Campubbeddu (Girgenti)

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
Campubbeddu
Muttu:  
Nomu ufficiali: Campobello di Licata
Riggiuni: {{{riggiuni}}}
Pruvincia: Girgenti (AG)
Cuurdinati: 37°15'34"N, 13°55'9"E
Ammustra ntâ mappa
Superfici: 80 km²
Abbitanti: 11.047
Dinzitati: 138 ab./km²
Cumuni cunfinanti: Licata, Naru, Rivinusa
CAP: 92023
Prifissu telefònicu: +0922
Situ ufficiali: https://www.comune.campobellodilicata.ag.it/


Campubbeddu (o Campubbieddru/Camubbieddru ntâ parrata lucali) è un cumuni di 11.047 abbitanti dâ pruvincia di Girgenti. Ntâ parrata campubbiddisa, l'abbitanti si chiàmanu campubbiddrisi o camubbiddrisi.

Giografìa[cancia | cancia la surgenti]

Campubbeddu di Licata è nu cumuni cullinari situatu supra n'autuchianu dâ vaddi dû ciumi Sarsu a 316 mt. 'n susu lu liveddu dû mari. Lu tirritoriu, ca ci havi na stinzioni di circa 80 Kmq., cunfina cu Ravanusa, Naru e Licata; la pupulazzioni d'a ddà banna è di circa 11.500 abbitanti; a 51 Km dû capulocu di pruvincia. Li sò cunfini sunnu dilimitati a ovest dû Turrenti dû Canali, a est dû Turrenti dû Milici.

Storia[cancia | cancia la surgenti]

Campubbeddu di Licata fu funnata comu burgu fiudali ntô 1681 di Raimunnu Raimunnetta, Baruni di Campubbeddu, ca pajau duccentu unzi p'accattari, di Carlu VI dû Sacru Rumanu mperu e Carlu II di Spagna la Licentia Populandi pû sò fèudu.

Prima di tali data nun s'hannu nutizzi certi di nùclii d'abbitazzioni ma si canùscinu li nòmura dî baruna nvistiti dâ barunìa di Campubbeddu ca nun pari avissi nu centru abbitatu veru e propiu.

La custruzzioni di villaggi novi era già accuminzata câ mmigrazzioni arbanisa ntô XVI sèculu ca, comu si pò disùmiri di l'alencu dî cumuna novi, fu di tali prupurzioni di trasfurmari la campagna siciliana.

Lu prucessu fu favurutu macari dâ fujuta dî pupulazzioni, dâ costa versu lu nternu, a càusa dî ncursioni dî pirati, e dî fatturìi isulati versu li centri abbitati, a càusa dû brigantaggiu.

Lu Baruni Funnaturi di qualisiasi centru urbanu, e quinni puru chiddu di Campubbeddu di Licata, era titulari dî Meru e Mistu Mperiu, sprissioni pi nuiàutri scura, ma ca racchiudi nt'idda l'asircizziu di tutti li putiri pulìticu, amministrativu, fiscali, militari, giudizziariu.

La scigghiuta dû postu unni adificari fu fàciuli. Asistìa ntô fèudu un poju rucciusu, cu n cima na schianata vasta unni s'attruvava na massarìa dû fèudu. Tali poju era vicinu a diversi surgenti d'acqua mpurtanti e era attravirsatu di na diramazzioni dâ "Reggia Trazzera" ca passava a urienti.

Lu Baruni pruvvidìu sùbbutu â custruzzioni dâ Cresia e dâ Castiddanìa: la cresia, la matrici attuali, fu didicata a San Giuvanni Vattista.

La facciata dâ cresia taliava a punenti e custituisci n pràttica lu tranzettu di l’attuali. La Castiddanìa era nu cumplessu di custruzzioni ca sirvìanu pi l'uffici pùbbrici e pâ risidenza dû Castiddanu, numinatu dû Baruni. S'attruvava ntâ Chiazza XX Sittèmmiru attuali e fu sdirrubbata a l'accuminzagghia dû 1900. Li casi e li tirrena èranu gravati di canuni enfitèutici la cui riscussioni durau nzinu a quarchi dicenniu fà.

