Cumunismu

St'artìculu parra dû cumunismu comu forma di sucitati custruiuta ntunnu a l'econumìa dû donu, comu ideoluggìa ca susteni tali forma di sucitati, e comu muvimentu pupulari. Pi chistioni riguardanti l'urganizzazzioni dû muvimentu cumunista, si vidi l'artìculu Partitu Cumunista Italianu. Pi chistioni riguardanti stati cuvirnati dûn partitu cumunista (e tuttu chiddu a iddi assuciatu), si vidi Statu cumunista.

---

Friedrich Engels

Pi cumunismu si ntenni na duttrina ca tiurizza la criazzioni di na sucitati ntâ quali la pruduzzioni e/o la distribbuzzioni dî beni e dî sirvizzi si svolci 'n modu cumuni, câ prupitati cullèttiva dî menzi di pruduzzioni e scelti cullittivi circa la distribbuzzioni di li beni e dî sirvizzi pruduciuti ô fini di garantiri un majuri benèssiri dî citatini, evitannu li disuguagghianzi suciali e ecunòmichi ca carattirìzzanu li sucitati basati supra la prupitati privata dî menzi di pruduzzioni e supra lu lìbbiru mircatu.

P'arcuni na tali sucitati è sulu n'idiali a cui tènniri, mentri pî marxisti "lu cumunismu nun è na duttrina ma un muvimentu; nun movi di princìpi ma di fatti".

Dû puntu di vista stòricu lu cumunismu mudernu pò èssiri cunziddiratu na currenti dû sucialismu, ma d'iddu distintu. Comu chistu, havi urìggini ntô muvimentu upiraru ca si sviluppa 'n Europa a partiri dâ mitati dû XIX sèculu pi cuntistari li nciustizzii dû capitalismu.

Ma l'aspirazzioni a criari na sucitati agualitaria havi urìggini assai chiù luntani e detti vita ntô cursu dî sèculi a tiurii ca ntô tempu assumeru cunnutazzioni e rializzazzioni diffirenti, ca 'n siquutu ripircurramu, suscitannu cunsensi e crìtichi d'ogni gèniri. Comu rializzazzioni pràtica comegghiè tutti li majuri rivuluzzioni cumunisti canusciuti urigginaru dittaturi tutalitarii.

Etati antica

Platoni

Tanti pinzatura uccidintali cuncipiru e addifinneru ideî di cumunismu, arcuni tantu sìmili a chiddi appoi addivinuti noti cu stu tèrmini ntô XIX sèculu: Platoni, ntâ Ripùbblica scrittu ntô IV sèculu a.C. tiurizza l'abbulizzioni di li beni privati, c'hannu a èssiri gistuti di na classi di ntillittuali pû supiriuri ntiressi dû statu, mittennu di latu li miri e l'aviditati pirsunali.

Macàri ntô cristianèsimu di l'urìggini ci sunnu aspirazzioni di tipu cumunìsticu, supra basi vuluntaria. Nun tiurìzzanu formi di statu valèvuli pi tutti li cittadini. St'idiali vannu a attruvari spazziu nta l'òrdini munàstici oppuru, suprattuttu ntô mediuevu, 'n arcuni muvimenti eriticali.

Etati muterna

Tomasi Moru

Idiali di tipu cumunìsticu e un prucettu d'abbuliri la prupitati privata torna 'n auggi a l'èbbica dâ Riforma prutistanti, câ guerra dî cuntadini, ca scunvolci l'Europa e è affucata ntô sangu. Tra li prutagunisti di stu muvimentu rivuluzziunariu si va a annuvirari Thomas Müntzer e Giuvanni di Leida

Chiù tardu L'Utopia di Tomasi Moru e La Citati dû Suli di Tomasi Campanedda discrìvinu aguarmenti àutri cumunitati idiali 'n variu gradu cumunisti.

L'idia di cumunismo aleggia duranti l'Illuminismu, nfruinzannu diversi filòsufi e suprattuttu Jean-Jacques Rousseau, l'Abbati di Mably e Morelly (lu cui pinzeru nfruenza prufunnamenti la Rivuluzzioni francisa e lu Jacubbinismu), e àutri cìrculi rivuluzziunari agualitari, ncarnati ntâ pirsuna di Jean Paul Marat.

S'assignàlanu appoi, tra l'espirimenti di "cumunismu riali", videmma li reducciones (riduzzioni) dû Paraguay chiantati dî Gisuiti ntô XVIII sèculu.

Lu cumunismu nta l'Ottucentu

Tant'idialisti dû XIX sèculu, culputi dâ miseria matiriali e murali dâ rivuluzzioni gnustriali, fùnnanu cu picca furtuna cumunitati utupìstichi, suprattuttu ntô Novu Munnu. Lu filòsufu francisi Ètienne Cabet, ntô sô libbru Viaggi e avvinturi di Lord William Carisdall in Icaria discrivi na sucitati idiali 'n cui un cuvernu elettu dimocraticamenti cuntrolla tutti l'attivitati ecunòmichi e supirvisiuna l'attivitati suciali, lassannu sulu la famiggghia com'ùnica àutra unitati suciali ndipinnenti. Ntô 1848 cerca senza successu d'urganizzari cumunitati icariani ntê Stati Uniti, puru siddu arcuni nichi cumunitati icariani càmpanu finu ô 1898.

La nàscita dû muvimentu sucialista

Karl Marx e lu Manifestu dû Partitu Cumunista

Karl Marx.

Li cunnizzioni d'estrema puvirtati di l'upirara ntô cursu dâ prima fasi dâ rivuluzzioni gnustriali, sullìcitanu la nàscita tra d'iddi di na nova cuscenza pulìtica, ca a li voti sfocia nta l'elabburazzioni di tesi cumunisti. Lu chiù mpurtanti filòsufu a crìdiri ntô cumunismu è Karl Marx ca usa lu tèrmini tra l'àutru nta lu Manifestu dû Partitu Cumunista scrittu cu Friedrich Engels.

Cu Marx e Engels lu cumunismu addiventa un muvimentu rivuluzziunariu. 'N cuntrastu cu l'idei utupìstichi di Owens e Saint-Simon, Marx e Engels affèrmanu ca lu cumunismu nun putìa emèrgiri di cumunitati nichi isulati ma sulu glubbarmenti, dû corpu dâ sucitati sana. Lu Manifestu pruponi na littura/liggiuta dâ storia sutta la lenti dû cuncettu di lutta di classi: lu muturi dâ storia è ntô cuntrastu tra na piccidda eliti, ca pussedi o cuntrolla li menzi di pruduzzioni e la granni majuranza di pirsuni, ca nun pussedi quasi nudda.

Ntâ fasi stòrica discrivuta dû Manifestu, lu capitalismu, la burghisìa (capitalisti ca ditinìanu li menzi di pruduzzioni) upprimìa lu prulitariatu (travagghiatura gnustriali). Nta l'òpira Das Kapital (Lu Capitali), Karl Marx analizza comu li capitalisti cumpràssiru forza travagghiu di li travagghiatura uttinennu lu drittu di rivènniri lu risurtatu di l'attivitati pruduttiva comu prufittu (vidi Tiuria dû valuri pî dittagghi); chistu, secunnu Marx, porta a na nun justa e nun sustinìbbili distribuzzioni dâ ricchizza. Pi Marx era sulu chistioni di tempu: li classi travagghiatrici di tutt'u munnu c'avìa junciutu lu modu di pruduzzioni capitalista, pigghiata cuscenza di li sô cumuni ubbiettivi, si sarìanu junciuti pi ruvisciari lu sistema capitalista ca l'upprimìa, ridistribbuennu li ricchizzi suttratti di manera nun justa. Lu cunsiddirava un risurtatu nun evitàbbili dûn prucessu stòricu 'n attu, siddu lu svulcimentu dâ storia avissi siquutu la lòggica di na razziunalitati higgeliana, putènnusi comegghiè virificari, qualora lu sucialismu nun avissi arrinisciutu a mpunìrisi, lu mbarbarimentu dâ sucitati attraversu la ruina di tutti li dui classi 'n lutta.

Dî ruini dû capitalismu sarìa sorta na sucitati 'n cui, doppu un piriudu di transizzioni (dittatura dû prulitariatu) 'n cui lu Statu avissi cuntrullatu li menzi di pruduzzioni, la sô prupitati avissi passatu â sucitati stissa nta lu sô cumplessu (lu Statu era distinatu a dissolvìrisi). La dittatura dû prulitariatu, comu fasi transitoria, vinìa accussì a cuntrapponìrisi â dittatura dâ burghisìa, comu mpusizzioni â minuranza di li capitalisti dâ vuluntati dâ stragranni majuranza dâ pupulazzioni (lu prulitariatu). La prupitati privata avissi statu limitata a l'effetti pirsunali (prupitati ndividuali). La cunsiquenza dâ prupitati cullettiva di li menzi di pruduzzioni sarìa stata, nta l'òttica di Marx, la fini dâ divisioni dâ sucitati 'n classi suciali e, di cunsiquenza, la fini dû sfruttamentu e la china rializzazzioni dû ndividuu. L'atèismu, carattiristica dû cumunismu marxista, era na cunsiquenza lòggica dû matirialismu dialètticu ca lu marxismu aduttava comu mètudu.

L'idei di Marx foru sviluppati 'n tanti dirizzioni diversi: arcuni pinzatura pìgghianu di Marx sulu lu mètudu d'anàlisi dâ sucitati, mentri lu nascenti muvimentu sucialista nn'abbrazza cu entusiasmu la parti rivuluzziunaria, mittennu 'n secunnu chianu lu pinzeru di li sucialisti nun marxisti (Pierre-Joseph Proudhon, l'anàrchicu Bakunin, li già citati utupisti e tanti àutri). Fu ntô signu di Marx ca fu criata la Secunna Ntirnazziunali Sucialista. Ntô piriodu succissivu â morti di Marx a lu tèrmini cumunismu vinni di sòlitu prifirutu chiddu, tannu aquivalenti, di sucialismu. La granni divisioni tra li "siguaci" di l'idei di trasfurmazzioni suciali di Marx passava tra li cussidditti sucialisti rifurmisti o gradualisti comu Karl Kautsky 'n Girmania, Fulippu Turati 'n Italia o li marxisti austriaci e li sucialisti rivuluzziunari comu Rosa Luxemburg 'n Girmania o Jacintu Minotti Sirrati 'n Italia. Ntrammi li gruppi pinzavanu ca lu cumunismu fussi la naturali evuluzzioni dâ sucitati uccidintali, ca comu era evuluta dû fiudalèsimu a lu capitalismo burghisi pi la crisi di lu stissu fiudalèsimu, s'avissi evuluta naturalmenti di capitalista a cumunista pi causa di li cuntraddizioni nterni dû capitalismu. La diffirenza stava ntô mètudu ca ritinìanu nicissariu pi sta transizzioni: mentri li sucialisti rifurmisti ritinìanu ca lu passaggiu si sarìa virificatu graduarmenti, attraversu na serii di riformi suciali, li sucialisti rivuluzziunari pinzàvanu mmeci ca stu canciamentu nun sarìa mai abbinutu spuntaniamenti ma avissi richestu na rivuluzzioni.

Karl Marx e Friedrich Engels studianu macari àutri formi di cumunismu. Partennu dî ricerchi di Lewis Morgan e d'àutri antropologgi iddi cuntimpuranei, affèrmanu ca li primi umìnidi campàvanu nta na sorta di sucitati cumunista, chiamata cumunismu primitivu: lu picca ca pussidìanu vinìa cundivisu ntra tutti, comu videmma li prudutti di l'attivitati di li sìnculi ('n massima parti civu). Arcuni gruppi isulati di pirsuni campàvanu finu a picca anni fa nta stu modu. 'N tutti li sucitati muterni tuttavìa la prupitati privata joca un rolu funnamintali, facennu sòrciri lu cuncettu di sucitati classista.

