Antisimitismu
Cu la parola antisemitismu si ntenni li priggiudizzi e l'attitùddini pirsicutoria ntê cunfronti di l'ebbrei. E' pirciò na forma particulari di razzismu.
Lu tèrmini diriva dû diciannuvèsimu sèculu e dû fattu ca l’Ebbrei, armenu ‘n urìggini, èranu Semiti. Oi sunnu cunziddirati Sèmiti tutti li pòpuli ca pàrranu lingui c’appartennu a lu gruppu Simìticu, nclusu l'àrabbu, l'ebbràicu, l'aramàicu e l'amàricu. Lu tèrmini antisimitismu accanzau comu e gghiè nu significatu rilativu a li suli ebbrei.
Nti l'Europa dû XX sèculu, l'antisemitismu agghicau a essiri istituzziunalizzatu dî riggimi nazifascisti dâ Girmania e di l'Italia, ca aduttaru na vera e propria pulìtica di discriminazzioni e di pirsicuzzioni ca s'accapau sulu â fini dâ secunna guerra munniali. La storia dâ pirsicuzzioni anti-ebbràica nta l'Europa cristiana è longa e li priggiudizzi e li miti rilativi a l’ebbrei foru sempri multèplici (p’asempiu vidi li Prutuculli dî Savi di Sion). L’ebbrei foru accusati d’èssiri li rispunzàbbili dâ morti di Gesù, d’èssiri troppu attaccati a lu danaru, di praticari riti dimuniaci, di circari di cuntrullari lu munnu attraversu scuri cumplotti, di sèntirisi supiriuri a lu restu di l'umanitati, e cchiù di ricenti d’èssiri na razza nfiriuri. Tra li tanti accusi rivoti a l’ebbrei, cc'è videmma chidda d’èssiri purtatura di idìi sucialisti, n'accusa usata spiciarmenti dî nazzisti. D’urìggini ebbràica era nfatti Karl Marx, lu principali tiòricu dû sucialismu, d’urìggini ebbràica era Rosa Luxemburg, funnatrici dû Partitu Cumunista Tudiscu, accussì comu Lenin (li sô nanni materni èranu ebbrei), principali fauturi dâ Rivuluzzioni russa.
Sulu â fini dû XVIII sèculu l’ebbrei dû Munnu Uccidintali uttìnniru finarmenti paritati di dritti a norma di liggi (ntê Stati Uniti ntô 1787, ‘n Francia ntô 1791 e ‘n parti ‘n Austria ntô 1781), mentri ‘n Russia s’happi attènniri lu 1878 e ‘n àutri paisi di l'Europa Urintali macari doppu. Tra li peji episodi d’antisimitismu dâ storia lu primu postu spetta sicuramenti â Shoah, lu stirminiu pirpitratu dî nazzisti nta l’anni Quaranta. Ntê campi di cuncintramentu nazzisti mureru circa sei miliuna d’ebbrei supra na pupulazzioni tutali di circa dòdici miliuna d’ebbrei europei.
Ntô munnu Islàmicu l’ebbrei nun subberu eccidi ntê stissi prupurzioni di chiddi abbinuti duranti li sèculi supra lu solu europeu, parò la sô cunnizzioni era nurmarmenti chidda di citadini di serî B (li cussidditti dhimmi), na cunnizzioni risirvata surtantu a li cussidditti "pòpuli dû libbru", vali a dìciri li cristiani e li stissi ebbrei (mentri pî puliteisti la scigghiuta era sulu tra la cummirsioni e la morti). La situazzioni è pricipitata doppu la secùnna guerra munniali, quannu lu munnu àrabbu fu attravirsatu di nu granni motu d’ustilitati anti-ebbràica rilativu suprattuttu a lu cunfrittu àrabbu-israilianu, e la quasi tutalitati di l’ebbrei di ddi zoni foru custrinciuti a fùjiri.
Parallilamenti, li vecchi priggiudizzi antisèmiti si trasfireru di l'Europa (unni parò cuntìnuanu a asìstiri, sippuru ‘n misura minuri rispettu a lu passatu) ô munnu àrabbu-islàmicu, unnu jeru aumintannu cû tempu, macari supra ncuraggiamentu di l’auturitati di ddi paisi (vidi li vicenni ligate a li Prutuculli dî Savi di Sion ‘n ddi paisi).
