Catarina la Sapienti

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
Catarina la Sapienti
Fàuli di Pitrè
Dû libbru:  Fàuli, nueddi e cunti pupulari siciliani
Dâ ricota:  Biblioteca delle tradizioni popolari siciliane
 cura di:  Giuseppi Pitrè
Situ Web:  Fàuli, nueddi e cunti pupulari siciliani: Vulumi 1;
Vulumi 2;
Vulumi 3;
Vulumi 4

Catarina la Sapienti e' nu cuntu chi fa parti dâ ricota di Giuseppi Pitrè: Fàuli, nueddi e cunti pupulari siciliani, cumprinnuta di quattru vuluma chi 'n turnu fannu parti dî vinticincu vuluma dâ Biblioteca delle tradizioni popolari siciliane.

Stu cuntu nn'avi na lunghizza di ùnnici pàggini. Vinni cuntatu a Pitrè di Agatuzza Messìa di Palermu.

Cuntu[cancia | cancia la surgenti]

'Nca, Signuri, si riccunta ca cc'era na vota 'n Palermu un gran niguzianti maritatu. Ora stu gran niguzianti avìa na figghia, ca comu fu smammata cci vinni na spapienza ca ogni cosa chi succidìa nta la casa, idda avìa a dari lu so disbòtu. Lu patri vidennu lu talentu di sta figghia, la chiamava Catarina la Sapienti. Chista studiari tutti sorti di lingui, chista lèggiri tutti sorti di libbra: virtù, talenti ca nun cc'è lu paru. Arrivannu a l'età di sidici anni, cci mori la matri. Sta picciotta pi la pena si chiuji nta na càmmara e nun vosi nèsciri chiui. Manciari, e vulìa manciari ddà dintra; dòrmiri, e vulìa a dòrmiri ddà dintra: nè spassiggi, nè tiatri, nè divirtimenti. Lu patri; avennu st'ùnica figghia ca nun cci spirciava cchiù nenti, cci parsi di giustu di tèniri un Cunzigghiu. Chiama tutta la Signuria (ca cu tuttu ch'era niguzianti avìa amicizzia cu li megghiu:
– «Signuri mei, sapiti ch'haju na figghia ch'è la pupidda di l'occhi mei: quant'havi chi è morta so matri, sta chiusa comu li gatti, nun voli cchiù affacciari mancu lu nasu.»
Lu Cunzigghiu dici:
– «Vostra figghia havi na gran nnuminata pi l'universu munnu pi la gran sapienza chi havi: grapìticci un gran culleggiu, ca cu lu dari studiu, forsi ca si putissi livari sta barra di lu ciriveddu.»
– «Mi piaci!» dici lu patri. Chiama la figghia e cci dici:
– «Senti, figghia mia, mentri ca tu nun voi nudda allianazzioni; jo haju pinzatu di sta manera: Di grapìriti un culleggiu, e tu nni si la patruna. Ti piaci?»
A idda cci piacìu, e si misi a diriggiri idda stissa li mastri pi fari stu culleggiu; ca pi ncegnu nn'avìa pi idda e pi àutru. Allistutu stu culleggiu, fannu l'avvisi: «Cu'voli jiri a studiari nni Catarina la Sapienti, cc'è scola franca.»

Comu jàvanu vidennu li picciotti, màsculi e fìmmini, idda li java facennu assittari nta li vanchi unu appressu a l'àutru senza particularità pi nuddu. Dici: «ma chiddu è carvunaru.» Nun fa nenti: lu carvunaru s'avìa a'ssittari allatu di la figghia di lu Prìncipi. Cu veni prima macina lu mulinu. Accuminzò la scola. Catarina la Sapienti nzignava a tutti aguali; a cui nun cci purtava lizzioni, na ferra nchiummata 'n punta e cafuddava.

La nnuminata si sappi sina a palazzu, e lu Riuzzu cci vosi jiri. Si vesti di gran tinuta, trasi trova un postu, e idda lu fici assittari a ddu postu. Quannu juncìu un'iddu, Catarina cci spijò na difigurtà; lu Riuzzu nun cci sappi arrispunniri; ppuhm! e idda cci cafudda un timpuluni ca criju ca la mascidda ancora cci abbrucia. Lu Riuzzu currivatu di sta parti, acchiana a Palazzu, e va nni so patri.
– «Grazzia, Maistà! Mi vogghiu maritari, e vogghiu a Catarina la Sapienti.»
Lu Re manna a chiamari a lu patri di Catarina la Sapienti, e lu patri cci va.
– «Maistà, a li vostri cumanni!»
– «Sùsiti! Me figghiu e' ncrapicciatu di to figghia: maritàmuli.»
– «Comu voli, Maistà; ma jo sugnu mircanti, e vostru figghiu e' sangu riali.»
– «Nun fa nenti: me figghiu la voli.»

Comu lu patri torna a la casa:
– «Catarina, lu Riuzzu ti voli pi mugghieri. Tu chi dici?»
– «Mi lu pigghiu.» Nta tèrmini ottu jorna, tutti cosi foru pronti. (Chi cci ammancava forsi la lana? li cantarana?) Lu Riuzzu cci pripara dudici dunzelli; hanna graputu cappella riali, e l'hannu maritatu.

A lu finuta di lu zitaggiu, la Riggina cci dissi a sti dunzelli di jiri a fari lu so duviri, di jiri a spugghiari la Rigginedda pi palla curcari. Lu Riuzzu arrispusi:
– «Nun vogghiu nè spugghiari, nè vèstiri, nè guardii darrèri la porta»
Comu foru suli:
– «Catarina,– cci dici lu Riuzzu, – cci penzi la timpulata chi mi dasta a scola? Ti nni penti?»
– «Chi m'hê pèntiri! Anzi, si vuliti, vi nni dugnu n'àutra.»
– «Comu! nun nni si' pintuta?!»
– «Mancu pi sonnu.»
– «Dunca nun ti nni vo' pèntiri?!»
– «E cu' nni parra!»
– «Ah! Chistu cc'è? Ora ti fazzu avvìdiri cu sugnu jo.» E accumenza a priparari na corda pi calalla nta lu trabbuccu. Prima di calalla, cci dici:
– «Catarina, o tu ti penti, o jo ti calu nta stu trabbuccu!»
– «E jo staju cchiù frisca!» cci dici Catarina attrivata. Lu Riuzzu senza nec tibbi nec tabbi l'ha calatu nta lu trabbuccu senz'àutru cumpagnia chi un tavulineddu, na sèggia, na quartara cu l'acqua e na fedda di pani misu pi davanti. Lu nnumani lu patri e la matri jeru pi la ben livata,
– «Nun pò tràsiri nuddu, dici lu Riuzzu, ca Catarina e' malatedda.» Grapi lu trabbuccu:
– «Comu ti l'ha' passatu sta notti?» cci spija lu Riuzzu.
– «Bella frisca» cci dici Catarina.
– «Cci penza la timpulata chi mi dasti?» – «Pinzati pi chidda chi v'hê dari.»

Ora passannu du' jorna, la fami la pigghiava pi darreri lu cozzu. Nun sapennu chi fari, si leva la sticca di lu cerru, e si metti a fari un pirtusu a lu muru. Spirtusa, spirtusa, a lu capu di viniquattr'uri vidi lustru, ca si ntisi arricriari. Allarga ddu purtusa, e nta mentri chi talìa, vidi passari lu scrivanu di so patri:
«DonTumasi!» A Don Tumasi nun sa chi cci pasi sta vuci chi vinìa di lu muru.
– «Jo sugnu: Catarina la Sapienti; diciti a me patri ca cci vogghiu parrari ora ora ora ora.»

Veni lu patri accumpagnatu di Don Tumasi, (ca sulu nun lu putìa nzirtari) e idda cci dici:
– «Patri miu, la me vintura vosi accussì: èssiri jittata nta stu trabbuccu. Faciti sfussari di lu bagghiu di lu nostru palazzu fina ccà, faciti architravati, nfilàtricci lampiuna ogni vinti passi, e lassati fari a mia.» La cosa jìu bella. So patri ogni jornu cci facìa junciri lu manciari: gaddini, gadduzzi, pitaggi di sustanza. Lu Riuzzu tri voti lu jornu cci affacciava:
– «Catarina, ti nni penti di la timpulata chi mi dasti?»
– «Chi m'hê pèntiri? Pinzati la timpulata chi v'hê dari.»

Li mastri travagghàvanu a fari lu suttirraniu: ogni vinti passi un architravatu e un fanali. Comu fu lestu, idda facìa, ca aspittava ca lu Riuzzu chiuija lu trabbuccu, poi si nni passava nni so patri, e accussì java a fari cilenca. Passannu na picchidda di jorna, a chistu cci cuminzaru a vunciari li capiddi; grapi lu trabbuccu:
– «Catarina, jo vaju a Nàpuli; m'ha' a dici nenti?»
– «Tantu piaciri: divirtìtivi, e quannu arrivati scrivìtimi ma sapiti chi si soli diri? Vidi Nàpuli e poi mori; nun facemu ca muriti!»
– «'Nca mi nni vaju?»
– «Ma quannu! ancora ccà siti?» E lu Riuzzu si nni jìu.

Comu si chiuji lu trabbuccu, curri Catarina nni so patri: – «Papà, ora e' lu casu di dàrimi ajutu. Sùbbitu sùbbitu un brigantinu prontu, cammareri, na nurrizza, àbbit di gala, e mannati lu tuttu a Nàpuli. Ddà addugassiru un Palazzu 'n facci lu Palazzu riali e apsittàssiru a mia.»

Lu patri pripara lu brigantinu e lu fa pàrtiri. Lu Riuzzu nta mentri fa priparari na bella fragata, e si mmarca e parti. Com'idda vitti di l'àstracu di sò patri ca lu Riuzzu partìu, si metti supra n'àutru brigantinu, e prima di iddu fu a Nàpuli: li bastimenti nichi, si sapi, camìnanu cchiù di li grossi. Comu junci, si vesti di li megghiu àbbiti, e va a'affaccia a lu palazzu. Ogni jornu àbbiti novi: e la cuminciò a sfrazziari. Lu Riuzzu la vitti e si nni nnamurau; manna 'mmasciaturi:
– «Signura, lu Riuzzu vi vurrìa fari na vìsita, si tantu l'aviti a piaciri.»
– «Patruni!» cci arrispunni idda. Veni lu Riuzzu vistutu di gran tinuta; cirimonii di ccà, cirimonii di ddà; si mèttinu 'n cummirsazzioni. Dici lu Riuzzu:
– «E vui siti schetta, Signura?»
– «Schetta; e vui?»
– «Jo puru sugnu schettu. Vi l'haju a diri? vui, signura, assimigghiati a na picciotta chi vulìa beni jo 'n Palermu. Jo vi vurrìa pi mugghieri.»
–«Tantu piaciri, Riuzzu» E nta tèrmini ottu jorna lu Riuzzu e Catarina la Sapienti s'hannu maritatu.

St signura niscìu gravita. Cuntu nun porta tempu: a li novi misi 'n puntu parturiu. Parturisci e fa un masculiddu ch'era na biddizza. Lu Riuzzu ncugna vicinu lu lettu:
– «Rigginedda, comu cci mittemu?»
– «Nàpuli» dici Catarina. E cci hannu misu Nàpuli.

Passannu du' anni lu Riuzzu vosi pàrtiri. La Rigginedda si faci àghira, ma iddu ntistau e vosi pàrtiri. Prima di pàrtiri cci fa na carta e cci dici ca lu picciriddu era lu primugenitu so, e avìa a èssiri cu lu tempu lu Re. E parti pi Gènua. Comu'iddu parti, idda scriva a so patri ca cci avissi mannatu a Gènua un brigantinu càrricu di mòbbili, cammareri, na nurrizza e tuttu: addugàssiru un palazzu 'n facci lu Palazzu riali di Gènua, e aspittàssiru a idda. Lu patri càrrica un bringantinu e lu manna a Gènua. Quannu lu Riuzzu partìu, idda pigghia un bringantinu e prima d'iddu si va a mpalazzari nta lu palazzu di Gènua. Comu lu Riuzzu vidi sta bedda giuvina pittinata a la riali, cu gioji e ricchizzi:
– «Maria! – dici –assimigghia tutta a Catarina la Sapienti!» Pigghia un 'mmasciaturi e cci lu manna pi dìricci ca lu Riuzzu cci vurrissi fari na vìsita. Idda cci dici ch'è patruni; e lu Riuzzu cci acchiana. Dicurrennu, discurrennu, cadi lu discursu supra d'idda.
– «Vui chi siti schetta?» cci dici lu Riuzzu.
– «Cattiva – cci rispunni Catarina – e vui?».
– «Jo puru sugnu cattivu, ed haju un figghiu. Ma vui, cci dici a la Rigginedda, assimigghiati na stampa a na signura chi canuscivi 'n Palermu.»
– «Chi maravigghia! A lu munnu setti nn'avemu a'ssimigghiari.»
P'accurzari, nta tèrmini ottu jorna lu Riuzzu e Catarina la Sapienti s'hannu maritatu. Sta signura nesci gravita; li misi pàssanu, e lu cuntu nun porta tempu: a li novi misi venti l'ura di lu partu; parturisci e fa n'àutru masculiddiu cchiù beddu di lu primu. Lu Riuzzu, cunziddirati la cuntintizza!
– «Rigginidda – dici – comu cci mittemu>»
– «Gènua!» – «Gènua.» E l'hannu vattiatu: Gènua.

Passannu du' anni, a lu Riuzzu cci venni lu sfilu di pàrtiri arrèri.
– «E comu partiti? – cci dici la Rigginedd, – cu un figghiu ntra la facci?»
– «No, – cci arrispunni lu Riuzzu, – jo ti fazzu na carta, ca chistu e' figghiu miu, ed è lu principinu.»
E cci la fici. Mentri iddu si pripara la partenza pi jiri a Vinezzia, la figghia scrivi a lu patri 'n Palermu pi n'àutru brigantinu cu cammareri, nurrizza, mòbbili, àbbiti diffirenti, e tuttu. Lu brigantinu junci 'n Vinezzia. Lu Riuzzu parti; la Rigginedda si mmarca puru; si sapi ca li bastimenti cchù granni vannu cchiù a tempu; idda junci primu, e si va a mpalazza. Jùncinu li vascelli: comu lu Riuzzu pigghia pràttica, l'occhi unni cci vannu? nni lu finistruni di la Rigginedda.
– «Maria! ma chista assimigghia tutta a Catarina la Sapienti! a Nàpuli, la stissa; a Gènua, la stiss! Ma idda nun pò èssiri, pirchì chidda è chiusa nta lu trabbuccu; chidda è a Nàpuli, e l'àutra è a Gènua....Ma idda cci assimigghia tutta....» Cci fa fari na 'mmasciata; cci va a fari na vìsita, e cci dici:
– «Mi pari na cosa curiusa: Signura, vui assimmigghiati a na signura chi vitti 'n Palermu, a Nàpuli, a Gènua.»
– «Chi maravigghia riuzzu! Setti nn'avemu a'ssimigghiari a stu munnu.»
Si fannu li sòliti discursi: – «Siti schetta?»
– «No, sugnu cattiva, e vui?»
– «Sugnu cattivu puru, e haju du' picciriddi.»
A capu d'ottu jorna s'hannu maritatu. Sta signura nesci gravita: li misi passanu: lu cuntu nun porta tempu: a li novi misi cci vennu li dulura di lu partu. Parturisci e fa na figghia fìmmina bedda quantu lu Suli e la Luna.
– «Chi cci mittemu, Rigginedda?» cci spija lu Riuzzu a Catarina.
– «Vinezzia» S'ha vattiatu: Vinezzia.
Stannu du' anni: «Sai chi penzu Rigginedda? Lu me viaggiu l'haju fattu; ora tornu 'n Palermu; ma prima di pàrtiri ti fazzu na carta accussì: ca chista e' figghia mia, ed e' na principissa riali.»
Iddu parti, e Catarina dappressu. Comu Catarina junci 'n Palermu, va a la casa di so patri, e si va a nfila nta lu trabuccu. Junci lu Riuzzu; prima pinzeri nun havi, di jiri a gràpiri lu trabbuccu:
– «Catarina! comu si'?»
– «Bona!»
– «T'ha pintutu di la timpulata chi mi dasti?»
– «E cu nni parra! Pinzati la timpulata chi v'hê dari.»
– «Pènzacci, Catarina, sai! Jo mi maritu»
– «E vui maritàtivi. A vui cu vi teni?>»
– «Ma si tu ti nni penti, tu si' me mugghieri!» – «No.»