Sta tesi vinni criticata d'arcuni inniani miricani, comu Russell Means, ca vidìanu lu cuncettu di cumunismu primitivu comu na distursioni dâ rialtati duvuta â mpusizzioni di nu schema tiòricu uccidintali pricustituutu supra na situazzioni ca mmeci nun cuincidìa pi nenti cu sta visioni simpricistica dî cosi; peju ancora, Means e l'àutri dinunciàvanu comu sta distursioni fussi strumintali, duvuta ô disìu di ricavàrinni provi di purtari a sustegnu ntô dibbàttitu ideològgicu 'n Europa. 'N particulari, l'antropoluggìa dû XIX sèculu, li cui risurtati Marx e l'àutri citàvanu comu prova a fauri dî sò tesi, era basata supra ricerchi pisantimenti nfruinzati di priggiudizzi razziali, privi di na vera cumprinsioni dî culturi 'n esami e di sò assirvazzioni diretti.

Cumunismu anàrchicu contra cumunismu marxista

File:PeterKropotkin.jpg

Pëtr Kropotkin

Cuntimpuraniamenti ê duttrini di Marx s'avìa sviluppata tuttavìa n'àutra forma di duttrina cumunista: lu cumunismu anàrchicu. L'anarchismu pigghia li mossi dû pinzeru di Pierre-Joseph Proudhon: nun tutti li pinzatura ca si difineru anàrchici aduttataru un mudellu d'econumìa cumunista (lu stissu Proudhon a un certu puntu rivalutau 'n parti la prupitati privata). La pulèmica tra Proudhon e Marx fu accussì viulenta ca quannu lu primu pubblicau un vulumi ntitulatu Filusufìa dâ Miseria lu secunnu arrispunnìu cû pamphlet Miseria dâ filusufia. Lu scontru tra anàrchici e marxisti divampau ô nternu di l'Assuciazzioni ntirnazziunali dî travagghiatura (Prima Ntirnazziunali). Tra lu 1871 e lu 1872 Marx e Engels arrinisceru difinitivamenti a mèttiri l'anàrchici 'n minuranza e a facìrilli espèlliri dâ Ntirnazziunali.

Lu chiù mpurtanti tiòricu anàrchicu dû primu piriudu è sicuramenti lu russu Michail Bakunin ca esposi la sò duttrina pû chiù 'n Statu e Anarchia. Pi Bakunin libbirtati e aguagghianza èranu dui ubiettivi nun scinnìbbili. Lu Statu, câ sò divisioni tra cuvirnati e cuvirnanti, tra cu pussedi la cultura e cu esequi lu travagghiu fìsicu, era 'n iddu stissu un apparatu riprissivu e avìa a èssiri dissoltu senza lu passaggiu pi na fasi ntirmedia.

Bakunin ndividuau l'equivuci e li pussìbbili rischi dâ nuzzioni di Marx di dittatura dû prulitariatu. Secunnu Bakunin lu marxismu era l'ideoluggìa di chidda ca chiamava "eliti dâ classi duminata", abbiata a addivintari classi duminanti a sò vota, e, 'n particulari, era l'ideoluggìa dî ntillittuali sradicati. La cunquista dû putiri di parti di li cumunisti marxisti, secunnu Bakunin, avissi purtatu nun â libbirtati ma a na dittatura ticnocràtica. Siddu c'è nu Statu ci havi a èssiri pi forza duminiu di na classi supra l'àutra... Zoccu signìfica ca lu prulitariatu havi a elivàrisi a classi duminanti? E' pussìbbili ca tuttu lu prulitariatu si metti â testa dû cuvernu?... Li marxisti sunnu cuscenti di tali cuntraddizzioni e si rènninu cuntu ca un cuvernu di scinziati va a èssiri effittivamenti na dittatura... Iddi si cunsòlanu cu l'idia ca tali duminiu va a èssiri timpuraniu.... La massa dû pòpulu va a vèniri spartuta 'n dui armati, chidda agrìcula e chidda gnustriali, posti a l'òrdini dî ncigneri di Statu ca vannu a custituiri la nova classi puliticu-scintìfica priviliggiata. (Michail Bakunin, Statu e Anarchia)

Lu mudellu prupostu di Bakunin era chiddu di na lìbbira fidirazzioni di cumuni, riggiuni e nazziuni 'n cui li menzi di pruduzzioni, cullittivizzati, avìssiru statu drittamenti ntê manu dû pòpulu tràmiti un sistema d' autoggistioni.

Idei sìmili a chiddi di Bakunin foru sviluppati di Pëtr Kropotkin, sò cunnazziunali, scinziatu oltri ca filòsufu. Criticannu lu darwinismu suciali ca funcìa di justificazzioni â cumpitizzioni capitalìstica e ô mpirialismu, ntô sò saggiu Mutual Aid (1902) Kropotkin si pruponi di dimustrari comu tra li specii animali privàlinu la cuupirazzioni e l'armunìa. Propiu cuupirazioni e armunìa, senza nicissitati di na stratificazzioni giràrchica, avìssiru a èssiri li princìpi di l'urganizzazzioni suciali umana. Kropotkin pigghia p'asempiu li poleis grechi, li cumuni midievali e àutri spirienzi stòrichi comu asempi di sucitati autogistuti. L'ètica nun avissi a èssiri mposta dî liggi dî Statu ma scaturiri spuntaniamenti dâ cumunitati. Comu Bakunin, Kropotkin s'àugura la scumparsa dû Statu e la nstaurazzioni dûn cumunismu fidiralista, autogistutu e dicintratu.

