Platuni

Platuni (Πλάτων), nciuria/suprannomu d'Aristocli (Ateni, 427 a.C. - Ateni, 347 a.C.), fu nu filòsufu grecu discèpulu di Socrati e mastru d' Aristuteli.

Biografìa

Nascìu di famigghia aristucràtica, e finu di juvini etati dicidìu di didicàrisi â vita pulìtica; ma a causa d'arcuni gravi abbinimenti tra li quali l'arrestu e la cunnanna a morti di Socrati, sô anzianu amicu e mastru, lu juvini si cummincìu a rinunciari â vita pulìtica e a didicàrisi â filusufìa.

Macari la parintela cû cchiù putenti dî Trenta tiranni, Crizzia, sô zu/ziu, l'ubbligau a rimaniri arrassu dâ pulìtica dâ citati praticamenti pi tutta la sô longa vita. Ntô 399 a.C., doppu la cunnanna a morti di Socrati, Platuni si rifuggiau a Mègara.

Ntô 396 a.C. nizziau li sô viaggi ca lu purtaru 'n Eggittu, 'n Cirinaica unni canuscìu Aristippu e lu matimàticu Tiudoru, e 'n Italia unni ncuntrau Archita di Tarantu. A stu piriodu prubbabbirmenti acchiananu li ridazzioni dî primi diàlugu - li cussidditti "Primi diàlughi diretti". Sti diàlughi prisintavanu li discussioni di Socrati rilativi â cunfutazzioni dî pinioni errati e cuntistavanu la nnuvativa cultura dî sufisti.

Ntô 388 a.C. Platuni fici lu sô primu viaggiu 'n Sicilia â corti di Diunisu lu Vecchiu, unni strincìu amicizzia cû cugnatu dû tirannu, Dioni. L'annu succissivo turnau a Ateni, unni funnau l'Accadèmia; a sta fasi acchiananu li diàlughi pidagòggici dû Fedru, dû Fidoni e dû Simposiu, nu mitafòricu mmitu a pruvari la pirinnitati dû beddu o l'immurtalitati di l'arma.

Ntô 367 a.C. juncìu a Ateni Aristuteli, ca divinni subbutu nu membru attivu di l'Accadèmia. Ntô midèsimu pirìudu Platuni fici lu sô sècunnu viaggiu 'n Sicilia, chiamatu di Dioni. Lu mutivu di stu sècunnu viaggiu era la spiranza, sempri cultivata dû filòsufu atinisi, d'asircitari attraversu la filusufìa na nfruenza pidagòggica supra lu cuvernu pulìticu dâ citati. Ma Diunisiu II, figghiu dû vecchiu tirannu dâ citati, divinni suspittusu dî riali ntinzzioni di Dioni e lu cunnannau a l'esiliu, mpriggiunannu videmma Platuni.

Libbiratu doppu tanti nzistenzi, Platuni turnau a Ateni unni s'accupau dâ ridazzioni di varii òpiri: Parmènidi, Teetetu, Sufista, Pulìticu e Filèbbu.

Ntô 361 a.C. Platuni cumpìu lu sô terzu viaggiu 'n Sicilia, richiamatu dû disìu di Diòniggi di didicàrisi nuvamenti ô studiu dâ filusufìa. Ma macari stu tintativu s'arriducìu cu nu fallimentu, e Platuni potti lassari Sarausa sulu grazzî ô ntirventu di l'amicu Archita, tirannu di Tarantu. Cu stu nzuccessu tramuntava difinitivamenti lu nzognu platònicu dû "reghi filòsufu", e la fama di Platuni rimanìa ligata oramai ô pristiggiu sempri cchiù granni di l'Accadèmia, ô nternu dâ quali iddu si nchiudìu finu â morti. A st'urtimu piriodu appartennu lu Timeu, lu Crizzia e li Liggi.

Ntô 347 a.C. Platuni murìu e vinni sustituutu â guida di l'Accadèmia dû niputi Spèusippu.

Opiri

Cronoluggìa dî Diàlughi platònici

Li primi diàlughi diretti

E' òi ipòtisi currenti ca Platuni nizziau a scriviri già duranti l'ottu anni 'n cui campau allatu a Socrati.

