Mpirialismu
Lu mpirialismu è na pulìtica finalizzata a stènniri lu cuntrollu di l'autoritati supra entitati straneri cu mètudi d'annissioni e/o di mantinimentu di lu putiri, sia dirittamenti supra lu tirritoriu sia cu menzi nun direttti di esircizziu dû cuntrollu supra la pulìtica e/o l'ecònumia d'àutri stati. Lu tèrmini è usatu a li voti pi discrìviri la pulìtica di nu statu tisa ô mantinimentu di culonî e dominî 'n terri luntani, puru siddu lu statu stissu nun si cunzìddira nu mperu.
'N sensu lato lu tèrmini mpirialismu pò ndicari na pusizzioni ntillittuali, ca mplicassi la cumminzioni ca la cunquista e lu mantinimentu dî mperi hannu na valenza pusitiva; tali puntu di vista è spissu unutu a lu prisuppostu dâ supiriuritati culturali, o d'àutru tipu, ntrìnseca a lu putiri mpiriali.
L'urìggini dû tèrmini
[cancia | cancia lu còdici]Cuniatu 'n Francia, a li tèmpura dû Secunnu Mperu, 'n rifirimentu a li disigni eggimònici di Napuliuni III, lu tèrmini mpirialismu s'affirmau 'n Nghilterra, â fini di l'anni '70 di l'Ottucentu, pi ndicari lu prugramma di spansioni culuniali dû cuvernu Disraeli, e trasìu appoi nta l'usu cumuni comu sinònimu di pulìtica di putenza e di cunquista tirrituriali supra scala munniali.
Culunialismu e mpirialismu
[cancia | cancia lu còdici]Sibbeni sunnu spissu utilizzati comu sinònimi, li tèrmini culunialismu e mpirialismu hannu 'n rialtati un significatu diversu.
Nfatti lu culunialismu, praticatu 'n Europa finu dî tempura dî granni scuperte geografichi, è ligatu suprattuttu â nizziativa di privati e si carattirizza pi na pinitrazzioni quasi esclusivamenti ecunòmica, mentri lu mpirialismu, ca nasci â fini di l'Ottucentu, prisupponi lu disegnu dûn cuvernu cintrali, voltu a ubbièttivi d' assuggittamentu pulìticu e sfruttamentu ecunòmicu.
Causi dû mpirialismu
[cancia | cancia lu còdici]Li fattura â basi dû finòminu dû mpirialismu sunnu multèplici e varianu a secunna dî diversi nazzioni.
'N particulari, li paisi c'avìanu già canusciutu na ntensa ndustrializzazzioni, prima tra tutti la Gran Britagna, foru attratti di mutivazzioni ecunòmichi:
- Pussibbilitati d' accaparramentu di materî primi a basciu costu.
- Novi sbucchi cummirciali pî propî prudutti.
- Pussibbilitati d mmèstiri li capitali dispunìbbili 'n attivitati a àutu prufittu ntê tirritori cunquistati.
Nun mancaru appoi li mutivazzioni di caràttiri ideològgicu e pulìticu:
- Vuluntati d'aumintari la putenza e lu pristiggiu dâ nazzioni.
- Cumminzioni ca la razza janca fussi supiriuri a l'àutri e c'avissi lu duviri di purtari la civirtati pressu li pòpuli sarvaggi (tiurìa sustinuta tra l'àutru di lu scritturi ngrisi Rudyard Kipling).
'N particulari li paisi ca si jittaru nta l'abbintura mpirialista senza aviri un sòlidu sviluppu nnustriali, comu p'asempiu la Girmania e l'Italia, lu fìciru suprattuttu pi mutivi di pristiggiu, videmma a costu di cumpiri scelti nun cumminienti dû puntu di vista ecunòmicu.
Cunsiquenzi dû mpirialismu
[cancia | cancia lu còdici]Quasi tutti li cunquisti culuniali foru signati di l'usu nun discriminatu dâ forza contra li pupulazzioni ndìggeni, e li friquenti rivolti ca scattàvanu si cunchiudìanu spissu 'n veri e propî massacri.
Cunsiquenzi ecunòmichi
[cancia | cancia lu còdici]Di lu puntu di vista ecunòmicu, la spirienza culuniali appi arcuni effetti pusitivi supra li paisi ca nni foru mmistuti, purtannu ôn migghiuramentu di l'apparatu pruduttivu, ma chistu a prezzu dûn cuntinuu dipaupiramentu di risursi culturali e umani.
Noltri, la criazzioni di econumìi urientati essinziarmenti a l'espurtazzioni stravulcìu 'n tanti casi un miccanismu pruduttivu urientatu versu lu mircatu nternu e ca garantìa armenu la sussistenza dâ pupulazzioni.
Fu misu 'n motu un prucessu di sviluppu, ma 'n funzioni dî ntiressi dî culunizzatura, li quali di lu restu s'apprupiaru sistimaticamenti di granni parti dî ricavi ecunòmici dî paisi culunizzati.
Cunsiquenzi culturali
[cancia | cancia lu còdici]L'effettu dû mpirialismu supra li culturi dî paisi culunizzati fu dirumpenti.
Li sistemi culturali c'avìanu na cchiù sòlida tradizzioni e ch'èranu ligati a strutturi pulìticu-suciali urganizzati, comu ntê paisi di l'Asia e dû Nord Africa s'addifinneru megghiu.
Bonu diversu fu lu casu di l'Africa cchiù arcàica, animista e pagana. Ccà foru nfatti altirati ê funnamenta l'equilibbri dî tribbù e dî villaggi, mentri nteri sistemi di vita, di riti e di valura traseru rapidamenti 'n crisi.
Cunsiquenzi pulìtiche
[cancia | cancia lu còdici]Supra lu chianu pulìticu la spansioni culuniali finìu pi favuriri la furmazzioni o l' arruspigghiu di nazziunalismi lucali, a òpira suprattuttu dî novi quatri diriggenti, ca si furmaru ntê scoli europei e v'assurbiru l'idiali dimucràtici e li principi di nazziunalitati.
L'Europa s'attruvau a espurtari chiddu ca menu avissi addisiatu: lu bisognu d'autucuvirnàrisi e di dicìdiri dû propiu distinu.
Lu mpirialismu òi
[cancia | cancia lu còdici]Nta l'ùrtimi anni, li crìtichi ô mpirialismu foru mossi, chiù ca supra lu chianu pulìticu, supra lu sò aspettu culturali, cu particulari riguardu â criscenti nfruenza glubbali dâ cultura miricana. Arcuni tuttavìa discùrrinu supra stu significatu allargatu dâ palora supra la basi ch'è estrimamenti suggettivu distìnguiri tra ntirazzioni ricìprochi e nfruenza ndutta.
Fonti
[cancia | cancia lu còdici]La fonti di st'articulu è Uicchipidia Taliana: