Thomas Alva Edison

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
Thomas Edison
A Day with Thomas Edison (1922)

Thomas Alva Edison (Milan, Ohio - Stati Uniti, 11 di frivaru di 1847 - West Orange, New Jersey, Stati Uniti, 18 di uttùviru di 1931) fu mminturi e omu d'affari statunitensi. Pi primu sappi applicari li principi dâ pruduzzioni di massa ô prucessu dâ mminzioni.

Biografìa[cancia | cancia la surgenti]

Edison era cunziddiratu unu dî cchiù prulifici mmintura dû sô tempu, avennu uttinutu lu record di 1.093 brivetti a sô nomu.  Cullizziunau brivetti 'n tuttu lu munnu, nclusi Stati Uniti, Ngriterra, Francia e Girmania. Edison abbiau la Motion Picture Patents Company, ch'era lu nsemi dî novi majuri centri cinimatugrafici (cchiù noti comu Edison Trust). La rivista miricana Life magazine, 'n n'edizzioni spiciali doppia, mittìu Edison ô primu postu tra li "100 pirsuni cchiù mpurtanti nta l'urtimi 1000 anni", evidinziannu ca la sô lampada a ncanniscenza "illumina lu munnu". Sibbeni Heinrich Goebel l'avissi pricidutu cu menu successu cu na lampada a bulbu, fu Edison ca rinnìu pussìbbili l'era muderna cummircializzannu la sô "mminzioni". 

Li primi anni[cancia | cancia la surgenti]

Thomas Edison avìa nasciutu a Milan (Ohio) e avìa crisciutu a Port Huron (Michigan).  Parziarmenti surdu finu di l'aduliscenza, divinni upiraturi tiligràficu ntô 1860.  Arcuni dî sô primi mminzioni sunnu culligati cu lu tiligrafu, nclusu nu novu tastu tiligràficu. Edison travagghiau pûn piriodu dâ sô juvinizza vinnennu spuntini e duciumi ntê firruvii, ntâ macillazzioni di suini e nizziannu n'attivitati di vinnita di virduri. Ntornu ô 1862, Edison stampau e distribbuìu lu "The Weekly Herald": lu primu piriòdicu cumpostu e stampatu supra nu trenu. The Times pubblicau n'artìculu supra Edison e lu sô jurnali. Edison fici dumanna pi lu sô primu brivettu, nu riggistraturi di votu elèttricu, lu 28 d'uttùviru di 1868.

== Maturitati ==  Thomas Edisonaccuminzau la sô carrera di mminturi a Newark (New Jersey) cû tastu tiligràficu e ammigghiurannu apparicchiaturi tilifònichi, ma la mminzioni ca pi prima ci fici accanzari na granni fama fu lu fonografu ntô 1877. Mentri la riggistrazzioni di soni nun ripruducìbbili avìa stata uttinuta di Leon Scot de Martinville (Francia, 1857), e àutri cuntimpuraniamenti (degnu di nota Charles Cros) stavanu cunziddirannu la nuzzioni a l'unni sunori putìanu èssiri riggistrati e ripruduciuti, Edison fu lu primu ca custruìu n'apparecchiu ca mittìa 'n pratica sti tiurìi, e chistu fu tarmenti nun aspittatu pâ genti cumuni d'appariri quasi maggicu. Edison divinni notu comu "Lu magu di Menlo Park", dû nomu dâ citati dû New Jersey unni risidìa. Li sô primo fonografu riggistrava supra suttili fogghi cilindrici di stagnu, avìa na bascia/vascia qualitati sunora, e distruggìa la trazza duranti la ripruduzzioni tantu ca si putìa ascutari la riggistrazzioni na sula vota. Nu mudellu ripruggittatu c'usava cilindri di cira fu pruduciutu subbutu doppu d' Alexander Graham Bell.  La qualitati dû sonu era ancora bascia/vascia e li ripruduzzioni èranu limitati pi l'usura dâ trazza di riggistrazzioni, ma la mminzioni divinni pupulari. Lu grammufonu vinni mmintatu d' Emile Berliner ntô 1887, ma ntê primi anni la fidiltati dû sonu era peja dî cilindri fonografici mittuti supra lu mircatu dâ Edison Records.