Lu paisi criscìu m prescia: dû 1690 ô 1704 si cilibbraru 32 matrimoni e già lu cinzimentu dû 1710 arriggistra 212 abbitanti e 113 casi.

L'abbitazzioni èranu di tri tipi: li palazzi pî prupitari e "galantòmini"; li casiati di vari diminzioni pî "burgisi", prupitari nichi e medi, cu spazzi nterni vasti pi l'attrezzi e li carri; nfini li casi dî pòviri, dî braccianti: una o dui stanziceddi unni camapri n cunnizzioni pricari sìa pâ prumiscuitati ca pi l’iggieni.

Bona parti dî primi abbitanti èranu culoni cultivatura cu terri di prupitati ca abbastanti lestu si mitteru ntê cunnizzioni di participari a l'asti pâ riscussioni di dazzi e cabbelli, cu accùmulu cunziquenti di ricchizzi e lu sòrgiri di prupritati grossi.

Ntô 1734 lu Baruni cuncidìu a Campubbeddu, burgu fiudali, di custituìrisi Cumuni: l'abbitanti pajàvanu pî spisi di l’amministrazzioni: parracu, giurati, mèdicu, culletta, ecc... L’attu d'ubbricazzioni fu firmatu di 48 nutàbbili.

Fu stituitu lu Dicuriunatu, na speci di Cunzigghiu Cumunali ch'eliggìa lu Sìnnacu. Li Dicuriuna arrispunnìanu ancora ô Baruni, spiciarmenti pâ riscussioni dî tassi e dî cabbelli di li quali èranu direttamenti rispunzàbbili.

Ntô 1778, pi vuluntati di Firdinannu IV, midemma l’amministrazzioni dâ giustizzia passa ntê manu dî Dicuriuna. Li baruna nun ponnu cchiù aggiri contra li propi dibbitura nì custrìnciri li culoni a cultivari li terri di sò prupritati. Fu na limitazzioni riali dû putiri dî Baruna ca, prima di dda data, era assulutu. Nta tutta la Sicilia si chiuderu li càrziri barunali, li famiggirati dammusi.

Ntô 1786 li Campubbiddisi si riscattaru cumpretamenti dâ sirvituti fiudali. Fu cugghiuta ntra li citatini, ntra chiddi ca putìanu, la summa di £. 13 unzi e 10 tarì pi pajari ô Baruni la reluizzioni dû meru e mistu mperiu.

Lu sèculu XIX è denzu d'avvinimenti. Pari fussi prisenti a Campubbeddu la Carbunarìa e nummirusi Campubbiddisi participaru a li moti dû 1820, l’annu di lu ribbellu: foru sacchiati li casi di dazzieri e cabbilloti.

Ntô 1860 lu paisi participau cu sei "picciotti" â mprisa dî Milli: li vittori garibbardini foru salutati di granni manifistazzioni pupulari. Lu primu sìnnacu "talianu" fu Carmelu Gerbinu, eliggiutu, nzèmmula a 18 cunzigghieri, di 55 elittura. Ntô 1892 Campubbeddu partècipa ê moti dî Fasci Siciliani.

Lu leader lucali era l’avvucatu Ninu Scuderi. Ci foru diversi manifistazzioni e cumizzi cu uratura di fama comi De Filici, Dragu, Garibbardi, Boscu prima ca la riazzioni dû ribbirisi Crispi struncassi li Fasci câ nviata di l’asèrcitu e cû statu d’asseggiu.

Ntâ secunna mitati dû sèculu XIX vìnniru rializzati li strati rutàbbili Campubbeddu – Ravanusa e Canicattì – Licata: sti vìi di cumunicazzioni novi graperu lu tirritoriu a n'unnata mmigratoria ntenza favurita macari dâ graputa dî mineri di sùrfaru.

