Iran

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
La bannera di l'Iran
Unni s'attrova l'Iran

La Ripùbblica Islàmica di l'Iran (Persianu: ایران) è un paisi mediurientali, situatu ntô suddovest asiàticu. L'Iran na vota era canusciutu cû nomu di Persia. Cunfina a Ovest cu la Turchia e l'Iraq, a Nord cu lu Turkmenistan, l'Azerbaijan e l'Armenia e cû Mar Caspiu, a Est cu lu Pakistan e l'Afghanistan, mentri a Sud forma lu Gulfu Pèrsicu e lu Gulfu di Oman.

Storia[cancia | cancia la surgenti]

La storia di l'Iran è assai antica e parti di la civilizzazzioni di la menzaluna fertili e di la funnazzioni dî primi cità versu lu 4000 a.C.

Storia antica[cancia | cancia la surgenti]

All'ebbica antica, lu tirritoriu di l'attuali Iran si chiamava Persia. Li pirsiani foru prutagunisti di una dî civirtà cchiù avanzati di l'èbbica. N'uccidenti esistunu tistimunianzi storichi grechi di lu liveddu di civirtà dâ Persia. Li Pirsiani foru prutagunisti di diversi guerri contra li Greci. Alissandru lu Granni arriniscìu a battiri li pirsiani sulu ntô IV sèculu a.C., ma lu sò mpiru fu effìmiru.

N' ebbica rumana appoi li mpiratura dû secunnu sèculu foru cunfruntati ê cunfini di lu mpiru cu li Parti, la pupulazzioni dâ riggiuni secunnu la dinominazzioni rumana. Traianu agghicau puru a suttamettiri li Parti, prima chi Adrianu dicidi di arritirarisi pi gistiri di manera cchiù facili li cunfina di lu mpiru.

La Persia mediuevali[cancia | cancia la surgenti]

Cu l'islamizzazzioni dû tirritoriu, la Persia diventa na rifirenza culturali, scientifica e riliggiusa pi tutti lu munnu arabbu mussurmanu. La Persia nglobba nu tirritoriu chi cunteni puru l'attuali tirritori d'Iraq, e di Uzbekistan. Cità comu Bagdad, Ispahan, Samarcanda, addiventanu centri nevraligici pi lu cummerciu, l'arti e la cultura. La fama di pueti comu Omar Khayyam agghicau nzinu a nuatri.

Di la dumimazzioni uttumana a fini dû riggimi dû scià[cancia | cancia la surgenti]

Ngubbata succissivamenti nti lu mpiru uttumanu, la Persia, cu la caduta prugrissiva di lu putiri uttumanu, addiventa ntô XIX sèculu na speci di prutetturatu uccidintali. avvintureri principarmenti tideschi e ngrisi s'arricchisciunu, purtannu puru nu certu sviluppu ecunòmicu ntâ riggiuni. E' l'ebbica di la custruzzioni dâ firruvia. Lu riggimi lucali è na forma di munarchìa riggiuta di nu scià, chi s'alluntana prugrissivamenti dâ pupulazzioni.

L'Iran di oggi[cancia | cancia la surgenti]

Ntô 1979 l'urtimu scià fu jittatu n terra di la rivuluzzioni islamica capita di l'ayatollah Khomeini, chi instaura nu riggimi ispiratu di li nsignameenti di l'islam. Lu riggimi iranianu sprufunna nti na guerra cu l'Iraq di Saddam Hussein chi dura deci anni e chi si cunchiudi senza vincitura. Lu riggimi iranianu si distingui pi na radicalizzazzioni sempri criscenti chi lu portanu prugrissivamenti nti nu statu d'isulamenti ntirnazziunali chi pirdura assai forti ancora oggi cu la cuntruversa pulitica di l'attuali prisiedenti Mahmud Ahmadinejad.

L'elizziuni di lu 13 di giugnu 2009, vinciuti ufficialmenti dû prisidenti niscenti Ahmadinejad, foru cuntistati di l'uppusizziuni: miliuna di genti manifistaru ntî strati accusannu lu cuvernu d'aviri fattu mprogghi ntô spogghiu dî schedi elitturali, ma la riprissiuni fu sirvaggia cu 9 morti ammazzati.

Viditi puru:[cancia | cancia la surgenti]


Paisi dû Munnu | Asia
Mediu Urienti: Arabbia Saudita | Bahrain | Cipru | EAU | Giurdania | Iran | Iraq | Israeli | Kuwait | Lìbbanu | Oman | Palestina | Qatar | Siria | Turchìa | Yemen
Asia cintrali: Afganistan | Armenia | Azzirbaiggian | Giorgia | Kazakistan | Kirghizistan | Russia | Tagikistan | Turkmenistan | Uzbekistan
Suttacuntinenti innianu: Bangladesci | Bhutan | India | Maldivi | Nepal | Pakistan | Sri Lanka
Asia livanti: Cina | Giappuni | Corea dû Nord | Corea dû Sud | Mongolia | Taiwan
Asia dû Sud-est: Brunei | Camboggia | Filippini | Indunesia | Laos | Malesia | Myanmar | Singapura | Thailandia | Timor Est | Vietnam