Menlo Park[cancia | cancia la surgenti]

Li cchiù mpurtanti mminzioni d'Edison abbinniru ntô labburatoriu di ricerca Menlo Park, rializzatu nta l'omònima citati dû New Jersey. Fu lu primu istitutu appruntatu cû pricisu scopu di pruduciri custantimenti innuvazzioni ticnològgichi e d'ammigghiuràrili. La majuri parti dî mminzioni dèttiru fama a Edison di mminturi, benchî iddu, ntâ majuri parti dî casi, si limitassi a suprintènniri a l'upirazzioni dî sô mpiègati. Macari quannu la qualitati dî mminnzioni nun era straurdinaria, iddu dimustrau n'abbilitati unica ntô brivittàrili e ntô battiri li sô cuncurrenti pû sô ascinnenti e pâ megghia prisintazzioni supra lu mircatu.  P'asempiu, Edison nun mmintau la lampaduzza elèttrica. Nummàrusi pruggetti avìanu già stati elabburati di Joseph Swan, Henry Woodward, Mathew Evans, James Bowman Lindsay, William Sawyer e Heinrich Goebel. Edison riprinnìu li carattiristichi di sti pricidenti travagghi e ndirizzau li sô addipinnenti versu l'ubbièttivu di rializzari na lampada c'avissi na durata majuri. Doppu aviri accattatu lu brivettu di Woodward e Evans dû 1875, li sô mpiègati spirimintaru cûn granni nummàru di diffirenti matiriali ô scopu d'aumintari la durata dî lampadi. Ntô 1879 ragghiunseru/ragghiunceru l'ubbièttivu di rènniri lu prudottu cummircializzàbbili. Mentri li primi mmintura avìanu pruduciutu l'illuminazzioni elèttrica 'n labburatoriu, Edison fu capaci di purtàrila ntê casi e nta l'uffici cu na pruduzzioni di massa di lampadi a longa durata e criannu un sistema pâ ginirazzioni e distribbuzzioni di l'elittricitati.

L'era dâ luci elèttrica[cancia | cancia la surgenti]

Thomas Edison ntô 1878

Ntô 1878, detti lu nomu di "filamentu" a lu filu c'addivinta ncanniscenti ô passaggiu dâ currenti elèttrica.  Ntô midèsimu annu criau l' Edison Electric Light Company a New York cu adiquatu sustegnu finanziariu (nclusi J.P. Morgan e Vanderbilt). Edison culligau li lampadi 'n parallelu, cosa ca ditirmina la suddivisioni dâ currenti elèttrica supra cchiù circuiti. Cu sta cunfigurazzioni lu guastu di na lampada nun cumporta l'astutata di tutti l'àutri culligati, cosa c'abbeni siddu la sô cunnissioni veni faciuta 'n serii.  Lu 31 di dicèmmiru di 1879 naugurau l'illuminazzioni a ncanniscenza ô sonu dî fanfari 'n Menlo Park (New Jersey). Lu 27 di jinnaru di 1880 riggistrau lu brivettu ntê Stati Uniti pâ lampada elèttrica a ncanniscenza. Lu 13 di frivaru di 1880 fu lu primu a assirvari l'Effettu Edison (Emissioni termojonica). L'8 d'uttùviru di 1883 l'ufficiu brivetti dî Stati Uniti dichiarau ca lu brivettu d'Edison nun era validu 'n quantu basatu supra lu travagghiu di William Sawyer. Lu cuntinziusu cuntinuau finu a lu 6 di dicèmmiru1889 quannu nu judici emittìu na sintenza 'n cui fu accugghiutu lu sô riclamu (rilativu a l'ammigghiuramentu di "nu filamentu di carvuni a auta durata").  La ricerca, esposta 'n "A Streak of Luck" di Robert Conot (1979), dimostra ch'Edison e li sô abbucati ammucciaru nfurmazzioni mpurtanti ô judici eliminannu dûn taccuinu li paggini rilativi ô piriodu 7-21 d'uttùviru di 1879. Edison nun arriniscìu a brivittari la sô lampada ntô Regnu Unitu. Doppu aviri pirdutu la battagghia ligali cu Joseph Swan, iddi furmaru na sucitati (la "Ediswan") pi cummircializzari la mminzioni. Sta mprisa e la rilativa eriditati ticnològgica divinniru parti dâ General Electric ntô 1892. Ntô 1880 Edison brivittau lu sistema di distribbuzzioni di l'enirgia elèttrica. Li primi mmistitura e utenti dâ riti foru ntô 1882 Pearl Street Station e New York City (USA). Lu 25 di jinnaru di 1881 Edison e Alexander Graham Bell fòrmanu l' Oriental Telephone Company. Lu 4 di sittèmmiru di 1882 Edison attivau lu primu sistema di distribbuzzioni di l'enirgia ô munnu, furnennu 110 volt 'n currenti cuntinua (DC) a 59 utenti ntâ parti bascia/vascia di Manhattan, attornu ô sô labburatoriu di Pearl Street.  Lu 19 di jinnaru di 1883 lu primu sistema d'illuminazzioni elèttrica stannardizzatu ca traspurtava l'enirgia cu linii aerei ntrasìu 'n sirvizziu a Roselle ntô New Jersey. Tantu dû travagghiu ca purtau a l'ammigghiuramentu dî lampadi elèttrichi fu rializzatu d'unu di li cullabburatura d'Edison, Lewis Latimer, n'afromiricanu.

