Uccitanu

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.

L’uccitanu o lingua d’oc (occitan, lenga d’òc) jè la lingua rumanza propia di l’Uccitània. La duminanza linguistica di l’uccitanu si stinni ora comu ora pì quattru stati:

La lingua d’oc una di li cchiù mpurtanti lingui fu d’Auròpa nta lu Mediuevu comu tistimonia la puisia di li truvatura chi sirvìu pi mudellu pi la littiratura di li pueti di la Scola Siciliana nna lu sèculu XIII. L’usu so’ vitti un diclinu custanti partennu du principiu du sèculu XX. Lu statu francisi nun ci dunau mai ricanuscimentu ligali tranni ca pi l’aducazioni primaria (cu la leggi Deixonne), mmeci in Catalugna ricivìu lu status di lingua cuufficiali pi lu Statutu d’Autunumia. Li parranti si cùntanu in nùmmuru chi varia ntra 500.000 e 2 miliuna. Nna lu statu italianu la lingua uccitana havi uttinutu, comu picca autri minuranzi linguistici, ricanuscimentu ligali cu la leggi 482/1999.

Uccitanu Òi[cancia | cancia la surgenti]

Pi quantu ntaressa lu statu francisi, lu censimentu di li famigghi nnô 1999 cuntava un tùtali di 526.000 parranti di uccitanu. In chiù picca di 150 anni l’uccitanu finìu di èssiri lingua duminanti nnû so’ tirritoriu e addivintau lingua minuritaria nnâ gran parti di lu so’ spaziu tradizzionali, tranni ca nni li parti ca la Franza nun capi: zzoè la Vaddi d’Aran e li Vaddi Uccitani. Li rasuni chi purtaru a pèrdiri l’usu di l’uccitanu funnamentalmenti tri sunnu: i cunflitti bèllici ntirnazziunali chi custrìnziru l’autoctuni a pàrtiri pi militari e a nzignàrisi accussì la lingua di statu; la scularizazzioni, chi nnu statu francisi accuminzau nnu 1880; e pi finiri l’arrivu in assaj parti di l’uccitania, partennu nnu sèculu XX e ccu cchiù criscenti ntinzitati doppu l’anni 60, di pupulazzioni nun uccitanòfuni. Unni si parra chiossaj jè nnê tirritorij ca nun su parti di lu statu francisi: la Vaddi d’Aran (Catalugna) e lu Piemonti (Italia). Nni la Cumunità Autònuma di Catalugna (ccu l’applicazzioni di nu statutu novu lu 9 austu 2006) l’uccitanu havi lu status di lingua cuufficiali. Nni lu Piemonti si sta priparannu la cuufficialitati so’ e si spera d’uttinilla prestu. Nnâ Franza, l’uccitanu havi na situazzioni ligali pricària picchì cchiù di na vota lu statu francisi s’addimustrau picca pirsuasu a suttascrìviri la carta europea di li lingui riggiunali o minuritarij. Ora pirò, l’attitùdini mmèritu a l’uccitanu canciaru radicalmenti nnâ fini du sèculu XX. Accussì, l’Autu Cunsigghiu Nazziunali di li Lingui di Franza fici na nchiesta nnu 1994, di la quali nisceva ca lu 77% di li francisi èranu a fauri di na leggi pì ricanùsciri e prutèggiri li parrati riggiunali, e lu 68% crideva ca li lingui riggiunali faurìscunu li rilazzioni ntirnazziunali. L’uccitanu, puru si a tutt’ora manca di vitalitati nni l’usu cotiddianu, si sta livannu di ncapu lu sdisunuri chi havìa patutu pi longu tempu.