Pi quantu riguarda la scelta stilìstica dû diàlugu comu forma spusitiva, è mpurtanti suttaliniare comu fussiru 'n ddi anni tutti li cunnizzioni pi sta particulari scelta: di na parti la sempri cchiù vasta pupularitati e furtuna dâ traggèdia e dâ cummèddia, di l'àutra lu dialugari dî Sufisti e di Socrati.

Siddu nun è dunca pussìbbili sustèniri ca Platuni fu lu criaturi dû diàlugu comu gèniri littirariu, è però verusimili ca iddu cugghìu la cumuni abbitudini ô dialugari e ô pòniri quisiti nizziannu a stènniri dapprima simprici chistiunari senza pirsunaggi, affidannu appoi, 'n na sècunna fasi, â figura di Socrati la funzioni di prutagunista d'òpiri cchiù strutturati e cumplessi.

Lu primu testu 'n cui cumpari lu nomu dûn ntirlucuturi bonu diliniatu è Sisifu: a partiri di chistu, li diàlughi succissivi vannu a aviri quasi sempri lu tìtulu dû nomi di nu pirsunaggiu.
Sti primi òpiri sunnu brevi e liniari ntâ trattazzioni di l'argumentu: lu sô incipit è immidiatu, ditirminatu di na dumanna pirintoria. Nun ci sunnu raggiuni pi pinzari che l'attribbuzzioni a Platuni di sti diàlughi è spuria e gratuita: li temi sunnu chiddi tìpici dû Platuni "sucràticu", l'argumintazzioni è niccipìbbili, li cunchiusioni a cui juncinu sunnu sempri mpurtanti.

L'òrdini prubbàbbili di sti primi provi putissi èssiri lu siquenti:

Dimudocu. Manca lu nomu di lu prutagunista
Quisiti. Mancanu li noma di tutti li ntirlucutura
Supra lu justu. Lu nomu di Socrati cumpari sulu a discussioni nultrata
Supra la virtuti. Lu nomu di Socrati veni faciutu finu dî primi battuti
Minossi e Ipparcu. Cumpari finu dû nizziu lu nomu di Socrati e la ndicazzioni ca lu ntirlucuturi è n' "Amicu"
Sisifu. 'N stu diàlugu Socrati nun havi cchiù nu ntirlucuturi anònimu.

Di st'elencu iputèticu si pò cògghiri lu ndizziu di l'esistenza di na graduali evuluzzioni dû stili; siddu iddi, a lu cuntrariu, fussiru n'imitazzioni spuria dî diàlughi majuri, nun si capisci pi quali raggiuni nun avissiru a èssiri autrittantu stilisticamenti ditirminati dî sô mudelli.
Stu primu gruppu d'òpiri si pò cullucari tra lu 407 e lu 399.

