Pupi siciliani
Lu Pupu (dû latinu pupus, ca voli diri bammineddu) e la mariunetta armata di ddu tiatru èpicu pupulari ca, dâ prima metati di l’Ottucentu, nascìu ntâ Sicilia. |
La palora Palatinu, di l’aggittivu latinu palatinus (dû palazzu - palatium), si rifirisci a ognidunu di li dùdici Pari ô sirvizu nta l’asèrcitu di Carlu Magnu. |
'Lu Pupu, 'n cunfurntu a la cràssica mariunetta, appi assai canciamenti e nnovazzioni ca lu purtaru a èssiri non cchiù nu pezzu di lignu muvutu pri menzu di fila, ma pigghiau la capacitati d'aviri n'ànima e vita pròpia. |
L' Òpira o Opra dî pupi siciliana è nu spittàculu èpicu tiatrali, secunnu l'antica tradizzioni univirsali dû tiatru di fijura. Stu tipu di spittàculu tiatrali fattu cu mariunetti particulari, saputi sèntiri "Pupi" , eppi nu granni successu ntâ Sicilia dû XIX sèculu e durau nzinu a la mitati dû XX sèculu, quannu ivu alleggiu alleggiu a mòriri cu l'arrivu dâ telivisioni e dû cìnima. Pirò e pri furtuna, li picca famigghi di pupari di Catania e di Palermu c'avìanu arrinisciutu a arristari additta, ripigghiannu lu ripirtòriu pri fàrini na scigghiuta di li megghiu rapprisintazzioni e di chisti isànnuni ancora chiossai lu liveddu arìsticu, arrinisceru a sarvari zoccu c'arristava di st'antica arti siciliana e cuntinuàrini la tradizzioni.
Tra lu ripirtòriu cchiù trattatu di l'Opra, chiddu chiossai rapprisintatu è lijatu a li gesta di li cchiù granni eroi mediuvali ca cummatteru pri la vittòria di lu criastianesimu contru a li saracini. La funti principali pri sti suggetti, è l'antica littiratura cavalliresca di li Chansons de Geste, e d'intra a chista havi nu rolu priputenti lu ciclu carulingiu ca accumincia dâ morti di Pipinu lu Brevi nzinu a la morti dû Mpiraturi Carlu Magnu. Appoi lu ciclu di Carlu Magnu veni spartutu nta tanti storî: "La storia di Etturi e di li sò discinnenti" , "Li Riali di Francia di Custantinu nzinu a Carlu Magnu" , "Storia di li Palatini di Francia" e "Guidu Santu e li discinnenti di Carlu Magnu".
Nzinu a la mitati dû 1800, pi rappisintari li storî dî Palatini, si pigghiaru li cunti di la Chanson de Roland di li "Puemi Cavallireschi" e di "Li Riali di Francia" di A. Barberinu; ntô 1858 Giustu Lodico, maestru di scola elimintari, scrivìu n'òpira di quattru vulumi, titulata "Storia di li Palatini di Francia" , unni, juncennu e ntricciannu tanti puemi èpicu-cavallireschi dû 1400 e 1500, nni fici na sula storia ca addivintau l'òpira funnamintali pâ scigghiuta dâ sciniggiatura utilizzata di tutti li Pupari siciliani.
Gènisis di l'Opra dî pupi
Gia a pàrtiri dû princìpiu di l’800, li Cuntastori jèvànu girannu pi li cità e cuntàvanu a puntati l'avvinturi cavallireschi, cu nu ripirtòriu ca cumprinneva macari “Li Riali” e na “Storia di Orlandu e Rinardu”. Lu cuntastorî era nu narraturi ca non usava nuddu strumentu musicali (appoi, cchiù avanti ntô tempu, vinni usatu anveci dû cantastorî), ma si sirveva sulu dâ vuci mudulata cu na tècchinica tutta particulari, cu rèuli pricisi di tempu, rìttimu e diclamazzioni urali ca si tramannàvanu di ginirazzioni 'n ginirazzioni.
Lu tiatru dî pupi siciliani, mantinni ssu spìritu èpicu e, spicializzànnusi nta sta strata, si mpatrunìu di tuttu lu patrimòniu dî cuntastorî.
Li cuntinuti murali prisintati ntê spittàculi di l'òpira dî pupi, cu n'àutu senzu di giustizzia e lu rispettu pâ libbirtati, attruvaru priffetta currispunneza cu l'ànimu dû pòpulu sicilianu ca s'attruvava nta dd'anni nta diffìcili cunnizzioni ecunòmichi e suciali: li granni rivorti dû 1848 e dû 1859 - 1860 cuntru a li Burbona e la nzazziabbilità dû novu Regnu dî Savoia, fici sèntiri lu pòpulu vicinu a l'eroi di l'Opra, ca cummattèvanu cuntru a lu mali e li ngiustizzî fatti di li saracini.