La pupulazzioni passau di 5821 abbitanti ntô 1861 a 12 mila ntô 1901. Ci fu n'arrivata di maistranzi calabbrisi pâ custruzzioni dâ ferrovìa ca si stabbileru a Campubbeddu e ca nzinu a quarchi annu fà vinìanu nnicati chî nciuri di mussa luordi (musi lordi) forsi pi l’abbitùtini di purtari li mustazzi.

Econumìa e attivitati umani[cancia | cancia la surgenti]

L’attivitati principali dû paisi era l’agricultura: granu duru, ligumi, mènnuli, alivi, racina. Prima ca li vigniti fùssiru distruggiuti dâ fillòssira dû 1883, Campubbeddu era un centru grossu di pruduzzioni vinìcula. Àutri attivitati rilivanti, nzinu â mitati dû sèculu, foru li mineri di sùrfaru, ca cuntribbueru a furmari maistranzi opirari vasti.

Nta l'ùrtimi dicenni dû sèculu XIX e nzinu a l'anni '70 dû XX sèculu si manifesta un muvumentu migratoriu ntenzu nterruttu dî dui guerri: li Campubbiddisi emigraru nta tuttu lu munnu. Nutèvuli sunnu ancora li culonii dî Campubbiddisi a Buffalu (Statu di New York), Saint-Etienne (Francia), Desiu (Lummardìa).

Doppu la secunna guerra munniali si sviluppau un muvimentu cuntadinu fortissimu ca purtau a l’occupazzioni dî terri di tanti fèudi nun curtivati: li terri foru luttizzati e assignati ê braccianti ca si trasfurmaru n prupitari nichi ca nta dd'anni addivintaru cchiù nummurusi.

Sunnu a arricurdari la ntruduzzioni, di l'anni 70 n appoi, dî culturi ntinzivi spicializzati, n primu locu la racina di tàvula Italia ch'è òttima. Sta cultura, puru siddu ridiminziunata, carattarizza ancora oi l’econumìa di Campubbeddu ca parò pussedi già na bona pruduzzioni d'ortufrutta: pèrsichi, meli, pruna, pipiruna, pumadora.

S'accumenza dunca accussì a furmàrisi la nnustria di trasfurmazzioni dî prudutti agrìculi.

Chiazzi e monumenta[cancia | cancia la surgenti]

Sunnu dâ fini dû sèculu XIX, fatti suprattuttu dû sìnnacu Sarvaturi Ciotta, òpiri pùbbrichi mpurtanti: funtaneddi d'acqua putàbbili, bibbtiuteca, banda municipali, àuli sculàstichi, alluminazzioni a pitroliu, la facciata dâ Matrici, lu raloggiu cumunali, li marciapedi dî strati, lu cimiteru e la villa cumunali.

1980 accumenza a Campubeddu di Licata na granni ristrutturazzioni dû centru abbitatu e vèninu rializzati sirvizza e strutturi d'un paisi mudernu cu visioni cuirenti e stilisticamenti unitaria.

 trasuta dâ citatina dâ S.S. 123 lu turista veni accugghiutu dî murales giuiusi ca cummìgghianu una dî scoli materni e, passiannu, vossìa va a scummigghiari una doppu l’àutra li diversi chiazzi (Tugliatti, Tien An Men, XX Sittèmmiru, Ardu Moru, Màrtiri di Mòdina, Dâ Vittoria), trasfurmati n salotti eliganti e monumintali, a l’aria aperta, friquintati di giùvini e vecchi dû locu e, la sira, di giùvini dî cumuna vicini, attratti macari dî lucali pùbbrici nummurusi e accugghienti surgiuti nta l'ùrtimi anni: pubs, pizzarìi, risturanti, bar.

Li monumenta tradizziinali ca ponnu èssiri ammirati a Campubbeddu di Licata sunnu lu Palazzu dû Duca, la Funtana Canali (1650), e ricentimenti ristrutturati, Palazzu La Lomia, La Matrici, unni s'attròvanu na Madunnuzza dî Grazzi di scola dû Gaggina dû XVI sèculu, un Crucifissu di lignu dû XVIII sèculu e li stàtui dâ Madonna di l’Aiutu dû Quattrocchi (17701780) e di S. Giuvanni Vattista dû Bagnascu senior (1826).