L'èbbica dâ verra dî currenti[cancia | cancia la surgenti]

Nta l'anni nizziali dâ distribbuzzioni di l'enirgia elèttrica, la currenti cuntinua d'Edison era lu standard pî Stati Uniti e Edison nun era dispostu a rinunciari â rènnita dû sô brivettu. Duranti chidda ch'è cumunimenti difinuta l'èbbica dâ "Verra dî currenti", l'immigratu serbu Nikola Tesla e Edison divinniru abbirsari. Edison addifinnìa lu sistema di distribbuzzioni 'n currenti cuntinua (DC) contra la cchiù efficienti/afficaci currenti altirnata (AC) ca Tesla avìa brivittatu a Graz 'n Austria.  Edison (o, sècunnu nutizzìi nun certi, unu dî sô mpiègati) usaru la tattica di faciri tintu usu dî brivetti di Tesla pi custruiri la prima seggia elèttrica pi lu statu di New York, ô scopu di nduciri l'idìa ca la currenti altirnata fussi murtali.  Lu mitu pupulari è ch'Edison mmintau la seggia elèttrica, nunòstanti fussi contra la pena capitali, ô sulu scopu di cumminciri la pinioni pubblica ca la currenti altirnata fussi cchiù piriculusa dâ currenti cuntinua, e ca quinni fussi la scelta lòggica pâ seggia elèttrica.  'N rialtati la seggia fu suprattuttu òpira di picca sô addipinnenti, 'n particulari d' Harold P. Brown, ca travagghiava a Menlo Park (sibbeni Edison cirtamenti cuntrullassi lu sô upiratu).  Edison fici na campagna pi scuraggiari l'usu dâ AC, campagna c'òi si chiamarissi di disinfurmazzioni. Edison prisinziau pirsunarmenti a parècchii esicuzzioni d'armali, suprattuttu jatti e cani rannaggi, a binificiu dâ stampa pi dimustrari ca lu sô sistema DC era cchiù sicuru dû sistema AC. La serii d'esicuzzioni happi lu sô culmini cu l'uccisioni midianti alittrocuzzioni di l'elifantissa Topsy. Â fini Edison pirdìu la sô battaggghia 'n difisa dâ currenti cuntinua di frunti ê dispusitivi a currenti altirnata: lu sistema polifasi prupostu di Tesla e d'àutri, comu Charles Proteus Steinmetz (dâ General Electric).  Li sistemi di distribbuzzioni AC pirmèttinu enormi ammigghiuramenti ntâ sicurizza, nta l'efficienza e ntâ flissibbilitati. Di l'anni '50, li sistemi di trasmissioni a auta tinsioni 'n currenti cuntinua (HVDC) sunnu picca utilizzati siddu nun 'n casi particulari comu la ntircunnissioni di sistemi di putenza suttamarini. 

