Tirrimotu dû 11 di jinnaru 1693

Artìculu n vitrina
Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
« A l'ùnnici di jinnaru a vintin'ura a Jaci senza sonu s'abbalava cui sutta li petri e cui sutta li mura e cui a misericordia chiamava »
(dittu pupulanu sicilianu)


« A l’ùnnici 'i jinnaru a vintu’ura, fu pi tuttu lu munnu ‘na ruìna: pìccili e 'ranni sutta li timpuna riciènu - Aiutu! - e nuddu cci nni rava. Si n’era pi Maria, nostra Signura, tutti fòrrimu muorti a l’ura r’ora; a l’ura r’ora ciancieriemmu forti se Maria nun facìa li nuostri parti »
(dittu pupulanu sicilianu)


L'ària ntirissata dô tirrimotu

Nta dui voti, lu 9 e l' 11 di jinnaru1693, lu trimotu scutìu nu tirritòriu grannìssimu dâ Sicilia, pruvucannu la distruzzioni tutali di chiossai di 45 centri abbitati e facennu quarchi 60.000 cristiani morti sutta a li macerî. Catania fu distruggiuta tutta, accussì comu a la cchiù granni parti dê lucalitati dû virsanti urientali di l'Etna e dê Munti Ibblei; Sarausa e Rausa e assai pruvinci d'iddi èppiru danni gravìssimi.
Ci foru forti scunvurgimenti dô solu nta n'ària assai granni e si vìttiru marimoti (tsunami) nta tutta la costa urientali di l’ìsula, di Missina a Sarausa. Danni ci foru macari nzinu a Palermu, â Calàbbria miridiunali e a Malta; la scussa principali fu assai sintuta macari a Trapani, ntâ Calabria sittintriunali e ntâ Tunisia.

La siquenza sìsmica ca cumprenni stu tirrimotu, accuminciau lu jornu 9 di jinnaru 1693 e cuntinuau pri quarchi dui anni, cu nu nùmmiru assai àutu di rèbbrichi (cchiù di 1500). L'eventu principali (XI gradu MCS) s'eppi a l'ori 9 dâ sira di l'11 jinnaru, doppu ca na para di scossi di cchiù nica ntinzità (circa VIII gradu MCS) s'avìanu gia' fattu sèntiri la sira dû jornu 9 e la matina dû stissu jornu 11. Li carattirìstichi di l'eventu principali, lu fannu assimigghiari, pi tanti cosi, ô tirrimotu dû 4 frivaru dô 1169 e fa pinzari ca la struttura sismugginètica è misa a mari, non luntanu dâ costa, tra Catania e Sarausa. Na cunferma di st'ipòtisi pò vèniri dû marimotu assuciatu cô tirrimotu ca, macari nta stu casu comu ntô 1169, curpìu la costa jònica dâ Sicilia. La prufunnità ipucintrali cunziddirata pi l'eventu principali è di quarchi 20 chilòmitri.

Li crònachi di l'èbbica[cancia | cancia la surgenti]

Di la crònaca di Nàpuli[cancia | cancia la surgenti]

(Nàpuli, 5 frivaru 1693) - "Li nutizzî capitati nzinu a ora di lu scrittu Tirrimotu, seguitu n Sicilia, sunnu lacrimèvuli, e nfaustìssimi, […] sunnu piruti molti di li Cità, Terri, e Casali dâ Valdèmoni ntê cuntorni di Mungibeddu, trà li quali l'antica, e famusa Cità di Catania, assirennu sia rimasta affattu disulata di abbitazzioni, e abbitanti..."