Cumuni di Pariggi

Nunustanti li divircenzi li sucialisti e l'anàrchici di varii tinnenzi foru unànimi ntô vidiri ntô Cumuni di Pariggi (1871) lu primu tintativu di parti dû muvimentu upiraru di criari na sucitati cumunista. Li cumunardi pigghiaru lu cuntrollu di Pariggi pi dui misi e cummatteru tantu contra la Prussia ca contra lu cuvernu francisi. Lu Cumuni ntrudussi na serii di liggi c'arriducìanu lu putiri dî ditintura di prupitati, comu chiddi ca cancillàvanu li dèbbiti, prima di vèniri suppressa ntô sangu. Marx chiù tardu criticau li cumunardi pi nun èssirisi addifisi cu chiù enirgia, ma la ludau comu primu asempiu di nsurrizzioni upirara.

Lu cumunismu e l'URSS

La Rivuluzzioni d'Uttuviru

La fàuci e lu marteddu dâ bannera suvietica sunnu canusciuti comu lu sìmmulu ntirnazziunali dû Cumunismu; stannu a ripprisintari l'unitati tra li travagghiatura dî citati (marteddu) e chiddi dî campagni (fàuci), li 5 punti dâ stidda stannu a ndicari li cincu cuntinenti.

Vidi videmma la vuci Rivuluzzioni russa

L'usu dû tèrmini cumunista cancia (e acquisisci un significatu distintu di sucialista) quannu ntô 1917 lu partitu leninista pigghia lu putiri 'n Russia câ Rivuluzzioni d'uttùviru, funnannnu succissivamenti l' Unioni dî Ripùbblichi Sucialisti Suviètichi (URSS). Doppu la rivuluzzioni Lenin pruponi nfatti ê fazzioni rivuluzziunarii di li sucialisti marxisti d'espèlliri la fazzioni rifurmista, canciari lu nomu dî sô partiti 'n Partitu Cumunista e unirisi 'n na nova Terza Ntirnazziunali ca appoi addiventa la Ntirnazziunali Cumunista, abbriviatu 'n siquutu 'n Comintern. La nova Ntirnazziunali s'ispira ô mudellu suvieticu, accetta la leadership dû Partitu Cumunista di l'Unioni Suvietica (PCUS) e adotta la virsioni bulscèvica dû marxismu.

Lu cumunismu tenni a idintificàrisi chî vicenni di l'URSS, puru siddu tanti règgimi e muvimenti cumunisti si distaccanu, pi varii raciuni, di l'Unioni Suvietica.

Ntô pinzeru di Lenin, comu ntô marxismu classicu, lu primu passu dâ pigghiata dû putiri di parti dû prulitariatu cunsistîa 'n na rivuluzioni: lu dôminiu burghisi avîa a essiri sustituutu dû dôminiu dû prulitariatu (ntô pinzeru marxista classicu sta fasi veni chiamata dittatura dû prulitariatu). Lenin però, c'avìa riprisu la tiuria di Hobson supra lu mpirialismu, a diffirenza di Marx ca cridîa ca la rivuluzzioni sarîa abbinuta ntê paisi 'n cui lu capitalismu era chiù avanzatu, iputizzau ca la rivuluzzioni putissi abbèniri prima ntê nazzioni arrètrati, comu la Russia zarista, ch'eranu chiù fraggili pirchî subbivanu cuntimpuraniamenti sia li sullicitazzioni nterni dû canciamentu suciali sia la prissioni cuncurrenti dî stati cunfinanti, ecunumicamenti e suciarmenti chiù muterni. Lenin puntau nun supra lu muvimentu di massa quantu chiù supra l'opira di n'avanguardia prulètaria cumposta di partiti cuesi, bonu urganizzati e retti di na riggita disciplina.

Sta virsioni dû marxismu è ditta marxismu-lininismu e fu a longu l'ideoluggia ufficiali (e la sula ammisa) di tuttu lu bloccu di nazzioni facenti capu a l'Unioni Suvietica.

La majuri parti di li sucialisti rivuluzziunari accittaru doppu quarchi pirplissitati la pruposta. Nun mancaru però l'accisi critici di Lenin, comu Rosa Luxemburg ca ntravitti la nvuluzzioni dittaturiali ca la Rivuluzzioni d'Uttuviru stava prinnennu sutta la dirizzioni dû PCUS.

Nta l'era Lenin tuttavia st'auturitarismu era attinuatu di l'ampia/ancia libbirtati di discussioni ô nternu dû Partitu Cumunista e dâ participazzioni pupulari a l'abbinimenti rivuluzziunari, ca s'avîa espressa ntâ nascita di li soviet, li cunzigghi di cuntadini e upirara.

Stalin e la nascita dû cumunismu tutalitariu

Vidi macàri vuci Josif Stalin.
La pulitica suvietica e la prassi cumunista canciaru radicarmenti cu l'ascisa comu succissuri di Lenin di Josif Stalin, ca trasfurmau l'URSS 'n unu dî peji règgimi tutalitari dû XX sèculu. Stalin prima estromisi dû putiri cu cumplessi manovri lu vecchiu gruppu diriggenti bulscèvicu, dû quali Leon Trotsky era l'espunenti chiù brillanti/lucenti, quinni si sbarazzau unu a unu dî sô rivali riali o putinziali accusannuli di varii diviazzioni pulitichi e tradimenti mmagginari (Granni purghi di l' anni '30 ca vittiru/vistiru tra li vittimi quasi tutti l'espunenti dû vecchiu gruppu diriggenti bulscèvicu. Ogni forma di libbirtati fu eliminata e fu nstauratu un règgimi di tirruri 'n cui tutti putìanu essiri dûn mumentu a l'àutru accusati di quarchicosa, arristati, turturati e, quannu si trattava di membri/membra dû PCUS, spissu custrinciuti a ammèttiri li sô nun esistenti dèlitti 'n pubblici prucessi prima di vèniri uccisi o ntirnati 'n campi di cuncintramentu (famiggiratu Arcipèlagu Gulag).

