Uplita

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.

L'uplita (dû grecu anticu Ὁπλίτης) era nu surdatu di la fantiria pisantiGrecia antica. Chisti eranu principarmenti libbiri citatini ca putìanu pirmittirìsi lu bronzu di l'armatura e di l'armi, l'upliti ginirarmenti avìanu ricivutu n'addestramentu militari e la loru stratiggia principali era chidda dâ furmazzioni a falangi.

Equipaggiamentu[cancia | cancia la surgenti]

Armatura uplita nnû museu archiològgicu di Corfù. L'elmu ncapu a sinistra è na virsioni ristaurata di chiddu a destra.

L'upliti ginirarmenti si armavanu pocu prima dâ battagghia, lu pisu tutali di l'armatura era tra li 22 e 27 kg. Sulitamenti avìanu na curazza n bronzu cu li formi dû mùsculu dû turaci, na prutizzioni pâ jamma, nu elmu di bronzu e nu scudu n lignu (8-12 kg) ca cummigghiava da lu coddu a lu rinocchiu. L'arma principali era na lanza cu na lunghizza di 2,7 metri, chiamata Dory (δόρυ). L'upliti avìanu puru na curta spata sicunnaria (ξίφος, Xiphos ). Ognunu di li upliti avìa na diffirenti armatura, e ntô scudu i simmuli da sò famigghia. Li spartani nveci avìanu tutti la stissa armatura, cu na lìttira greca lambda ( Λ ) nni li scudi, rifirènnusi a la loru patria, Sparta. La pruggettazzioni di l'elmu canciava ntû tempu:

  • L'elmu curinzziu è lu cchìu pupulari. Tra li spartani era risirvatu a li leader, mentri nni l'àutri citati-statu era lu cuntrariu.
  • L'elmu traciu, ca avìa na prutizzioni ri davanzi a facci.
  • Lu linothorax vinìa utilizzatu n èbbica micenea e da àutri pupulazzioni, era nu mudellu cchìu liggeru ca pirò uffrìa picca prutizzioni.

Storia[cancia | cancia la surgenti]

Uplita di l'antica grecia[cancia | cancia la surgenti]

Uplita spartanu.

La furmazzioni uplita si diffunnìu n Grecia prubabirmenti ntornu l'VIII o VII sèculu a.C., quannu l'èbbica eroica l'assau spazziu a nu sistema cchìu disciprinatu. Sta datazzioni ni venì su nu passaggiu puliticu di Aristòtili, ca parra dâ sustituzzioni di cummattenti a cavaddu nnâ falangi. L'acchianata e la caruta di l'uplita e lijata a li citati-statu. L'upliti eranu na suluzzioni a li cummattimenti armati tra citati-stati nnipinnenti. Comu civirtati greca s'attruvau lu munnu nteru contru, n particulari li pirsiani. Contru nu granni nimicu li citati-statu nun putìanu cummattiri suli, d'accussì, duranti li guerri pirsiani li citati s'alliaru, chistu canciau la purtata dâ guerra e lu nùmmaru di l'èsercitu. La falangi uplita s'addimustrau cchìu supiriori a la fantiria pirsiana, comu ntâ battagghia di Maratona, battagghia di Platia e n chidda di li Termopili. Nta stu pirìudu Atini e Sparta avìanu pigghiatu na pusizzioni pulitica duminanti n Grecia, e la loru rivalitati, dopu li guerri pirsiani, purtau a nu novu cunflittu nternu. Ntâ guerra pirsiana li upliti affruntaru nu granni nùmmaru di tiratura (pi èsempiu i piltasta) ca divinniru cchìu cumunamenti usati di li greci duranti la guerra dû Pilupunnìsu. Comu risurtatu l'upliti nizziaru a usari nu armamentu cchìu liggeru e na spata cchìu curta pi facilitari li muvimenti, chistu purtau a la nàscita di li Ekdrumoi.

Uplita di Sparta[cancia | cancia la surgenti]

Sparta è una dî citati-statu cchìu famusa, nzemmula a Atini, c'avìa na pusizzioni nfruenti ntâ Grecia antica. Cuntrariamenti a l'àutri citati-statu li spartani vinìanu educati di picciriddi a la guerra e a l'usu di l'armi, li citatini libbiri di Sparta sirvìanu comu upliti pi tutta la vita, puru n tempu di paci. Puru si di nichi diminsioni, cu nu nùmmaru nun cchìu granni di 2.000 òmini, l'upliti spartani eranu li cchìu timuti. Lu sirvizziu militari era lu primu duveri di l'òmini e la sucitati era urganizzata ntornu a lu sò èsercitu.

Uplita dâ Macidonia[cancia | cancia la surgenti]

N sèguitu foru sviluppati novi tattichi cchìu sufisticati, n particulari da lu ginirali tibanu Epaminunda. Sti tattichi nfruenzaru lu futuru reghi Filippu II di Macidonia, ca era priggiunieru a Tebi, e ca ispirau lu sviluppu di la nova falangi maceduni. Dopu li cunquisti maceduni dù IV sèculu a.C., li upliti vinninu abbannunati e l'òmini armati nnû modu maceduni nta tutti li citati-statu dû sud dâ Grecia. Ntâ battagghia di Chirunia li forzi maceduni scunfiggeru l'urtimu granni èsercitu uplita, cu sta scunfitta Atini e li sò alliati vinninu uniti a lu regnu di Macidonia.

Àutri pruggetti[cancia | cancia la surgenti]

Nta Commons s'attròvanu àutri mmàggini rilativi a Uplita.