%)

Capitali Nuđđa (De Iure)

Berna (De Facto)  (133.115 ab. / 31-12-2016)

Pulitìca
Guvernu Ripubbrìca Diretturiali Fidirali
Capu đđî Statu Guy Parmelin
Capu di Guvernu Walter Thurnherr
Nnipinnenza 1º Austu 1291
Trasuta nnâ l'ONU 10 Sittèmmiru 2002
Ària
Tutali 41 285 km²
% di l'acqui 3,7% %
Pupulazziuni
Tutali 8.530.100 ab.
Dinsitati 205 ab./km²
Ìnnici đđî criscita +0,5%(2016)
Nomu đđî l'abbitanti Svizziri, Elvetici
Giografìa
Cuntinenti Europa
Cunfini Girmania, Liechtenstein, Austria, Francia, Italia
Fusu urariu UTC+1

UTC+2 (urariu ligali)

Ecunumìa
Munita Francu Svizziru
Àutru
Còdici ISO 3166 CH, CHE, 756
TLD ch jè .swiss
Prifissu tel. +41
Sigla autu. CH
Innu nazziunali (IT) Salmo Svizzero

(DE) Schweizer Psalm

(FR) Cantique suisse

(RM) Psalm Svizzer

Festa nazziunali 1º Austu

La Svìzzira (o Sbìzzira), circa 8.500.000 (nu 2022) abbitanti è nu statu europeu cunfinanti a sud cu l'Italia, a ovest câ Francia, a nord câ Girmania e a est cu l'Austria e lu Liechtenstein è na cunfidirazzioni di 23 cantuna e 3 di chisti divisi nta 6 semicantuna. La capitali è Berna. Àutri cità mpurtanti sunnu Zuricu, capitali cummirciali e sedi dâ bursa, e Ginevra, sedi di diversi organizzazzioni ntirnazziunali.

Storia[cancia | cancia la surgenti]

La storia dâ Svìzzira accuminza cu l'attu funnaturi. Tri campagnoli di Svittu, Unterwald e Uri, secunnu la liggenna chi si tramanna, si ncuntraru ô Grütli, nu spiazzu vicinu ô lacu dî quattru cantuna, lu primu austu 1291. Di st'èbbica è la liggenna di Guglielmu Tell, eroi ca s'appunìa ô putiri latifundista proto-austrìacu.

La storia muderna dâ Svìzzira accuminza mmeci ntô 1848 cu l'aduzzioni dâ custituzzioni muderna e lu mantinimentu dî frunteri di oggi.

Giografìa[cancia | cancia la surgenti]

La Svìzzira e li sò cantuna.

Siccomu la Svìzzira s'attrova n vallati siparati dî l'Alpi, la pupulazzioni svìzzira parra diversi lingui. Li lingui origginali dâ Svìzzira sunnu lu tudiscu ntê sò varianti switzerdutch, lu francisi, l'italianu, e lu rumanciu. Li 26 cantuna e semicantuna sunnu pi du terzi di lingua tudisca; 5 cantuna, Ginevra, Vaud, Giura e Neuchâtel sunnu di lingua francisa; unu di lingua italiana, lu Ticinu. Nta certi cantuna si pàrranu dui o tri lingui ufficiali, comu ntô cantuni dî Griggiuni, unni si parra lu tudiscu, l'italianu, e lu rumanciu oppuru ntô Vallisi, unni si parra tudiscu e francisi o puru comu ntô cantuni di Friburgu unni la lingua principali è lu francisi cu na pocu di cumuna chi sunnu girmanòfoni; ntô cantuni di Berna la lingua principali è lu tidescu e na pocu di cumuna sunnu francòfuni.

Lista dî cantuna svìzziri[cancia | cancia la surgenti]

Lu Cirvinu (4478m), sìmmulu di l'Alpi svìzziri, marca puru lu cunfini cu l'Italia.
  • Canton Argovia (AG) (ted. Aargau, fr. Argovie, rum. Argovia)
  • Appenzellu Sternu (AR) (ted. Appenzell-Ausserrhoden, fr. Appenzell-Rhôdes-Extérieur, rum. Appenzell dador)
  • Appenzellu Nternu (AI) (ted. Appenzell-Innerrhoden, fr. Appenzell-Rhôdes-Intérieur, rum. Appenzell dadens)
  • Basilea-Campagna (BL) (tud. Basel-Land, fr. Bâle-Campagne, rum. Basilea-Champagna)
  • Basilea-Cità (BS) (tud. Basel-Stadt, fr. Bâle-Ville, rum. Basilea-Citad)
  • Berna (BE) (tud. Bern, fr. Berne, rum. Berna)
  • Friburgu (FR) (fr. Fribourg, tud. Freiburg, rum. Friburg)
  • Ginevra (GE) (fr. Genève, tud. Genf, rum. Genevra)
  • Giura (JU) (fr. tud. Jura, rum. Giura)
  • Glarona (GL) (tud. Glarus, fr. Glaris, rum. Glaruna)
  • Griggiuni (GR) (tud. Graubünden, fr. Grisons, rum. Grischun)
  • Lucerna (LU) (tud. Luzern, fr. Lucerne, rum. Lucerna)
  • Neuchâtel (NE) (tud. Neuenburg, fr. rum. Neuchâtel)
  • San Gallu (SG) (tud St. Gallen, fr. St-Gall, rum. Son Gagl)
  • Sciaffusa (SH) (tud. Schaffhausen, fr. Schaffouse, rum. Schaffusa)
  • Soletta (SO) (tud. Solothurn, fr. Soleure, rum. Soloturn)
  • Svittu (SZ) (tud. Schwyz, fr. Schwytz, rum. Sviz)
  • Turgovia (TG) (tud. Thurgau, fr. Thurgovie, rum. Turgovia)
  • Ticinu (TI) (tud. fr. rum. Tessin)
  • Obvaldu (OW) (tud. Obwalden, fr. Obwald, rum. Sursilvania)
  • Nidvaldu (NW) (tud. Nidwalden, fr. Nidwald, rum. Sutsilvania)
  • Uri (UR) (tud. fr. rum. Uri)
  • Vallisi (VS) (fr. rum. Valais, tud. Wallis)
  • Vaud (VD) (fr. Vaud, ted. Waadt, rum. Vad)
  • Zugu (ZG) (tud. rum. Zug, fr. Zoug)
  • Zuricu (ZH) (tud. Zürich, fr. Zurich, rum. Turitg)

Pulìtica[cancia | cancia la surgenti]

Canusciuta pâ sò dimocrazzìa diretta, ca si manifesta ancora òi câ Landsgemeinde, òi la Svìzzira è nu statu fidirali. Ogni cantuni havi lu sò cuvernu, e a Berna si trova lu parramentu fidirali, e lu cuvernu fidirali, ca cunta sempri 7 cunzigghieri fidirali (ministri).

A liveddu ntirnazziunali la Svìzzira havi aduttatu la niutralità comu duttrina. Grazzi a ssa niutralità havi pututu sviluppari l'econumìa, li banchi, e la ndustria.

Cucina e tradizzioni[cancia | cancia la surgenti]

Nun si pò parrari dâ Svìzzira senza parrari dî sò furmaggi, l'Emmental, lu Gruviera, lu Vacherin Friburgeois, lu Vacherin Mont D'Or, lu Tilsit, l'Appenzeller e tanti àutri. E senza parrari di la cioccolatta svìzzira, chî sò cioccolatteri, ca si diclina nta na quantitati enormi di marchi e di spicialitati.

Vidi puru[cancia | cancia la surgenti]