A l'ideoluggia sucialista si sustituiu l'arbitriu di Stalin. La cullittivizzazzioni furzata, ca pruvucau miliuna di morti, e la ndustrializzazzioni sutta la guida statali nun avìanu chiù lu scopu di criari na quarchi forma di sucitati sucialista ma chiuttostu chidda di riffurzari la nazzioni suvietica e lu putiri dû sô dittaturi. La pulitica astira/estira machiavèllica di Stalin passava dû sutegnu graputu a li muvimenti antifascisti quannu la sô pusizzioni putìa niscirinni riffurzata â ricerca dûn cumprumisu semi-sicretu câ Girmania nazzista pi spartirisi la Pulonia (Pattu Molotov-Ribbentrop, 1939). Li ndicazzioni ca mpartìa a li partiti cumunisti (lu Comintern avìa oramai addivintatu na cinghia di trasmissioni dî vuluntati dâ diriggenza suvietica anzichî un locu di discussioni) eranu aguarmenti capaci di subbiri bruschi stirzati dûn mumentu a l'àutru. A ogni "capriola ideoluggica" cu sustinìa na tesi cuntraria vinìa pirsiquitatu e tacciatu/tazzatu di tradimentu.

Paradussarmenti nta l'anni '30 bonu picca s'addunaru dâ piega ca la situazzioni stava prinnennu 'n URSS: ô cuntrariu, Stalin junciu na pupularitati videmma majuri di li leaders suvietici pricidenti. Sappi prisintàrisi a li cumunisti comu na guida sulida e abbili, â sinistra 'n ginirali comu unu dî picca leader ca facissi quarchicosa pi cummattiri lu fascismu (armenu prima dû Pattu Molotov-Ribbentrop) e a libbirali e cunsirvatura comu un "mudiratu" c'avìa abbannunatu li villitati di Trotsky di na Rivuluzzioni pirmanenti e ca nun custituìa pirciò chiù un piriculi pi l'àutri paisi. Cu l'abbentu dû fascismu tanti avîanu nfatti accuminzatu a prunusticari la morti dâ "dimocrazzia burghisa" e a ritèniri ca fascismu o cumunismu suvieticu fussiru li suli vii pussibbili. L'abbilitati manipulatoria dâ prupaganna e la mpussibbilitati pi tanti militanti cumunisti di visitari di pirsuna l'URSS e rinnirisi cuntu dâ riali situazzioni dû paisi favuriru lu dittaturi.

Tra li tistimunianzi, cumparsi sulu chiù tardu, supra li campi di cuncintramentu staliniani putemu citari chidda d' Alexander Solzhenitsyn, e tra l'opiri littirarii di dinuncia supra la riprissioni staliniana lu ròmanzu Buio a Mezzogiorno (Scuru a Menzujornu) d' Arthur Koestler, c'avìa rumputu cû cumunismu propiu pi sta raciuni. Autri ntillittuali ca spizzaru lu cunfurmismu supra l'URSS, tannu mpiranti ntô munnu prugrissista, foru George Orwell, André Gide, Ignazziu Siluni (ntrammi ex-cumunisti). Macàri Ntoni Gramsci, l'ex sicritariu dû Partitu Cumunista d'Italia, dû carziri unni era ditinutu a causa dâ sô uppusizzioni a lu fascismu, fici canusciri la sô uppusizzioni â pirsicuzzioni di Trotzkij e dî vecchi diriggenti bulscèvichi.

Lu trotzkijsmu

Lev Trotzkij, lu tiuricu dâ Rivuluzzioni Pirmanenti, bullatu comu lu tradituri nummaru unu e custrinciutu a fujiri di l'URSS, dinunciau la pulitica di Stalin ma cu scarsu/scausu successu. Funnau videmma na Quarta Ntirnazziunali di Partiti cumunisti dissidenti ditti d'iddu trotzkisti, ma fu uccisu 'n Mèssicu dûn sicariu di Stalin.

Li muvimenti cumunisti e la lutta ô fascismu

La prima verra munniali, chî sô miliuna di morti, parìa aviri datu/dunatu raciuni a cu criticava l'òrdini suciali e puliticu esistenti e a cu ritinìa ca lu sistema capitalisticu avissi purtatu a rivalitati distruttivi e disastrusi tra li nazzioni. La crisi ecunòmica dû '29 rivilau li cuntraddizioni e la nun adiquatizza dû capitalismu libbirista di l'èbbica, furnennu ultiriuri arcumenti a li tiurici di na rivuluzzioni sucialista. Ô stissu tempu però li cumunisti, nzèmmula a l'àutri forzi di sinistra di l'èbbica, happiru a prènniri attu dûn finumenu novu e priuccupanti: la crisi e lu mpuvirimentu dî nazzioni europei nun purtava a rivuluzzioni prugrissisti, ma â distruzzioni dâ dimocrazzia e a l'affirmàrisi di règgimi auturitari di destra/dritta, di cui l'asempi chiù eclatanti eranu lu fascismu talianu e lu nazzismu tudiscu.