Li diàlughi 'n difisa di Socrati

Ntô 387 a.C. Platuni torna a Ateni doppu na serii di viaggi siquuti â morti di Socrati. Iddu trascursau circa 12 anni 'n tirritori di cultura greca, e 'n tirritori di cultura ‘barbara’.
Dui fatti accaduti 'n sô assenza lu cummincinu a riprènniri la scrittura a favuri dû nzignamentu di Socrati: l'upusculu diffamatoriu di Pulicrati contra Socrati, e l'apirtura dâ Scola di ritòrica d'Isocrati.
Li diàlughi di Platuni cussidditti "sucràtici", ntâ sô tipicitati, vennu dunca a cuntrappunirisi ê scritti pulèmici e ritòrici ca circulavanu 'n Ateni. 'N na prima istanza, lu dibbattitu a Ateni verti supra la figura d'Aucibbiadi e supra lu sô rapportu cu Socrati: com'avìa statu pussìbbili ca lu cchiù famusu discèpulu di Socrati avissi cumpiutu la prufanazzioni dî rasti dâ citati, e fussi risurtatu nu pulìticu cuncintratu supra li ntiressi pirsunali mmeci ca supra chiddi dû beni dâ patria. Com'era pussìbbili equiparari Socrati a li Sufisti, dicennu d'iddu zoccu si dicìa d'iddi?
A frunti di dubbi e accusi, e di na littiratura apuluggètica Sucràtica ca nun rinnìa mèritu né a Socrati né ô sô rapportu cu Aucibbiadi, Platuni nizzia la cumpusizzioni di na serii di diàlughi c'hannu comu argumentu la figura dû Mastru e la sô arti cunfutatoria: l'Apuluggìa di Socrati e lu Critoni; l'Aucibbiadi primu e sècunnu; lu Tèaggi e lu Lacheti; l'Ippia minuri e majuri; l'Eutifroni, lu Ioni, lu Minoni, lu Minissenu. Platuni voli ammustrari comu Aucibbiadi avissi lu caràttiri dû juvini ca si didica â pulìtica pi mpulsu forti ma nun razziunali; e comu fussi prufunnamenti ligatu a Socrati, nunòstanti chisti lu mittissi 'n vardia dûn facili entusiasmu pâ carrera pulìtica. Ma lu binèficu nflussu sucràticu, nun accumpagnatu di n'autèntica riflissioni filusòfica, emirgìa surtantu vicinu ô Mastru, mentri vinìa menu na vota ca Socrati s'attruvava arrassu.
A sti diàlughi va agghiunciutu lu Minoni, 'n cui cumpari Ànitu, l'accusaturi di Socrati, e arcuni temi dî primissimi scritti; e ancora lu Tèaggi, lu Lacheti e lu Minissenu, prubbabbirmenti ligati a l'apirtura di na Scola di parti di Platuni, antagunista rispettu a chidda d'Isocrati. Nfini, nun va diminticatu lu Gorgia.Stu diàlugu nchiudi nfatti na fasi dâ pruduzzioni platònica e nni grapi n'àutra.
Dû schema ccà summariamenti prupunutu putemu iputizzari ca, dû ncontru di Socrati â funnazzioni di l'Accadèmia, Platuni scrivìu li siquenti diàlughi diretti, divisi 'n dui gruppi sècunnu dui piriodi di tempu:
1. Li nizzi dâ scrittura platònica (prima dâ morti di Socrati: 399) Dimudocu, Quisiti, Di lu justu, Di la virtuti, Minossi, Ipparcu, Sisifu;
2. Li diàlughi 'n difisa di Socrati (prima dâ funnazzioni di l'Accadèmia: 387) Apuluggìa di Socrati, Critoni, Aucibbiadi I, Aucibbiadi II, Tèaggi, Lacheti, Ioni, Eutifroni, Ippia minuri, Ippia majuri, Minissenu, Minoni, Gorgia.

Li diàlughi narrati

L'apirtura di l'Accadèmia spincìu Platuni a ndicari l'ubbièttivi dû sô nzignamentu. La mmaggini supra cui cerca di faciri leva sunnu l'aspetti dâ disciplina ca va a èssiri uggettu di studiu; e chistu attraversu nu Socrati ca discuti chî juvini. Tri diàlughi si prisèntanu comu nu trìtticu unitariu cu stu valuri ntruduttivu; iddi vonnu dimustrari ca la filusufìa:

1. nun havi a èssiri vulciuta ôn nummàru nditirminatu, quantitativamenti rilivanti, di nuzzioni, ma havi a aviri di mira un sapiri misuratu (Amanti) (2) ;

2. s'idintifica cu dda scenza ca suvrasta l'àutri scenzi: "scenza d'iddu e di l'àutri scenzi" e "canuscenza dû beni e dû mali", capaci di guariri l'arma (Carmidi);

3. havi pi fini la canuscenza e la participazzioni di l'"amicu primu, a causa dû quali dicemu ca tutti l'àutri cosi sunnu amichi tra iddi" (Lisidi) .

Pi l'apirtura di l'Accadèmia, Platuni adotta na nova forma littiraria, passannu dû diàlugu direttu a chiddu narratu – di Socrati. Grapennu li porti dâ propia Scola, Platuni voli ammucciàrisi arreri la figura dû Mastru, facennu tuttavia lu granni annunciu dâ scenza dû Beni, di cui però ancora nun va a parrari splicitamenti ntô diàlugu ca sequi lu trìtticu: La Ripùbblica (Pulitèia). Lu novu elencu vidi quinni pi primu Amanti (2), appoi lu Carmidi, quinni lu Lisidi , e nfini la Pulitèia (La Ripùbblica) .