Assai prestu, nta tutti li cità di la Sicilia, si graperu tiatri e tiatrini, unni mastri pupari, pirfizziunaru st'arti e pupi e funnali foru sempri cchiù curati e ricchi di mminzioni e trucchi.
La scola palirmitana e chidda catanisa
Accussì comu ô spissu accàpita ntâ tuttu chiddu ca arrijuarda la storia dâ cultura e dâ littiratura siciliana, macari pô tiatru dî pupi ci foru dui scoli, chidda di Palermu e
chidda di Catania, ca adduttaru suluzzioni diversi pâ custruzzioni dî pupi e dû tiatru stissu unni
s'avìanu a fari li rapprisintazzioni.
Na diffirenza tra li dui scoli è la diminzioni dû pupu, ca a Palermu havi n'autizza di quarchi 80 cintìmitri (ô màssimu nu metru), mentri ca a Catania chistu è àutu nu metru e trenta. Lu pupu palirmitanu pisa trìdici chila e chiddu catanisi ni pò pisari macari trenta; n'àutra diffirenza cunzisti ntô fattu ca lu pupu palirmitanu havi li dinocchi articulati, mentri ca lu catanisi havi li gammi rìggidi; li pupi di Palermu mòvunu macari l'occhi e la vucca, anveci li catanisi no. Tutti ssi diffirenzi primmèttunu ê pupi di Palermu di muvìrisi megghiu, cu na majiuri grazzia e, pû stissu pisu dû pupu, cu na cchìu granni manuvrabbilità sùpira a la ribarta dû palcuscènicu.
Lu pupu palirmitanu veni manuvratu tinènnulu di latu e lu puparu, ammucciatu arredi a li panneggi, è misu ntô stissu chianu dû palcuscènicu unni si movi lu pupu; anveci, chiddu catanisi, ca è assai cchìu pisanti, veni manuvratu di l'àutu, cô puparu pusizziunatu supra a nu palcu (dittu scannapoggiu) custruitu supra lu stissu palcuscènicu. Arrisurta, accussì, ca lu pupu dâ scola catanisa si pò mòviri sulu arantu a lu funnali di scena e, ntê battagghi, pò jiri pri tutta la larghizza dû tiatru. Pri ssi diffirenzi, li tiatri catanisi, 'n cunfruntu a chiddi palirmitani, sunnu assai cchiù granni (lu parcuscènicu pò arrivari macari a deci metri di larghizza) e la stissa sala pò aricògghiri nu nùmmiru cchiù àutu di spittaturi. Ntê tiatri catanisi li panneggi dû buccascena sunnu veri, mentri ca nta chiddi palirmitani sunnu addisignati. Di sòlitu li pupi catanisi vèstunu e sunnu addubbati 'n modu cchiù attentu di chiddi palirmitani; li particulari di l'armatura, di l'armamenti e macari dâ facci dû pupu arisùrtanu assai cchiù curati. N'àutru tipu di Pupu sicilianu e chiddu dâ cità di Jaciriali ca è na varianti di chiddu catanisi, ma tanticchia cchiù nicareddu di chistu.
Lu pupu sicilianu è custruitu cu stoffa, lignu e mitallu: la testa, la parti nfiriuri dî vrazza, li manu e li gammi sunnu di lignu; li jiunti dî gammi cô bustu, chiddi dî dinocchi (pê palirmitani), l'asta misa ntâ testa dû pupu e ca servi pi tinìrilu, l'asta nzirita ntâ manu destra, sunnu di mitallu; la parti supiriuri dî vrazza, ca junci chisti ô bustu, sunnu di stoffa.
|
Ntô tiatru di l'Opra dî Pupi catanisi, è saputu sèntiri "manianti" , chiddu ca manìa, pri menzu di ferri e fili, lu pupu. A strittu cuntattu cu chistu travàgghia lu "pruituri" , ca è chiddu ca proi ô manianti lu pupu e hà sapiri quali di chisti hà tràsiri ntâ scena a manu a manu ca avanza lu spittàculu (chistu hà stari sempri accura e lestu ntô pròiri e pigghiari li pupi ca tràsunu e nèsciunu dâ scena). Ortri a sti fijuri, ci nn'è n'àutra ca havi macari idda na mpurtanza funnaminnali pâ rinisciuta dâ rapprisintazzioni e zoè lu "parraturi". Li parraturi (û "parraturi" pî pupi màsculi e â "parratrici" pê fìmmini) ci dùnunu la vuci ê pupi e hannu a travagghiari chî manianti 'n pirfetta currispunnenza , pi dàricci ô pupu pri dàveru vita e arma. |
Palatini di Francia
|