L'abbentu dû fascismu cògghiu li cumunisti comu l'àutri forzi pulitichi nun priparati: 'n Italia, unni eranu un nicu partitu appena nasciutu, e 'n Girmania, unni eranu una dî majuri forzi pulitichi di l'èbbica, iddi foru tra li puchissimi a circari/cèrcari d'urganizzari na vera risistenza e a mantèniri n'urganizzazzioni clannèstina videmma doppu l'affirmazzioni dû règgimi. Lu rolu funnamintali svoltu di li cumunisti ntâ lutta a lu fascismu fu spiegatu 'n diversi modi: iddi eranu pû chiù pirsuni cu forti cumminzioni idiali, priparati a n'evintuali/abbintuali azzioni clannèstina e â pussibbilitati d'essiri pirsiquitati pî sô idei pulitichi. Noltri avìanu ê sô spaddi l'urganizzazzioni ntirnazziunali dû Comintern e lu pristiggiu di l'URSS, puru siddu nun sempri li suvietici l'appujaru 'n modu effettivu. Ntô primu piriodu, nfatti, lu sforzu antifascista di li cumunisti happi un grossu limiti ntâ pulitica dû Comintern di cunziddirari li forzi rifurmisti di sinistra nimici di cummattiri anzichî allèati: lu tèrmini "sucialfascismu" cuniatu pi bullari li sucialdimocratici fu la manifistazzioni chiù evidenti di st'attiggiamentu. Si pinzava nfatti ca lu fascismu avissi statu un finumenu transitoriu (tesi chista purtroppu cundivisa di tanti assirvatura di l'èbbica), c'avissi sdirrubbatu lassannnu via libbira â lutta tra cumunisti e li sô uppusitura pi criari na sucitati altirnativa ô capitalismu e ca li sucialdimocratici, cumpròmisi chî forzi cunsirvatrici, s'avissiru attruvati dâ banna upposta dî barricati. Sta pulitica fu 'n parti mposta di Stalin e 'n parti nizziarmenti favuruta d'arcuni partiti cumunisti, comu lu Partitu Cumunista Tudiscu, ca eranu divisi di n'aspra rivalitati chî sucialdimocratici. P'ultiriuri apprufunnimenti supra stu puntu si pò liggiri Nascita e avvento del fascismo (Nascita e abbentu dû fascismu') di l'ex cumunista talianu Ancilu Tasca, e Da Potsdam a Mosca di Margaret Buber-Neumann, cumpagna di unu di li principali diriggenti dû Partitu Cumunista tudiscu.

Li cunsiquenzi disastrusi di l'abbentu dû fascismu e li migghiara di vittimi cumunisti di li règgimi fascisti (la chiù cèlibbri ntê primi anni è forsi lu secunnu sicritariu dû Partitu Cumunista d'Italia, Ntoni Gramsci, mortu 'n carziri doppu na longa e durissima priggiunia) purtaru a un ripinzamentu e â nova pulitica dî Frunti Pupulari, allèanzi di tutti li forzi di sinistra 'n funzioni dimocratica e antifascista: lu primu asempiu di Frunti Pupulari fu chiddu spagnolu ca vinciu l'elizzioni ntô 1936 (vidi videmma vuci Verra civili spagnola). Anticchia tempu doppu macàri 'n Francia s'affirmau un cuvernu di Frunti Pupulari, furmatu di sucialisti e radicali e appujatu dî cumunisti di l'esternu.

Duranti la verra di Spagna li cumunisti, ca nizziarmenti ntô paisi nun eranu ca un nicu partitu, acquisiru na forza e un pristiggiu nutèvuli grazzî a l'ajuti militari ca l'URSS fici pirvèniri a li ripubblicani spagnoli e ca s'attruvaru a gèstiri. Lu Comintern favuriu la nascita dî Brigati Ntirnazziunali, urganizzati di li cumunisti ma graputi a antifascisti d'ogni tinnenza pulitica, ca pirmisiru/pirmèttiru a cu vulìa dari lu sô cuntribbutu ndividuali â causa spagnola di participari â lutta.

Propiu 'n Spagna però si manifistaru li ripircussioni dâ riprissioni staliniana dû dissensu supra la lutta antifascista. 'N stu paisi esistìanu nfatti un forti muvimentu anarchicu (vidi paragrafu cumunismu anarchicu) ripprisentatu di li sinnacati FAI (Federación Anarquista Ibérica) e CNT (Confederación Nacional del Trabajo), e un nicu ma attivu partitu marxista-lininista d'ispirazzioni troijskista e antisuvietica, lu POUM (Partido Obrero de Unificación Marxista). La principali diffirenza di ndirizzu puliticu tra POUM e cumunisti filu-suvietici duranti la verra era ca li primi ritinìanu nsiparabbili verra antifascista e rivuluzzioni sucialista, mentri pî sècunni ogni àutru ubbiettivu avìa a essiri subburdinatu â vittoria supra lu ginirali Franciscu Francu e li sô milizziani. Sutta istigazzioni di Stalin lu POUM vinni accusatu d'essiri un muvimentu di traditura ca "uggittivamenti" favurivanu li fascisti e li sô membri/membra pirsiquitati (Andreu Nin, lu sicritariu, vinni turturatu e assassinatu 'n carziri). E' cuntruversu lu rolu avutu dû sicritariu dû Partitu Cumunista d'Italia, Parmiru Tugghiatti, tannu emissariu dû Comintern 'n Spagna, 'n st'abbinimenti.

Parallilamenti l'espirimenti di "cumunismu libbirtariu" e autoggistutu di l'anarchici vinìanu scuraggiati o ntirrumputi, puru siddu li diriggenti anarchici arrinisceru pi lu chiù a sarvàrisi dû tirruri stalinianu grazzî â sô forza pulitica. Lu 17 di maju 1937 a Barcillona s'happiru addirittura viulenti scontri armati tra POUM e CNT di na parti e cummattenti nquatrati nta l'urganizzazzioni cumunisti di l'àutra. Sti fatti foru ripurtati tra l'àutri di George Orwell, tannu cummattenti 'n Spagna 'n Omaggio alla Catalogna (Omaggiu â Catalugna) e trasposti cinimatugraficamenti di Ken Loach 'n Terra e Libbirtati.