Li diàlughi misti

Li diàlughi misti fòrmanu nu gruppu a iddu stanti. La forma ‘mista’ è uttinuta sècunnu diversi suluzzioni littirarii:

1. na buatta/scàtula cinisa di narrazzioni;

2. nu diàlugu direttu ô nternu di n'àutru aguarmenti direttu;

3. na narrazzioni ô nternu dûn diàlugu direttu, cu pussibbilitati di scanzioni dati dû ritornu ô diàlugu direttu.

Lu Teetetu chiudi la serii dî diàlughi misti, e è già nu diàlugu chinamenti direttu; Diversu lu casu dû Parmènidi , ca si prisenta comu diàlugu narratu cu tri curnici cuncèntrichi. Oltri a chisti, ci sunnu appoi l'Eutidemu, lu Protagora, lu Fidoni, lu Simposiu (o Cummiviu) . Sti diàlughi prisèntanu na succissioni di lochi tantu particulari: dâ stiriuritati dâ strata nta l'Eutidemu, ô nternu dâ casa dûn riccu atinisi ntô Protagora; dû carziri di l'Unnici ntô Fidoni, ô nternu dâ casa d' Agatoni ntô Simposiu, quinni a chidda di Pitudoru ntô Parmènidi, e 'n fini a chidda d' Euclide ntô Teetetu. Nfini, 'n tutti è prisenti nu granni nummàru di pirsunaggi.

Li sècunni diàlughi diretti

Ntô Clitufonti, ntô Timeu e ntô Crizzia la figura di Socrati s'arriduci a simprici garanti dî timàtichi trattati, e lu sô cuntribbutu è nuddu. Va distintu un primu gruppu cu Socrati prutagunista (Fedru, Cratilu, Filebbu); un sècunnu cu Socrati prisenti, ma nun cchiù prutagunista (Sufista, Pulìticu); appoi n'àutru gruppu di diàlughi 'n forma di ‘trattati’, videmma chisti cu Socrati nun cchiù prutagunista (Clitufonti, Timeu, Crizzia); nu quartu senza cchiù la figura di Socrati, e cûn ritornu â forma ntiramenti dialugata (Liggi, Epinòmidi).

Putemu allura ricapitulari cu nu schema la struttura cronològgica di l'òpiri platònichi, distinta 'n tri granni raggruppamenti nasciuti 'n na succissioni scannuta d'arcuni abbinimenti funnamintali dâ vita dû filòsufu:

Elencu dî diàlughi 'n òrdini cronològgicu

La nota (1) ndica lu mancatu cunzenzu ginirali ca l'òpira è effittivamenti di Platuni, mentri la nota (2) ndica lu chinu cunzenzu ginirali ca Platuni nun nn'è affattu l'auturi.

PRIMI DIALUGHI DIRETTI

1. scrivuti duranti la vita di Socrati, cu anònimi ntirlucutura di Socrati, eccettu l'urtimu (407-399); quasi certa la nun autinticitati:

Dimudocu (2) - Quisiti - Supra la Justizzia (2) - Supra la Virtuti (2) - Minossi (2) - Ipparcu (2) - Sisifu (2)

2. scrivuti doppu la morti di Socrati e li viaggi di Platunl, finu â funnazzioni di l'Accadèmia (399-387):

Apuluggìa di Socrati - Critoni - Aucibbiadi primu (1) - Aucibbiadi sècunnu (2) - Tèaggi (2) - Lacheti - Ioni - Eutifroni - Ippia Minuri - Ippia Majuri (1) - Minissenu - Minoni - Gorgia

DIALUGHI NARRATI E MISTI

1. narrati di Socrati, scrivuti subbutu doppu la funnazzioni di l'Accadèmia (387) :

Amanti - Carmidi - Lisidi - La Ripùbblica

2. misti narrati di Socrati :

Eutidemu - Protagora

3. misti narrati nun di Socrati, scrivuti tra prima e doppu lu sècunnu viaggiu a Sarausa (zoè Siracusa) (367-365) :

