Sudan dû Sud

{{{nomu}}}
[[File:{{{linkLucalizzazzioni}}}|frameless|center|260x300px]]
Dati amministrativi
Nomu cumpretu	{{{nomuCumpretu}}}
Nomu ufficiali	{{{nomuUfficiali}}}
Lingui ufficiali	ngrisi e àrabbu
Capitali	{{{capitali}}}
Pulitìca
Guvernu	{{{cuvernu}}}
Ària
Tutali	{{{supirficiTutali}}} km²
Pupulazziuni
Tutali	{{{pupulazzioniTutali}}} ab.
Dinsitati	{{{pupulazzioniDinsitati}}} ab./km²
Giografìa
Cuntinenti	Àfrica
Fusu urariu	{{{urariu}}}
Ecunumìa
Munita	sterlina sudsudanese
Àutru
Còdici ISO 3166	SS, SSD, 728
TLD	.ss
Prifissu tel.	+211
Sigla autu.
Innu nazziunali	South Sudan Oyee!
Festa nazziunali	{{{festa}}}

Lu Sudan dû Sud (ufficiarmenti, n nglisi Republic of South Sudan) è nu Statu di l'Africa cintrali, ca avi pi capitali la citati di Juba. Lu Sudan dû Sud cunfina ntô nord cû Sudan, ntô livanti cu l'Etiopia, cû Kenya, Uganna e la Ripùbbrica Dimucràtica dû Congu ntô sud e la Ripùbbrica Centrafricana a punenti.

Fu pruclamatu lu 9 di giugnettu dû 2011, n sèquitu a nu referendum pi la nnipinnenza ca si tinìu 6 misi prima.

La pupulazzioni dû Sudan dû Sud, pi lu cchiussai di tipu nìuru e di riliggiuni animista cu na minuranza mpurtanti di cristiani, si distingui dî chidda dû Nord ca è pi lu chiossai di tipu àrabbu e di riliggiuni islamica.

Storia

Varca ca trasporta merci supr'ô Nilu.

Ebbica 800

Nn'havi picca di ducumintazzioni dâ storia di chiddu ca òi lu Sudan dû Sud è, armenu nzinu ô dumìniu eggizzianu ntô nord partennu dû 1820 e lu succissivu anchiamentu di schiavi affirati ntô sud. Li nfurmazzioni di prima di st'èbbica sunnu basati chiossai ntâ tradizzioni dî cunti. Sicunnu sti tradizzioni, li pòpuli niloti comu li dinka, li nuer, li shilluk e àutri, traseru pâ prima vota ntô Sudan dû Sud nta certi mumenti prima dû XXèsimu sèculu. Duranti lu pirìudu cumprinnutu dintra lu XVèsimu sèculu nzinu ô lu XIXèsimu sèculu, li migrazzioni tribbali, n gran parti dâ zona di Bahr al Ghazal, si junceru a sti pòpuli ntô so' locu d'òi. Lu pòpulu azande (nun niloti) trasìu ntô Sudan dû Sud ntô XVIèsimu sèculu, jennu a stari nta lu statu cchiù granni di tutta la riggiuni. Ntô XVIIIèsimu sèculu, macari lu pòpulu di l'avungara trasìu e lestamenti mpunìu la so' autoritati supra l'azande.

Duranti li sèculi, li barrerî naturali firmaru la trasuta di l'Islam ntô sud dû Sudan, mantinennu lu duminiu sutta l'avungara e lu patrimoniu suciali e curturali dî diversi etnî ca camparu nta l'attuali Sudan dû Sud. Tintativi di culonizzazzioni fatti dî francisi e dî belgi furu affucati chî guirrigghi avungara e azande. Â fini du XIXèsimu sèculu, l'agghicata dî britannici e di l'eggizziani arrumpirìa sta nnipinnenza dî tribbù lucali.

Ebbica mpiru uttumanu

Lu tirritoriu arristau sutta a lu dominiu di l'Eggittu (ca era nu statu vassaddu dû Mpèriu ottumanu) nzinu a quannu lu disìu ca currìa cuntra la forti nfruenza auropea e li ribbillioni ca di chistu nasceru pressu lu 1880, purtaru lu locu a èssiri abbannunatu, tranni ca pi acchi nzidiamentu dî tribbù lucali.

Ntô 1899 si ristabilìu lu duminiu nglisi-eggizzianu. Ntantu, li culunizzatora belghi avianu formatu lu Tirritoriu di Lado, n'esclavi dû Statu Lìbbiru dû Congu. Pirò quannu murìu du reghi Liupoldu II dû Belgiu, lu tirritoriu passau ê britannici ca lu junceru ô Sudan, pirò dù anni doppu la parti miridiunali passau a l'Uganna.

Ebbica 900

Doppu na serî d'eventi, finarmenti ntô 1953 lu Sudan addivintau nnipinnenti furmannu na ripùbbrica cu Kartum comu capitali.

Pirò partennu dû 1955 parteru tinzioni ntra li varî etnî. La sciarra durau nzinu ê 1970ini, quannu fu firmatu nu protocollu di paci ca pirmittìa la criazzioni di nu statu autonumu ntô sud dû Sudan. St'accordu purtau la paci nzinu a quannu lu prisidenti Yaffar al-Numeiry annunzò lu stabbilimentu di nu statu islamicu e l'applicazzioni dâ sharia nta tuttu lu paìsi ca porta lu scattìu di n'àutra guerra civili.

Ebbica 2000

Tri anni la sciarra durau e accabbò ufficiarmenti ntô jinnaru dû 2005 ca purtau l'arricanuscimentu dî dritti dî sudanisi dû sud e purtau macari a fàciri nu referendum pi dicìdiri siddu si putìa fàciri nu statu nnipinnenti. Lu referendum fu vinciutu e lu Sudan dû Sud si prucamò nnipinnenti lu 9 di giugnettu dû 2011.

Amministrazzioni

Ntô Statu àfricanu è furmata dî 10 stati fidirali o cuvernaturati:

• Altu Nilu
• Unitati
• Jonglei
• Equatoria Uccidentali
• Equatoria Cintrali
• Equatoria Urientali
• Lachi
• Warrap
• Bahr al-Ghazal Sìttintriunali
• Bahr al-Ghazal Uccidentali

Pulìtica

Lu Sudan dû Sud è na ripùbbrica prisidenziali e dimucràtica.