Cu l'aggrissioni di l'URSS di parti d'Hitler naufragaru difinitivamenti li tintativi di Stalin di pirvèniri ôn appeasement cû nazzismu: l'URSS câ sô ligginnaria Armata Russa divinni n'allèatu prizziusu e nun sustituibbili ntâ sècunna verra munniali (prubbabirmenti lu paisi ca pajau lu prezzu chiù autu ntâ verra) accanzannu nummarusi simpatii. 'N Italia, doppu l'8 di sittèmmiru 1943, li Brigati Garibbaldi d'ispirazzioni cumunista divinniru la chiù mpurtanti forza militari e pulitica dâ Risistenza. Câ svolta di Salernu, Tugghiatti avìa auspicatu n'unitati di tutti li forzi antifascisti, munarchici cumprisi, e li partiggiani cumunisti aggiru 'n n'òttica di sulidaritati nazziunali ca cuntribbuiu â sô pupularitati sia a liveddu di massa ca tra cu luttava pâ dimocrazzia 'n Italia. 'N Juguslavia mmeci la Risistenza cumunista capiggiata dû Marisciallu/Marasciallu Titu si scuntrau chî partiggiani nazziunalisti, li cètnici. Un casu a parti è la Cina, 'n cui lu Partitu Cumunista Cinisi avìa pirdutu di tempu li cuntatti cû Comintern e era mpignatu 'n n'annusa verra civili contra lu cuvernu nazziunalista e filufascista di Chiang Kai-shek ca fu sulu pruvvisuriamenti ntirrumputa pi faciri frunti cumuni contra lu Giappuni.

L'URSS e lu cumunismu doppu la sècunna verra munniali

 fini dâ verra lu muvimentu cumunista s'avìa unnegghiè riffurzatu: 'n Italia p'asempiu, sutta la guida di Parmiru Tugghiatti chiddu ch'era un nicu gruppu di militanti divinni un granni partitu di massa, suttraennu ô sturicu Partitu Sucialista Talianu la leadership dâ sinistra. L'attiggiamentu di tanti dimocratici canciau quannu si vitti lu gèniri di pulitica ca Stalin facìa mèttiri 'n attu ntê zoni di l'Europa urientali accupati di l'Armata Russa.

Puntuarmenti li cuverni dimocratici vinìanu nfatti sustituuti di cuverni monopartitici retti di cumunisti fideli a Stalin tramiti colpi di Statu urchistrati di Mosca. Unni esistìa un muvimentu cumunista di massa, comu 'n Cecusluvacchia, li purghi eliminaru prestu li diriggenti nun 'n linia cu l'URSS o nun sufficintimenti malliabbili. Â fini l'Europa urièntali avìa vidutu nasciri na currìa/cintura di Stati satèlliti saldamenti cuntrullati di l'URSS e cu sistemi puliticu-suciali ricalcati supra lu mudellu suvièticu. Sti paisi foru ditti Dimocrazzii Pupulari, nomu ca suttaliniava lu stadiu menu "avanzatu" rispettu a chiddu di l'URSS dû sô sistema puliticu, ca nun putìa ancora essiri difinutu "sucialista".

La riazzioni di l'Uccidenti, ca 'n ddu mumentu vulìa diciri suprattuttu li Stati Unuti di Mèrica, fu 'n arcuni mumenti eccèssiva (vidi paragrafu finali) e purtau a un prugrissivu rriggitimentu di li dui granni blocchi ca si cunfigurau comu verra fridda.

La ruttura dû bloccu: Juguslavia e Cina

File:China2C Mao .jpg

Mao Zedong

Esistìanu però dui règgimi cumunisti ca nun èranu criazzioni di l'Armata Russa ma ch'eranu lu fruttu di na lutta civili e di na risistenza antifascista nterni: la Ripùbblica sucialista fidirali di Juguslavia prisiduta dû Marasciallu Titu e la Ripùbblica Pupulari Cinisa, c'avissi stata pruclamata ntô 1949 di Mao Tse Tung e àutri ex guirriggheri cumunisti. Li cuverni di ntrammi sti paisi nun avìanu nudda ntinzioni di suttamittirisi passivamenti ê dittami di l'URSS ma ô cuntrariu ammivanu a essiri un puntu di rifirimentu pî muvimenti cumunisti ntê rispèttivi riggioni.

Ntô 1948 l'attiggiamentu ndipinnenti dû cuvernu tituista purtau â sô "scumunica" di parti di Stalin. Li cunsiquenzi pû paisi foru nizziarmenti tantu gravi: la Juguslavia, ch'era appena nisciuta di na verra divastanti, s'attruvau cumpritamenti isulata supra lu chianu ntirnazziunali e Titu si cumpurtau chî fideli di Stalin cû stissu accanimentu cu cui 'n Unioni suviètica li curpèvuli di "diviazziunismu tituista" vinìanu pirsiquitati. Graduarmenti tuttavia lu paisi arrinisciu a ritagghiàrisi un sô spazziu. La diculunizzazzioni pirmisi a Titu d'attruvari na ntisa chî paisi dû Terzu Munnu ca circavanu na cullucazzioni ô di fora di li dui blocchi. 1955 Titu participau â Cunfirenza di Bandung e fu tra li prumutura dâ nascita dû Muvimentu dî Nun-Alliniati. Ntô 1956, câ distalinizzazzioni, la Juguslavia fu "riabbilitata" di Nikita Khruščёv, ma prifiriu prusèquiri pâ propia strata. Binificiau d'ajuti sia di l'URSS ca di li paisi uccidintali e, nta l' anni '60, l'emancipazzioni dû mudellu suvièticu pirmisi ô cuvernu di dari nizziu a arcuni tra li chiù ntirissanti espirimenti di riforma pirsiquuti dûn paisi cumunista a partitu unicu. Fu nauguratu lu sistema di autoggistioni dî fabbrichi, prumossu dûn gruppu di tiurici marxisti antistaliniani, ch'era un tintativu di dari cuncreta attuazzioni a l'idei di Marx, passannu dâ "prupitati statali" di li menzi di pruduzzioni â "prupitati suciali" e rivalutava arcuni elimenti di l'econumia di mircatu.