Crònaca di Augusta[cancia | cancia la surgenti]

"Augusta: rebbricò duminicadìa a l'ori 21, fu accussì gagliardu e furiusu, ca totarmenti spiantò tutti li Cunventi, tutti li Chiesi, tutti li Palaggi e tutti li casi, senza lassari ntê Cità né segni di frabbicati, né vistìggia di abbitazzioni, né furma di strati; […] ristò nzumma Augusta nu munzeddu di petri e di fràbbichi stinnuti n terra […] Mureru n tutta la Cità e tirritòriu trimmila e cchiossai cristiani […] Tutta la notti di dda mimuràbbili dumìnica la terra sempri fu nu cuntìnuu motu e trimori."

(BcdA, 1693, Bibbliuteca Comunali di Augusta, Manuscritti, Raccolta Blasco, vol. 638, Crònaca dê tirremoti dû 9 e 11 jinnaru 1693 scritta di na mònaca dû Munasteru di S. Catarina di Augusta, sèc. XVII)

Crònaca di Rausa secunnu li scritti di l'Abbati Ferrara[cancia | cancia la surgenti]

L'avvintura dû tirrimotu ncuminciò ê tri e tri quarti dâ notti dû 9 jinnaru. Ntâ prima notti, li siciliani durmìvanu prufunnamenti. La luna canciò di culuri e doppu n'ura vinni la prima granni scossa, priciduta di nu fracori suttirràniu, c'assimigghiava a nu tonu rimbumbanti. Lu primu jornu arriggistrau migghiara di vìttimi. Lu terzu jornu, lu finòminu s'arrivilò nta la sò dimenzioni cchiù apucalìttica. Si graperu fratturi ntâ terra, lu mari s'arritirau e appoi rifruiu cu li sò acqui, l'armali vìnniru sbarzati dâ forza dû sisma.

A Muòrica, supra 18.203 abbitanti, ni mòrsiru 3.400, a Rausa, supra 9.946 abbitanti pèrsiru la vita 5.000 pirsuni, a Vittoria supra 3.950 li morti foru 200, a Scicli li vìttimi foru 2.000 supra 9.382 abbitanti, a Spaccafurnu, mureru 2.200 risidenti supra 7.987, a Giarratana supra 2.981, non si sarvaru 541 abbitanti e pi finiri a Muntirussu mòrsiru 232 supra 2340 pirsuni. La "dulurusa traggedia" fu na pàggina di vita ca nun si difinìu nta dda notti.

Crònaca di Còmmisu[cancia | cancia la surgenti]

Di ddu trimentu tirrimotu, ca fu chiamatu "ranni" e dê danni ca fici a Còmmisu, avemu nu ricordu di crònaca, ca si leggi a fol. 56 dû Diàriu di l'ex Chiesa dû Gesù, unni è dittu:
«Giorno di domenica ad hora ventuna e un quarto fece un terremoto fortissimo, che in questa terra cascarno la maggior parti delli casi e cascò tutta la Matre Chiesa, S. Antoni, la Madonna del Carmine (SS. Cristo), la Catina, e restò in piedi la chiesa della SS. Annunziata, la chiesa del SS. Nome di Gesù, S. Biagio, S. Giuseppe, Monserrato, S. Lunardo, Gratia, Immacolata, Monastero S. Maria Regina delli cieli grandemente lesionati che tutti si dovettero presto riparare».

(Stu scrittu veni lassatu accussì com'è, senza traduzzioni 'n lingua siciliana, pi lassàrini l'autencitati e l'urigginalitati di l'èbbica).

Talìa puru[cancia | cancia la surgenti]

L'ùrtima distruzzioni di Catania

Wikimedaglia
Wikimedaglia
Chista è na vuci nzirita nni l'artìculu n vitrina, zoè una dî mègghiu vuci criati dâ cumunità.
Fu arricanusciuta lu 19 di giugnettu 2008

S'hai traduciutu n'artìculu o hai criatu na vuci e riteni ca sia lu casu di fàrila canùsciri picchì è cumpreta n tuttu, signàlila. Naturalmenti, sunnu boni accittati suggirimenti e canciamenti chi mìgghiùranu lu travagghiu.

Signala na vuci          Archiviu         Talìa tutti l'articuli n vitrina