Fidoni - Simposiu - Parmènidi - Teetetu

SECUNNI DIALUGHI DIRETTI 1. scrivuti tra prima e doppu il terzu viaggiu a Sarausa (361-360) :

Fedru - Cratilu - Filebbu

2. cu Socrati pirsunaggiu sicunnariu :

Sufista - Pulìticu

3. cu Socrati pirsunaggiu sicunnariu, scrivuti 'n forma di trattati :

Clitufonti (1) - Timeu - Crizzia

4. senza cchiù la figura di Socrati :

Liggi - Epinòmidi (2)

(La trattazzioni è na sintisi dû saggiu di Roccu Li Volsi supra la "Cronoluggìa dî diàlughi platònici")

Elencu dî diàlughi 'n òrdini di tetraluggìi

L'urdinamentu 'n tetraluggìi acchiana ô grammàticu Trasillu, dû I sèculu DC. Essennu l'òrdini cchiù siquutu nta l'edizzioni crìtichi di l'auturi, appari duvirusu ripurtàrilu.

La nota (1) ndica lu mancatu cunzenzu ginirali ca l'òpira è effittivamenti di Platuni, mentri la nota (2) ndica lu chinu cunzenzu ginirali ca Platuni nun nn'è affattu l'auturi.

I. Eutifroni , Apuluggìa di Socrati , Critoni, Fidoni
II. Cratilu , Teetetu , Sufista, Pulìticu
III. Parmènidi, Filebbu , Simposiu , Fedru
IV. Aucibbiadi primu (1), Aucibbiadi sècunnu (2), Ipparcu (2), Amanti (2)
V. Tèaggi (2), Carmidi, Lacheti, Lisidi
VI. Eutidemu, Protagora, Gorgia, Minoni
VII. Ippia Majuri (1), Ippia Minuri, Ioni , Minissenu
VIII. Clitufonti (1), La Ripùbblica, Timeu, Crizzia
IX. Minossi (2), Liggi, Epinòmidi (2), Lìttiri

Autri testi ci sunnu junti sutta lu nomu di Platuni, ma nzinu di l'antichitati foru cunziddirati spurii:

Assiocu (2), Difinizzioni (2), Dimudocu (2), Epigrammi, Erissia (2), Aucioni (2), Supra la Justizzia (2), Supra la Virtuti (2), Sisifu (2)

La gènisi di l'idialismu dû prubblema dâ justizzia

Chidda ca 'n tèrmini stòrici putemu chiamari "filusufìa platònica" - obberu lu corpus d'idìi e di testi ca difiniscinu la tradizzioni stòrica dû pinzeru platònicu - è sorta dâ riflissioni supra la pulìtica. Comu lu scrivi Alexandre Koiré: "tutta la vita filusòfica di Platuni fu ditirminata di n'abbinimentu eminintimenti pulìticu, la cunnanna a morti di Socrati".
Uccurri tuttavia distinguiri la "riflissioni supra la pulìtica" di l'"attivitati pulìtica". Nun è certu 'n st'urtima accizzioni c'avemu a ntènniri la cintralitati dâ pulìtica ntô pinzeru di Platuni. Comu iddu scrivìu, 'n tarda etati, ntâ Lìttira VII dû sô epistulariu, propiu la rinuncia â pulìtica attiva segna la scelta pâ filusufìa, ntisa però comu mpegnu "civili". La riflissioni supra la pulìtica addiventa, 'n àutri palori, riflissioni supra lu cuncettu di justizzia, e dâ riflissioni supra stu cuncettu sorgi n'idìa di filusufìa ntisa comu prucessu di crèscita di l'Omu comu membru dâ polis.
Finu dî primi fasi di sta riflissioni, appari chiaru ca pû filòsufu atinisi risulviri lu prubblema dâ justizzia significa affruntari lu prubblema dâ canuscenza. Di ccà la nicissitati di ntènniri la gènisi dû "munnu di l'idìi" comu fruttu dûn mpegnu "pulìticu" cchiù cumplessivu e prufunnu.