Parallilamenti vinni purtatu avanti un ampiu/anciu prugramma di dicintramentu amministrativu, ntisu a dari n'adiquata ripprisentanza ê varii nazziunalitati ca cumpunìanu lu paisi. Lu sistema juguslavu accussì comu s'è cuncritizzata doppu sti riformi è statu uggettu d'apprizzamenti e di critichi. Di na parti s'è fatta nutari la majuri libbirtati d'esprissioni di cui gudìanu li cittadini juguslavi rispettu ê dimocrazzii pupulari cuntrullati di l'URSS, lu supiramentu dî rigititati dû sistema ecunòmicu di marca stalianiana, l'effittivu ricanuscimentu di li dritti dî minuranzi etnichi e linguistichi. Di l'àutra foru misi 'n evidenza li limiti dûn mudellu ca ristava auturitariu a lu vèrtici dû sistema puliticu e li difetti dû mudellu di l'autoggistioni, accusatu d'arcuni di pruvucari n'auta nflazzioni e n'autu tassu di disaccupazzioni, d'àutri di riprènniri arcuni di l'aspetti menu encumiabbili di l'econumia capitalistica. (pâ critica dûn sucialista libbirtariu ô mudellu juguslavu vidi sta traduzzioni taliana di na ntirvista a Michael Albert, dâ rivista alittronica miricana ZNET)

Lu cumunismu doppu l'URSS

File:Havfidelpart.jpg

Fidel Castro

Câ dissuluzzioni di l'URSS li Partiti Cumunisti prisenti ntê nazzioni dimocratichi, ch'avìanu sviluppatu spissu n'ideoluggia e na prassi distaccata di chidda di l'URSS, scigghieru 'n tanti casi di lassari ntô nomu lu tèrmini cumunista, pricisannnu ca nun usanu sta palora cu ntenti nustargici ma pi ndicari n'idiali ca ci pari ancora dû tuttu attuali. Nta l'ex règgimi cumunisti l'ex partiti cumunisti subbiru spissu prufunni trasfurmazzioni e tanti d'iddi putissiru essiri fatti ntrasiri ntâ catiguria dâ sucialdimocrazzia. Ci sunnu ancora arcuni règgimi retti di partiti unici ca si difiniscinu cumunisti (Cina, Laos, Vietnam, Curea dû Nord e Cubba, st'urtima sutta la guida di Fidel Castro) ca fannu rifirimentu a l'ideoluggia urigginaria ma adottanu 'n arcuni casi n'econumia mpruntata a criteri pracmatici.

Bannera cinisa

Bannera dû Laos

Bannera dû Vietnam

Bannera dâ Curea dû Nord

Bannera di Cubba

L'anticumunismu e li sô abbusi

File:Fumetto politico dell'epoca del maccartismo.jpg

Vignetta maccartista

Sutta règgimi auturitari di destra lu tèrmini cumunismu fu spissu usatu pi ndicari sia pirsuni giniricamenti di sinistra comu sinnacalisti e upirara, sia 'n sensu dispriggiativu parrina, medici e cuegghiè àutru avissi lu curaggiu di cuntraddiri lu règgimi affirmannu la rialtati di li fatti, e facirinni uggettu di pirsicuzzioni.

Câ verra fridda videmma ntê dimocratici Stati Unuti si scatinau 'n arcuni mumenti sturici na "caccia ê majari" (cumunisti) e s'happi la tinnenza a vidiri lu cumunismu comu un bloccu cumpattu senza distinzioni e comu un sinònimu di tutalitarismu. Vinniru bullati comu cumunisti macàri pirsunaggi, muvimenti o règgimi ca nun l'èranu ma ca vinìanu viduti comu na pussibbili amminazza pi li USA.

La Paura russa (Red Scare) fu un finumenu sociu-puliticu duranti dui distinti piriodi di ntensu anticumunismu ntâ storia dî Stati Unuti: dû 1917 al 1920 e duranti li primi anni '50. Ntrammi li piriodi foru carattirizzati di nu diffusu scantu dâ nfruenza dî cumunisti supra la sucitati statunitensi e dâ nfiltrazzioni cumunista ntô cuvernu USA. Sti scanti sprunaru mmistigazzioni aggrissivi, mpriggiunamenti e cunnanni a morti di pirsuni ca si ritinìa fussiru mutivati di l'ideoluggia cumunista o assuciati a muvimenti pulitici cumunisti o sucialisti. Tra li casi chiù eclatanti citamu la vicenna di Saccu e Vanzetti, dui taliani emigrati ntê Stati Unuti, suspittati d'anarchia e cunnannati a morti chî fausi accusi d'umicidiu e rapina a manu armata, nunustanti la tutali carenza di provi e la succissiva riabbilitazzioni (1977) di parti dâ buròcrazzia statunitensi. Iddi vinniru justizziati lu 23 austu dû 1927, ntô Massachussetts. E n'àutru casu dignu di nota è chiddu dî miricani Ethel e Julius Rosenberg, coppia di cuniuggi cunnannati a morti, accusati nun justamenti di spiunaggiu a fauri di l'URSS, e justizziati lu 19 giugnu 1953.

vidi videmma: paura russa | maccartismu | tiuria dû dôminu

Espirienzi cumunitarii muterni

Attuarmenti un nicu nummaru di pirsuni, pruvinenti suprattuttu dî riggioni ndustrializzati, scigghieru di nèsciri dâ sucitati muterna e di campari 'n cumunitati, picciddi sucitati altirnativi: lu finumenu vitti lu sô apici duranti lu boom dâ contra-cultura nta l' anni 1960, ma 'n misura ridotta dura tuttora. Sti pirsuni sunnu spissu disignati comu novi bohemién o hippies.

Vuci currilati

• Muvimenti cumunisti (elencu di partiti e assuciazioni cumunisti)

Duttrini pulitichi affini

• Anarchismu
• Sucialismu

Tiurici dû cumunismu

• Anarchici elencu di pinzatura anarchici
• Karl Marx
• Friedrich Engels
• Rosa Luxemburg
• Lenin
• Mao Zedong

Ducumenti

• Manifestu dû Partitu Cumunista

Storia dû cumunismu suvièticu

• Comintern
• Guerra Fridda
• Rivuluzzioni russa
• Unioni Suvietica

Bibliografia

• Pâ sizzioni Cumunismu anàrchicu: Filippo Pani e Salvo Vaccaro: Atlanti della Filosofia - Il Pensiero Anarchico, Ed. Demetra, 1997