Lu Riuzzu nun sapennu cchiù chi fari nesci a diri ca la mugghieri cci murìu, e havi bisognu di maritàrisi arreri. Scrivi pi li ritratti di li figghi di li Re pi maritàrisi. Cci vennu li ritratti: la megghiu chi chi piaci e' la figghia di lu Re di Nghiliterra; e cci manna a dici ca vinìssiru la matri e la figghia, ca lu matrimoniu e' cunchiusu.

Junci la principissa e lu Riuzzu di Nghiliterra 'n Sicilia, e vannu a Palazzu. Nta mentri, catarina chi fa? fa priparari tri bell'àbbiti a la riali a li picciriddi soi Nàpuli, Gènua e Vinezzia. Lu nnumani di l'arrivu di la Principissa di Nghiliterra s'avìa a fari lu matrimoniu. Catarina si vesti di Riggina chi era, si pigghia a Nàpuli, vistutu di Riuzzu, e a Gènua e a Vinezzia vistuti di Prìncipi, si metti nta na carrozza di gala a va a Palazzu. Idda cci dici a li picciriddi:
– «Comu jo vi dicu di vasari li manu a vostru patri, vuàtri jiti a cci li vasati.»
Acciànanu a palazzu; lu Riuzzu era assittatu sutta lu sògghiu. Junci; la cosa jìu bella:
– «Nàpuli, Gènua e Vinèzzia – dici Catarina – jiti a vasari la manu a vostru patri!» E li lassa jiri.

Lu Riuzzu fici la morti ch'appi a fari.
– «Ah! chista e' la vera timpulata!» cci dici a Catarina; scinni di lu sogghiu e s'abbrazza a li so' figghi. La Principizza di Nghiliterra arristau comu la zita cu lu gigghiu rasu. Lu nnumani s'ha accattatu lu Càssaru e ha partutu. Catarina cci ha cuntatu a so maritu tuttu l'arcanu; e iddu nun putìa cchiù di addimannàricci pirdunu di chiddu chi cci avà fattu pàtiri. E di ddu jornu 'n poi si vòsiru beni sempri e

Arristaru filici e cuntenti
E nui semu ccà e nn'ammulamu li denti.

Nutanni[cancia | cancia la surgenti]

'N n'àutra virsioni cû tìtulu Sapienza, ti cunverti!, lu Re si ncazza ca nun vulissi pintìrisi, e ci dici sempri: «Sapienza, ti cunverti?», â fini, s'ammala gravimenti a causa dâ granni ustinazzioni di sapienza. Ô lettu di morti, idda va a truvàrilu chî figghi a nomu: Nàpuli, Milanu e Vinèzzia, a cci dici:

Nàpuli, Milanu
Pigghiativa a Vinezzi pâ manu,
Vasàticci a vostru patri li manu.

D'accussì iddu si ripigghia; cci spija: Sapienza ti cunverti? Idda lu varda, e cci arrispunni: mi cunvertu!.

Funti[cancia | cancia la surgenti]