Lingui giudeu-rumanzi

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.

Li lingui giudeu-rumanzi sunnu ddi lingui dirivati dî lingui rumanzi e parrati dî varî cumunità giudaichi e mudificati abbastanti pi viniri ricanusciuti comu lingui, quantu comu tanti autri Lingui giudaichi.

Suttadivisioni[cancia | cancia la surgenti]

Giudeu-Latinu o La‘az[cancia | cancia la surgenti]

Tecnicamenti lu Giudeu-Latinu vulgari è na forma di latinu vulgari cchiutostu ca di "Giudeu-Rumanzu", perciò pricidenti â furmazzioni dê lingui rumanzi. Lu Giudeu-Latinu era parraatu nta na vasta aria e avìa diversi varianti dû Latinu cunsidirati spicifichi dê cumunitati giudaichi di lu mpiru rumanu.

Catalanicu[cancia | cancia la surgenti]

Lu Catalanicu o Giudeu-Catalanu resta in tracci ntê parrat dî cumunitati criptu-giudaichi dû nord e di l'est dâ Spagna e di l'Baliari.

Giudeu-Talianu[cancia | cancia la surgenti]

Lu Giudeu-Talianu o Italkian (tèrmini criatu di Salomon Birnbaum ntô 1942) raggruppa gèniri di lingui parrati n manera fluenti di pocu menu di 200 pirsuni. Sti parranti rapprisèntanu la parti c'arresta di na vasta variazzioni di dialetti giudeu-itàlici parrati 'n Italia, supratuttu ntê banni urbani, Corfù e longu la costa dû Mari Adriàticu e Mar Ioniu. La maggiuranza dî parranti s'attrova ntâ zona di Roma, ma tali lingua veni cunziddirata quasi estinta.

Giudeu-Aragunisi[cancia | cancia la surgenti]

Lu Giudeu-Aragunisi era parratu ntâ Spagna nord cintrali dû sèculu VII finu ô Dicretu di Alhambra dâ spulsioni dî Giudei dâ Spagna, quannu si mischiau o cascau di l'usu a favuri dî cchiù forti dialetti giudeu-ispanici comu chiddi dû sud dâ Spagna, spiciarmenti nnî attuali riggiuni di Valencia, Murcia e Andalusia.

Giudeu-Portughisi o Lusitanicu[cancia | cancia la surgenti]

Lu Giudeo-Portoghese è na lingua d'urìggini dû pòpulu criptu-giudaicu dû Portugallu. Comu tanti autri lingui giudaichi, cunserba tanti arcaismi chi nun s'attròvanu cchiù nnâ lingua portughisi. Cci arresta ancura, suprattuttu 'n tracci, nnâ lingua dî cumunità criptu-giudaichi nnî zoni cientrali, nnî zoni sittintriuonali, suprattuttu attornu Belmonte, e 'n Algarve.

Ladinu[cancia | cancia la surgenti]

Canusciutu cu diversi noma e cu diversi variazzioni riggiunali, la lingua ladina è discinnenti 'n forma muderna dâ lingua spagnola parrata dî Sefarditi, discinnenti dâ pupulazzioni giudaica spagnola cchiù anchia e infruenti prima dû Dicretu di Alhambra dâ splusioni dâ Spagna.

Cu stu nomu è difinita nn Italia puru la lingua ladina, na lingua retorumanza parrata 'n Val Badia. Tra li du lingui nun vi è però nudda cunnissioni.

Shuadit[cancia | cancia la surgenti]

Lu Shuadit o Giudeu-Provinzali è la lingua lingua ebraica estinta, infruinzata dâ lingua occitana e sviluppatasi nun solu 'n Provenza ma puru nnû sud dâ Francia nta l'èbbica mediu evu.

Zarfaticu[cancia | cancia la surgenti]

Lu Zarfaticu o Giudeu-Francisi è na lingua giudaica estinta dû nord dâ Francia, nnî Paisi vasci e nnâ Girmania uccidintali.

Evoluzzioni[cancia | cancia la surgenti]

Storia e sviluppu[cancia | cancia la surgenti]

L'esattu sviluppu dî lingui giudeu-rumanzi nun è chiaru. Li du tesi priduminanti ammùstranu ca tutti discènninu dû Giudeu-Latinu, ma na tesi cunzìddira ca lu sò sviluppu sia parallelu e ndipinnenti a rispettu dî lingui rumanzi, n'autra ca nun tutti si dirìvinu dû Giudeu-Latinu, ma arcuni avissi a avutu nu sviluppu propiu.

Statu prisenti[cancia | cancia la surgenti]

Lu Giudeu-Latinu, lu Zarfaticu, lu Shuadit e lu Giudeu-Aragunisi sunnu tutti lingui estinti. Lu Giudeu-Latinu sinu di l'antichità, lu Zarfaticu e lu Giudeu-Aragunisi dû Mediu evu e lu Shuadit câ morti dû sò urtimò parranti ntô 1977.

Lu Giudeu-Portughisie e lu Catalanicu s'arrèstanu suprattuttu comu traccia nni l'idiomi dî cumunità criptu-giudaichi dâ pinìsula ibèrica e dî Baleari.

L'Italkian, parratu du ginirazzioni fa d'armenu 5.000 Giudei taliani è oggi riduciutu a pocu cchiù di 200 pirsuni.

Lu Ladinu è parratu dî rimanenti cumunità sefarditiMaghreb e dû Mediu Orienti, spiciarmenti 'n Turchia, di quasi 150.000 pirsuni dî quali na maggiuranza pàrranu du lingui.

Comu tanti lingui giudaichi, lu futuru di sti lingui è ncertu. A causa dû priduminiu dâ lingua ebraica comu menzu di cumunicazzioni tra cumunità giudaichi ntô Mediu Orienti e la crisciuta dû pristiggiu dâ lingua ingrisi o dî lingui lucali (spiciarmenti pâ lingua turca), la situazzioni pari tristi.

Liami esterni[cancia | cancia la surgenti]