L'omu ô travagghiu[cancia | cancia la surgenti]

La storia dâ lampada elèttrica è paradigmatica: tanti dî mminzioni d'Edison èranu ammigghiuramenti d'idìi di l'àutri. Ammigghiuramenti uttinuti cu n'approcciu diliggenti e na visioni gnustriali sviluppata 'n gruppi di travagghiu.  Iddu era lu capu nun discussu dû team ma ginirarmenti nun cunnividìa lu crèditu dî mminzioni. D'iddu stissu dicìa: "lu geniu è l'unu pu centu d'ispirazzioni e lu nuvantanovi pi centu di traspirazzioni". Nikola Tesla, lu cchiù famusu cullabburaturi d'Edison e granni scinzatu, a prupòsitu dû mitodu d'Edison ntâ risuluzzioni dî prubblemi dicìa: "siddu Edison havi a circari n'avugghia 'n un pagghiaru prucedi câ diliggenza dâ lapa nta l'esaminari pagghia pi pagghia finu a quannu attrova l'uggettu dâ sô ricerca. Era tistimuni dispiaciutu di tali cumpurtamentu, sapennu ca n'anticchia di tiurìa e di calculi avissiru evitatu lu nuvata pi centu dû sô travagghiu". 'N nu ncontru versu la fini dû 1885 d'Edison, Edward H. Johnson (prisidenti di l' Edison Illuminating Company), Charles Batchellor (cullabburaturi d'Edison) e Nikola Tesla, unu dû gruppu suggirìu di nniminari/nzirtari li sô pisi e Tesla fu nduciutu a acchianari nu scalinu di na scala. Edison nniminau/nzirtau ca Tesla pisava 69 kg (pricisu a l'unza: 28.35 g).  Johnson cunfidinziarmenti rifirìu a Tesla ch'Edison avìa sviluppatu st'abbilitati di nniminari/nzirtari li pisi dî pirsuni a Chicago, unni avìa travagghiatu pi longu tempu ntâ macillazzioni e pisava migghiara di majali ô jornu.

Mminzioni "multimidiali"[cancia | cancia la surgenti]

Nizziarmenti s'avìa pinzatu ca Thomas Edison avissi mmintatu la machina di riprisa cinimatugrafica, ma fu dimustratu ca tali mminzioni si devi a William Kennedy Laurie Dickson ntê labburatori d'Edison. Tuttavia la sô nfruenza supra la storia dâ cinimatugrafia va oltri chidda dûn simprici stimulaturi d'idìi. Fu tantu attivu ntâ pruduzzioni di film e a iddu si devi lu standard dâ pillìcula (35 mm di larghizza pari a 1 jiditu grossu e 3/4, cu 4 fori supra lu bordu d'ogni mmaggini). Fici addivintari lu cinima nu mass media e nun sulu na curiusitati di varitati.  Rializzau lu primu studiu cinimatugràficu, lu Black Maria ntô New Jersey. Ccà rializzau lu primu film brivittatu Lu stranutu/starnutu di Fred Ott (Fred Ott era nu sô mpiègatu). Dî sô mminzioni binificiau tuttu lu munnu. La Francia ci rinnìu umaggiu prima numinànnulu Cavaleri e appoi Cumannanti dâ Liggioni d'anuri (rispittivamenti ntô 1878 e ntô 1889). Lu 30 di sittèmmiru 1890 Edison uttinni li brivetti:

  • US437422 pâ tiligrafia
  • US437423, US437424, US437426 pû fonografu
  • US437425 pû riggistraturi fonogràficu
  • US437427 pûn "Method of Making Phonograph Blanks"
  • US437428 pûn "Apparecchiu prupulsuri pi carri elèttrichi"

