Lingua occitana
L'occitanu o (nta l'occitanu: lenga d'òc e ntô francisi: langue d'oc) è na lingua rumanza, dû gruppu dî lingui indoeuropei, parrata ntô terzu miridiunali dâ Francia (6 riggiuni o 32 dipartimenti francisi), ntô miridiuni dâ Lòira e macari nta 12 vaddi alpini d'Italia (e ntâ citati calabbrisa di Guardia) e ntâ Vaddi d'Aran ntâ Catalugna sittintriunali (Spagna). Lu nomu di chista lingua veni di l'avverbiu affirmativu òc, ntô Mediuevu, usatu macari oggi ntâ lingua muderna, ô cuntrariu di l'avverbiu affirmativu oïl dî parrati francisi dâ midemma èbbica o "Lingua d'Oïl" (ntô francisi: "Langue d'Oïl") ô nord; la palora oïl addiventàu l'avverbiu affirmativu oui ntô francisi. L'occitanu è na lingua assai similari ô catalanu.
Urìggini
[cancia | cancia la surgenti]L'occitanu è na lingua dirivata dû latinu. Chista lingua fu purtata dê armati dâ culunizzazzioni rumana ntô sèculu II a.C.. Ma l'occitanu è macari ricca di palori vinuti dî dialetti preistòrici, e doppu dî gàddici. Putemu vìdiri dintrê nomi di locu forsi palori c'attròvanu li sô urìggini dintrê lingui cèltichi.
Diffusioni
[cancia | cancia la surgenti]L’occitanu nun si parra sulu nni l’antichi tirritori di l’occitania, ma puru n tutti li banni unni li migranti occitani jeru, suprattuttu a càusa di li pirsicuzzioni riliggiusi (eresìa càtara) o àutri mutivi. Ccassutta na discrizzioni minutagghiata di li banni unni si parra l’occitanu ntra l’Occitania:
Aquitania: fatta ccizzioni pi la parti bascòfuna e pi na parti piccidda nnû sittintriuni dû dipartimentu di la Gironda. A nutari ca nta lu Mediuevu li citati di Biàrritz, Anglet e Bayonne sunnu occitanòfuni, pirò cu i muvimenti di pupulazzioni chi àppiru locu doppu la rivuluzzioni nnustriali e cu lu dinamismu di lu muvimentu bascu, passau a supraniari lu bascu.
Linguadoca-Russigghiuni: fatta ccizzioni pi la gran parti di li Pirinei Urintali, picchì si parra catalanu n tuttu lu dipartimentu tranni chi a Fenolleda (n occitanu Fenolheda)
Pruvenza-Alpi-Costa Azzurra: pirò nna la vaddi di Ròia (Alpi Marìttimi) asisti na parrata di tranzizzioni ntra occitanu e lìguru.
Poitou-Charentes. Oi si nni manteni l’usu nni la mità urintali di lu Charentes.
Ròdanu-Alpi: fatta ccizzioni pi lu Liunisi, lu Forès e lu Dirfinatu sittintriunali, chi fannu parti di lu duminiu stòricu di lu francupruvinzali.
Piemunti: sulu in quarchi vaddi vàuta (canusciuti n occitanu comu Valadas Occitanas); nni l’àutri vaddi si parra italianu o piemuntisi, nu dialettu gallurumanu.
Mònacu (unni l’occitanu cuisisti cu lu munigascu)
Nta la lista siquenti si minùtanu banni unni si parra (o si parrò) l’occitanu a càusa di na migrazzioni occitana forti:
Lu paisi di La Gàrdia (Guardia Piemontese n italianu), nnâ Calavria.
San Sivastianu nnê Paisi Baschi. Di ccà spirìu partennu dû sèculu XX.
Ntornu a Heilbronn nnû Württemberg, la Magna.
Idaho e Oregon nnê Stati Uniti dâ Mèrica.
Dialetti
[cancia | cancia la surgenti]L'occitanu havi 6 dialetti principali: lu guascuni a punenti, lu linguaducianu e lu pruvinzali a miridiuni, lu limusinu, l'alvirniatu e lu pruvinzali alpinu (macari chiamatu "vivaroalpenc") a sittintriuni.
Grafìa
[cancia | cancia la surgenti]Oggi, cci sunnu dui grafìi utilizzati pi scrìviri l'occitanu: la grafìa di Frédéric Mistral utilizzata pi lu pruvinzali e la grafìa di Louis Alibert pû linguaducianu, pruvinzali alpinu, alvirniatu, guascuni, limusinu e la maggiuranza dû pruvinzali.