Ziriti

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
Lu tirritoriu amministratu dâ dinastia zirita versu l'annu 1000.

Li ziriti (àrabbu: زيريون‎) foru na dinastia Berbera urigginaria dâ Kabilia, chi cuvirnau l'Ifriqiya (la Tunisia e l'Algiria di oggi) all'inizziu pî contu dî fatimiti, e a partiri dô 1045 comu emiratu abbassidi ndipinnenti dî fatimiti, nzinu ô 1148, quannu foru battuti di l'almoraviti chi vìnninu dâ Spagna e dô Maroccu.

La cità di Kairouan fu capitali di l'emiratu zirita nzinu â ruttura dî riliazzioni chê fatimiti chi abbinni prugrissivamenti tra lu 1045, arricanuscennu lu califfatu abbassidi di Bagdad, e lu 1048 quannu li ziriti dicideru di distruggiri nto propriu tirritoriu ogni rifirenza ê fatimiti. La tinsioni chê fatimiti causau na guerra chi s'accapau câ perdita dâ tripolitania prima e di Kairouan. La capitali fu allura spustata a Mahdia ntô 1057.

Li ziriti e la Sicilia[cancia | cancia la surgenti]

Ntô XI sèculu li rapporti tra li ziriti e la dinastai kalbita di Palermu eranu assai stritti. Li ziriti arrinisceru puru a mettiri nu cuvirnaturi a Palermu tra lu 1036 e lu 1040, l'emiru Abd Allah, sutta cui li mussurmani arripigghiau cumpritamenti lu cuntrollu dâ Sicilia doppu la nvasioni bizzantina di Giorgiu Maniaci.

Cchiù tardu, all'èbbica dâ cunqusita nurmanna, l'emiru zirita vuliva cummattiri l'avanzata dî nurmanni e mannau du' dî sò figghi n Sicilia. Chisti pigghiaru lu cuntrollu tra lu 1064 e lu 1068 di la parti uccidintali dâ Sicilia, ma si n'àppiru a ritiràrisi n sèquitu ô cummattimentu di Misilmeri, ca l'armati mussurmani pèrsiru contra l'armata di Ruggeru di Autavilla.

Na cinquantina d'anni addoppu lu cuntestu era canciatu. Fu attorna contra li ziriti chi li normanni di Ruggeru II di Sicilia appiru a cummattiri. Li nurmanni, ca ggià all'èbbica cuntrullavaunu tutta la Sicilia vulìanu mèttiri pedi ntê costi africani, ma nti nu primu mumentu li ziriti rinisceru a cuntrastari l'uffinsiva, scunfiggennu la flotta nurmanna cumannata di Christodulus a capu Dimas ntô 1123. St'abbinimentu è puru ricurdatu nti na puisia dû pueta àrabbu-sicilianu Ibn Hamdis chi all'èbbica era esiliatu â curti zirita di Mahdia. Addoppu, cumannati di Giorgiu di Antiochia, li ziriti forru battuti e ntô 1148 li nurmanni pigghiaru lu cuntrollu di tutti li porti chi talìavanu â Sicilia, di Tripoli nzinu a Tunisi. L'urtimu califfu zirita, Abul-Hasan al-Hasan ibn Ali appi a ghirasinni di Mahdia, lassànnula ê nurmanni e spustau lu putiri zirita a Algeri nzinu â nvasioni almohadi chi ntô 1152 misi fini â dinastia.

Principi Ziriti 'n Tunisia[cancia | cancia la surgenti]