Menti

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.

La palora menti è chidda utilizzata cchiù cumunimenti pi discrìviri li cchiù àuti funzioni dû ciriveddu umanu, 'n particulari chiddi di cui l'òmini sunnu suggittivamenti cuscenti, quali la pirsunalitati, lu pinzeru, la raggiuni, la mimoria, la ntilliggenza e l’emuzzioni. Sibbeni arcuni speci animali cunnivìdinu cu l’omu arcuni di sti facurtati, lu tèrmini è di sòlitu mpigatu a prupòsitu di l'èssiri umani. È macari utilizzatu 'n rilazzioni a certi prisunti ntitati suvrannaturali cui vennu attribbuiuti tali qualitati, comu p'asempiu nta la sprissioni "la menti di Diu".

Tiurìi dâ menti[cancia | cancia la surgenti]

Asìstinu diversi tiurìi supra la custituzzioni dâ menti e supra lu sò funziunamentu, c'acchiànanu a Platoni, Aristòtili e a àutri filòsufi di l’Antica Grecia. Arcuni tiurìi priscintìfichi, radicati ntâ tiuluggìa, sunnu fucalizzati supra la rilazzioni tra menti e arma (la prisunta essenza suvrannaturali dâ divinitati prisenti 'n ogni omu). Tiurìi cchiù muderni sunnu mmeci basati supra na cumprinzioni scintìfica dû ciriveddu, vìdinu la menti comu finòminu psicològgicu. Lu tèrmini veni 'n ginirali utilizzatu cchiù o menu comu sinònimu di cuscenza.

La discussioni ntornu a quali attribbuti umani custituìscinu la menti è ancora addumata. Arcuni sustennu chi surtantu li cchiù "àuti" funzioni ntillittivi custituìscinu la menti: 'n particulari, la raggiuni e la mimoria. Nta sta pruspittiva l'emuzzioni – l’amuri, l’oddiu, lu scantu, la gioia – avìssiru na natura cchiù "primitiva" e suggittiva e jìssiru pritantu bonu distinti dâ natura di la menti. Àutri sustennu mmeci chi l’aspettu razziunali di na pirsuna nun pò èssiri distincutu di chiddu emutivu, chi iddi cunnivìdinu dunca la stissa natura, e chi vannu tutti dui cunziddirati comu appartinenti â menti dû nnivìduu.

Mpropiamenti lu tèrmini menti è utilizzatu spissu comu sinònimu di pinzeru: chidda “cummirsazzioni privata” cu iddi stissi chi ognidunu cunnuci "ô nternu di la propia testa" duranti ogni istanti di la vita. Unu di l'attribbuti funnamintali dâ menti, nta stu senzu, è lu sò èssiri na sfera privata. Nuddu pò lèggiri li pinzera di n'àutru.

Natura dâ menti[cancia | cancia la surgenti]

Li filòsufi e li psicòluggi rèstanu divisi circa la natura dâ menti. Arcuni, partennu di la cussidditta pruspittiva sustanzialista, sustennu chi la menti è na ntitati sìngula, c'havi prubbabbirmenti lu propiu funnamentu ntô ciriveddu ma essinziarmenti distinta d'iddu, e c'havi asistenza autònuma. Sta pruspittiva, facenti capu a Platoni, fu succissivamenti assunta a lu nternu dû pinzeru cristianu. Ntâ sò forma strema, la pruspittiva sustanzialista metti nzèmmula câ pruspittiva tiulòggica lu fattu chi la menti è na ntitati cumpritamenti siparata dû corpu, na manifistazzioni fìsica di l’arma, e c'idda supravivi â morti dû corpu e riturni a Diu, lu sò criaturi.

Àutri ancora assùminu la pruspittiva funziunalista, facenti capu a Aristòtili, la quali susteni chi la menti è surtantu un tèrmini utilizzatu pi mutivi di cummuditati ê fini di la rapprisintazzioni di na ciumana di funzioni mintali chi hannu picca 'n cumuni tra iddi, tranni lu fattu chi l'òmini sunnu cuscenti di la sò asistenza. Li funziunalisti tènninu a sustèniri chi l'attribbuti chi dinuminamu cullittivamenti “menti” sunnu strittamenti liati ê funzioni dû ciriveddu e nun hannu asistenza autònuma rispettu a chistu – né ponnu quinni supravìviri â sò morti. Nta sta pruspittiva la menti è na manifistazzioni suggittiva dâ cuscenza: nenti àutru chi la facultati dû ciriveddu umanu d'èssiri cuscenti di la sò stissa asistenza. Lu cuncettu di la menti è quinni un menzu tràmiti lu quali lu ciriveddu cuscenti cumprenni li sò stissi upirazzioni.