La duttrina dâ canuscenza

Riprinnennu lu nzignamentu di Socrati, Platuni compi nu duplici passu avanti. Anzituttu iddu nun si limita a ndagari la virtuti eticu-pulìtica dû bonu citadinu, ma estenni l'ammitu dâ sô ricerca ô nzemi di li valura tiòrici e pràtici ca sunnu a funnamentu dî diversi tècnichi. Nun si ntirroga sulu supra lu beni, la piatati riliggiusa o la justizzia, ma macari supra lu beddu, supra l'ùtili, supra lu veru ecc. 'N sècunnu locu, iddu offri na risposta dicisiva a lu prubblema dâ nzignabbilitati dâ virtuti (aretè): chista pò èssiri uggettu d'apprinnimentu siddu cuincidi câ vera scenza (epistème). L'omu justu è, innanzituttu, culturi dâ vera scenza e dâ viritati di tutti li cosi.
'N stu senzu, ogni tècnica particulari - ch'è lu locu dâ praxis - havi a èssiri funnata supra na canuscenza tiòrica funnata univirsarmenti - lu locu dâ "noesis". L'erruri contra cui Platuni cummatti, rapprisintatu dâ cultura sufista - cunzisti ntô basari la canuscenza supra la sinzazzioni - Teetetu -. Ô cuntrariu, sulu l'arma, e nun li senzi, pò canusciri l'aspettu "veru" dî cosi.
Lu modu 'n cui l'arma esprimi la sô facultati canuscitiva è la riminiscenza (anamnesis). Canusciri è arricurdari: l'arma pussedi 'n idda li cuncetti funnamintali ca dunanu forma a lu sapiri - Minoni -. La cchiù cumpiuta tiurìa dâ canuscenza è chidda spunuta ntô diàlugu supra la La Ripùbblica rapprisintàbbili cû siquenti schema:

canuscenza sinzìbbili o pinioni (δοξα)

mmagginazzioni (εικασια)

cridenza (πιστις)

canuscenza ntilliggìbbili o scenza (επιστημε)

pinzeru discursivu (διανοια)

ntillizzioni (νοεσις)

Sulu la canuscenza ntilliggìbbili assicura nu sapiri veru e univirsali; affidàrisi a mmagginazzioni e cridenza significa cunfunniri la viritati cu la sô mmaggini.

L'ontoluggìa

Supra chi cosa si funnanu, e chi rapportu hannu l'idìi cu l'uggetti dâ canuscenza sinzìbbili? La risposta a st'addumannata custituisci la cussidditta ontoluggìa platònica.
Lu testu funnativu di st'aspettu di lu pinzeru platònicu è senza dubbiu lu cèlibbri "mitu dâ caverna" dû libbru VII di La Ripùbblica. 4n iddu, lu munnu sinzìbbili è datu comu mmaggini evaniscenti e mpirfetta di lu munnu di l'idìi, ntisu mmeci comu "munnu veru" e funnamentu di tuttu zocch' è. Platuni stissu furnisci la ntirpritazzioni di l'alligurìa: lu schiavu ca veni libbiratu dâ caverna rapprisenta l'arma, ca si libbira dî vìnculi curpurei midianti la canuscenza. Li cosi dû munnu sternu rapprisèntanu l'idìi, mentri l'uggetti ntâ caverna (e li mmaggini d'iddi prujittati supra la pareti) nun sunnu ca lsi sô copii mpirfetti. Lu suli, ca pirmetti di ricanusciri l'aspettu veru dâ rialtati, è sìmmulu di l'idìa dû beni, l'idìa suprema 'n vista di cui lu nteru munnu di l'idìi è custituutu e ô quali idda cunfirisci la sô unitati.
Na cunferma di tali mpustazzionu ontològgica di lu riali è data ntô mitu narratu ntô diàlugu Fedru, attraversu la mmaggini dâ faticusa acchianata di l'arma ô munnu ipiruraniu di l'idìi, accussì discrivuti: «essenzi senza culuri, nformi e nun tanggìbbili, cuntimplàbbili sulu di lu ntillettu (...) essenzi ca sunnu scaturiggini dâ vera scenza».
L'ontoluggìa platònica si prisenta dunca comu "dualìstica", cumprinziva zoè di dui chiani cuncittuali, chiddu dî cosi (l'enti) e chiddu di l'idìi, tra li quali tuttavia esisti na diffirenza ontològgica, zoè nun curmàbbili e custitutiva dâ sô stissa natura. L'ùnicu rapportu pussìbbili tra lu chianu dî cosi e chiddu di l'idìi è chiddu "mimèticu": ogni rialtati sinzìbbili (enti) havi lu sô mudellu (eidos) ntô munnu ntilliggìbbili. L'ùnicu "sautu" pussìbbili tra li dui liveddi è chiddu ca pò cumpiri l'arma, elivànnnusi attraversu la canuscenza di l'esistenza matiriali a chidda ntillittuali.