Ntô 1891 Thomas Edison custruìu lu "cinetoscopiu": attraversu nu nicu foru nta l'apparecchiu (dî diminsioni d n'ammuarra) si vidìa nu brevi filmatu pûn penny comu àutri curiusitati prisenti ntê "sali jocura" di tannu. Chistu era mpurtanti pi Edison pirchî circava un modu pi ntrattèniri la genti ca stava ascutannu la mùsica dû sô fonografu. Ora la genti pi picca spicciuli si mittìa la cuffia, ascutava la mùsica e si vidìa lu filmatu. Cchiù tardu, lu midèsimu annu, lu 29 di dicèmmiru Edison brivittava la radiu ("transmissioni elèttrica di signali"). Lu 9 d'austu di 1892 arricivìu lu brivettu pû tiligrafu bidirizziunali.

L'urtimi anni[cancia | cancia la surgenti]

A West Orange (New Jersey) l'11 di frivaru di 1893 Edison accabbau la custruzzioni dû "Black Maria", lu primu studiu cinimatugraficu.  Tuttavia la Corti d'appellu dî Stati Uniti dicritau lu 10 di marzu di 1902 ca Edison nun avìa mmintatu la machina di riprisa cinimatugrafica e nun putìa esircitari lu drittu di munupoliu supra lu sô usu. Ntô 1894 Edison spirimintau l'agghiunta dû sonu ê mmaggini dî film: lu risurtatu (cinetofonu) sincrunizzava 'n manera apprussimativa li mmaggini dû cinetoscopiu cû sonu dû fonografu a cilindru. Nta l'aprili dû 1896, lu Vitascopiu d'Edison e Thomas Armat foru usati pûn film 'n pubblica visioni a New York City.  Thomas Edison addumannau lu brivettu pâ sô urtima applicazzioni, "Holder for Article to be Electroplated", lu 6 di jinnaru di 1931 e murìu versu la fini di l'annu. Lu brivettu vinni cuncessu dui anni doppu ntô 1933.

Noti supra la sô vita privata[cancia | cancia la surgenti]

Thomas Edison era ateu. Si spusau dui voti, la prima ntô 1871 cu Mary Stilwell (1855-1884), cu cui happi tri figghi - Marion Estelle, Thomas Jr., e William Leslie - prima ch'idda murissi a l'etati di 29 anni, prubbabbirmenti pi frevi tifòidi. Si spusau na sècunna vota cu Mina Miller (1865-1946), e happi àutri tri figghi: Madeleine, Charles (ca prinnìu mmanu la mprisa paterna) e Theodore Miller. Accattau na casa (ditta "Glenmont") ntô 1886 comu rijalu di nozzi pi Mina a West Orange ntô New Jersey (unni sunnu tuttora cunzirvati li cìnniri di Thomas e Mina Edison). I 13,5 acri (55.000 m²) dâ prupitati sunnu affidati ô "National Park Service" comu "Edison National Historical Site".

Li sô mminzioni[cancia | cancia la surgenti]

Ammigghiuramenti dû travagghiu d'Edison[cancia | cancia la surgenti]

  • Lewis Latimer brivittau nu mitodu ammigghiurativu ntâ pruduzzioni dû filamentu dî lampadi.
  • Nikola Tesla sviluppau la distribbuzzioni di l'enirgia elèttrica 'n currenti altirnata, ca pirmittìu la trasmissioni di l'elittricitati supra distanzi cchiù longhi rispettu ô mitodu d'Edison ('n currenti cuntinua).
  • Emil Berliner sviluppau lu grammufonu, ch'essinziarmenti è nu fonografu ammigghiuratu: usa nu discu piattu (unni li soni sunnu riggistrati supra na spirali) ô postu dû cilindru d'Edison.

Tribbuti â sô mimoria[cancia | cancia la surgenti]

La citati d'Edison ntô New Jersey e lu "Thomas Edison State College" (nu culleggiu canusciutu a liveddu nazziunali pi studenti adulti) a  Trenton ntô New Jersey pòrtanu lu sô nomu p'anurarilu. Ntâ citati ca porta lu sô nomu c'è na "Memorial Tower" e nu museu 'n sô anuri.

Lijami sterni[cancia | cancia la surgenti]

Biografìi

Lochi stòrichi

Archivi

Varie