Storia di la filusufìa di la menti[cancia | cancia la surgenti]

Un spunenti di spiccu di la pruspittiva sustanzialista fu George Berkeley, vìscuvu anglicanu e filòsufu dû diciuttèsimu sèculu. Berkeley sustinìa chi la materia nun asisti, e chi zocchi l'òmini pricipìscinu comu munnu matiriali nun è nenti àutru chi n’idìa ntâ menti di Diu, e chi quinni la menti umana è na pura manifistazzioni di l’arma. Sunnu picca li filòsufi disposti oi a accittari na pruspittiva accussì strema, ma l’idìa chi la menti umana havi na natura o n’essenza diversa e cchiù àuta dû meru nzemi di l'upirazzioni dû ciriveddu, cuntìnua a ncuntrari un largu cunzenzu.

La duttrina di Berkeley fu attaccata (e secunnu tanti dimuluta), di T.H. Huxley, biòlugu dû diciannuvèsimu sèculu, addevu di Charles Darwin, chi sustinni li finòmini di la menti èssiri di n'ùnicu gèniri, e spigàbbili sclusivamenti a pàrtiri dî prucessi ciribbrali. Huxley è vicinu a dda scola di pinzeru matirialista dâ filusufìa ngrisa facenti capu a Thomas Hobbes, chi sustinìa ntô diciassittèsimu sèculu chi ogni abbinimentu mintali havi lu sò funnamentu fìsicu, sibbeni li canuscenzi biològgichi di l’èbbica nun li cunzintìanu di nnividuari cu pricisioni tali basi fìsichi. Huxley cunciliau la duttrina di Hobbes cu chidda di Darwin, dannu accussì locu â muderna pruspittiva matirialista (o funziunalista).

Sta lìnia di pinzeru fu arriviguruta dâ custanti spanzioni di la canuscenza circa li funzioni dû ciriveddu umanu. Ntô diciannuvèsimu sèculu nun era pussìbbuli affirmari cu cirtizza 'n chi manera lu ciriveddu svurcìa certi funzioni quali p'asempiu la mimoria, l’emuzzioni, la pircizzioni e la raggiuni, e chiddu lassava anchiu spazziu ê tiurìi sustanzialìstichi e mitafìsichi di la menti. Ma ogni prugressu ntô studiu dû ciriveddu rinnìa sti pusizzioni sempri menu sàudi, nzinu ô puntu 'n cui addivintau nnigabbirmenti chiaru chi tutti li cumpunenti dâ menti hannu la propia urìggini ntô funziunamentu dû ciriveddu.

Lu razziunalismu di Huxley, 'n ogni casu, fu scutulatu ô nizziu dû vintèsimu sèculu di l'idìi di Sigmund Freud, chi sviluppau na tiurìa dû ncunsciu, sustinennu chi li prucessi mintali di cui l'òmini sunnu suggittivamenti cuscenti nun custituìscinu chi na parti nica di la ntera attivitati mintali. Tali tiurìa pò macari èssiri cunziddirata comu na riprisa di l’idìa sustanzialìstica 'n chiavi siculari. Sibbeni Freud nun nigau mai chi la menti è na funzioni dû ciriveddu, sustinni chi la menti havi na cuscenza sò propia dâ quali nun semu cuscenti, chi nun putemu cuntrullari e â quali è pussìbbuli accèdiri sulu tràmiti la psicanàlisi (e 'n particulari tràmiti la ntirpritazzioni dî sonni). La tiurìa dû ncunsciu di Freud, sibbeni mpussìbbuli d'addimustrari mpiricamenti, fu anchiamenti accittata e nfruinzau furtimenti la cumprinzioni dâ menti di parti dâ genti.

Studi ricenti[cancia | cancia la surgenti]

Lu dibbattuzzu circa la natura dâ menti atteni suprattuttu ô sviluppu dâ ntilliggenza artificiali. Si va a vìdiri scummigghiatu chi la menti è daveru quarchicosa di siparatu dû funziunamentu dû ciriveddu, quasi sicuramenti va a èssiri pi sempri mpussìbbuli chi na màchina, pi quantu sufisticata, pò ripruducìrilla. D’àutru cantu, siddu si va a scummigghiari chi la menti nun è àutru chi nu nzemi di funzioni ciribbrali currilati, va a èssiri allura pussìbbuli – armenu 'n tiurìa – criari na màchina dutata di na menti.

La “Mind/Brain/Behavior Interfaculty Initiative (MBB)” ntraprisa di l'univirsitati di Harvard havi lu scopu di mèttiri 'n lustru la struttura, la funzioni, l’evuluzzioni, lu sviluppu e la patoluggìa dû sistema nirvusu 'n rilazzioni ô cumpurtamentu umanu e â vita di la menti. Chiddu 'n cullabburazzioni chî dipartimenti di psicoluggìa, neurobioluggìa, neuroluggìa, bioluggìa muliculari e cillulari, radioluggìa, psichiatrìa, bioluggìa di l'urganismi e di l’evuluzzioni, storia dî scienzi e linguìstica.

Vuci currilati[cancia | cancia la surgenti]