Ontoluggìa e dialèttica

Comu cunciliari la diffirenza tra munnu sinzìbbili e ntilliggìbbili e tuttavia la sô currispunnenza? Comu partecipanu tra iddi li dui chiani dâ rialtati? A st'addumannati è chiamata a arrispunniri la dialèttica.
Lu prubblema è ligatu sturicamenti â prisenza nta l'Accadèmia d' Aristuteli, duranti l'anni dâ tarda maturitati platònica. E' nfatti prisumìbbili ca dûn certu mumentu la crìtica aristutilica a l'"ontoluggìa dâ diffirenza" custrincìu lu vecchiu mastru a rividiri criticamenti li sô urigginali cuncizzioni 'n funzioni di nu majuri "rialismu" lòggicu dâ tiurìa di l'idìi. 'N sustanza, l'addumannata è: siddu lu munnu di l'idìi e chiddu mpìricu si cuntrapponnu - èssiri e nun-èssiri - chi senzu havi pòniri l'idìa comu causa dâ rialtati apparenti? Nun sarìa cchiù cuirenti cunchiudiri ch'esisti sulu lu munnu di l'idìi, arriducennu lu munnu dî cosi a pura illusioni?
La prima suluzzioni ca Platuni avìa circatu a st'apurìa avìa stata la tiurìa dâ participazzioni (mèthexis): li cosi particolari participassiru di l'idìa currispunnenti. 'N na sècunna fasi, lu filòsufu avìa prupunutu la tiurìa di l'imitazzioni (mimesis), sècunnu la quali li cosi sunnu imitazzioni dâ sô idìa. Ma ntrammi li risposti mantinìanu graputi tanti e cumplessi cuntraddizzioni di caràttiri lòggicu.
'N na terza fasi, Platuni metti 'n discussioni una dî basi parminidìi dâ sô ontoluggìa, chidda di l' immubbilitati di l'èssiri: lu munnu di l'idìi assumi l'aspettu dûn sistema cumplessu, 'n cui attròvanu postu li cuncetti di divirsitati e multiplicitati. Cciù cae di na cuntrappusizzioni tra idìa e rialtati, ntrasi 'n jocu lu principiu dâ divisioni (diairesis) dû munnu ntilliggìbbili, ca cunzenti di culligari dialitticamenti ogni rialtati mpìrica ô sô principiu sommu. Ciascuna idìa s'articula cu chiddi a idda subburdinati (cchiù particulari) e suvraurdinati (cchiù ginirali), sècunnu règuli dialèttichi di sumugghianza/sumigghianza e cumunanza (gèniri, specii). 'N st'iputisi tiòrica ntrasi 'n jocu la pussibbilitati di l'erruri: iddu cunzisti ntâ ditirminazzioni di cunnissioni arbitrarii tra gèniri e specii. Noltri, veni prufunnamenti mudificatu lu cuncettu stissu di "nun-èssiri": iddu nun è cchiù lu "nudda", ma veni a custituìrisi comu lu "diversu", n'àutra mudalitati di l'èssiri. La "diairesis" nun elimina, naturarmenti, lu caràttiri trascinnenti di l'idìi, ma abbicina majurmenti lu mètudu dialètticu ê pussibbilitati canuscitivi dû mètudu scintìficu.

Testi

'N talianu

Dispunìbbili arcuni òpiri 'n furmati diffirenti: situ talianu: LiberLiber

'N ngrisi

Diàlughi 'n lingua ngrisa:

Platuni (Gutenberg #1) (ngrisa)
Platuni (Gutenberg #2) "Spurious and doubtful works" (ngrisa):