1980, comu già cuntammu, è n attu nu pruggettu suggistivu di nzirimentu d’arti ntô cuntestu urbanu, ca porta la firma dû Mastru italu-argintinu Sirviu Binidittu, ca rializzau la pruduzzioni artìstica siquenti:

  • murales, pavimintazzioni, musàici e bronzi n chiazza XX Sittèmmiru;
  • bronzi e funtana n chiazza Ardu Moru; monumentu ô travagghiu n chiazza Tien An Men (manu, obbiliscu, e attrezzi);
  • murales dâ scola materna di vìa Edison e di l’Auditorium;
  • trìttici dî tri porti n vìa Momiglianu, Parcu dâ Divina Cummedia (110 monòliti di travirtinu pintati supra nu latu lisciu di Sirviu Binidittu) monumentu ê caduti ntô Parcu dâ Rimimbranza.

Li tradizzioni[cancia | cancia la surgenti]

Li tradizzioni dû paisi sunnu ligati a riti antichi d'urìggini agrìculi, a li voti cu cunnissioni simmòlichi ntra riti cristiani e àutri (chiddi pagani di l'antichitati). Privalentimente si tratta di manifistazzioni riliggiusi.

  • 19 di Marzu: San Giuseppi. "Tàvuli" di S. Giuseppi e rapprisintazzioni sacra "Fujuta n Eggittu".
  • Riti dâ Simana Santa: Santi Sipulcri, Prucissioni dû Cristu mortu e Spartenza.
  • 24 di Giugnu: Festa di San Giuvanni Vattista, patronu di Campubbeddu; cu prucissioni dû Simulacru accumpagnatu dâ banda musicali e jòchira pirutècnici.
  • Misi d'Agustu: L'astati bedda nta na citati d'arti dâ Sicilia. Appuntamenti musicali, tiatrali, fulklurìstici, ricriativi, e culturali ntê chiazzi beddi dû paisi.
  • Terza dumìnica d'Agustu: Festa dâ Madonna di l'Aiutu (ditta lucarmenti La Bedda Matri di l'Aiutu) Cilibbrata cu vèspuru, Missa sulenni, Prucissioni, spittàculi musicali, "Rietina" (sfilata di carretti siciliani e cavarcaturi sfarzusamenti azzizzati pi li vìi dû paisi) e giochi pirotecnici.
  • 8 di Dicèmmiru: Festa dâ Mmmaculata. Vèspuru, Missa sulenni, Prucissioni, spittàculi musicali, vamparotti (falò granni ntê quarteri) e muffuletta.

Gastrunumìa[cancia | cancia la surgenti]

Campubbeddu di Licata è midemma un centru enugastrunòmicu di mpurtanza nutèvuli: lu sò piattu tìpicu è lu mpurnatu (lu nfurnatu), un timballu gustusu di ziti (furmatu di pasta) cu ragù, carni di maiali, cavuliciuri, ova, picurinu e àutri essenzi ca sunnu lu sicretu dâ rizzetta ca si tramanna di matri n figghia.

È tradizziunarmenti accumpagnati dî vini lucali Maria Custanza, Terri dâ Barunìa, Biancu di Nira, Fidiricu II di l'"Azzienda Agrìcula Giuseppi Milazzu", ca n tempu brevi cunquistaru li mircati nternazziunali, doppu aviri vinciutu premi enulòggici mpurtanti e pristiggiusi .

Amministrazzioni cumunali[cancia | cancia la surgenti]

Lu 22 di giugnu2006 lu sìnnacu diessinu Calòjiru Gueli fu arristatu cu l'accusa di cuncursu sternu n assuciazzioni mafiusa. [1] Va a èssiri scarziratu doppu menu d'un misi dû trubbunali dû riesami poichì nun ci sunnu elementi gravi di curpivulizza. Lu cumuni è attuarmenti cummissariatu.

Liami di fora[cancia | cancia la surgenti]

Fotugrafìi[cancia | cancia la surgenti]