Paraguni tra sicilianu, calabbrisi e salintinu

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.

Sta tavuledda fà lu paraguni funèticu, lissicali, sintàtticu e grammaticali, tra li tri granni varianti dâ lingua siciliana (sicilianu di Sicilia, calabbrisi centru-miridiunali, e salintinu):

Funètica[cancia | cancia la surgenti]

Vucali[cancia | cancia la surgenti]

Prununza aperta dî vucali tònichi[cancia | cancia la surgenti]

Li vucali tònichi latini Ĕ e Ŏ si mantèninu ntê tri varianti e lu sviluppu dî dittonghi è limitatu (li furmi senza dittonghi sunnu li cchiù diffusi):

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Mantinimentu vucàlicu tèrra, tièrra tèrra, tièrra tèrra tèrra
Mantinimentu vucàlicu fòcu, fuòcu (e fuàcu, fuècu) fòcu, fuòcu (e fuàcu) fòcu (e fuécu) fòcus
Mantinimentu vucàlicu ròta, ruòta (e ruàta, ruèta) ròta, ruòta (e ruàta) ròta ròta
Mantinimentu vucàlicu ròti, ruòti (e ruàti, ruèti) ròti, ruòti (e ruàti) ròte ròta (sing.)
Mantinimentu vucàlicu vèntu, vièntu (e viàntu) vèntu, vièntu (e viàntu) 'éntu, 'iéntu vèntus
Mantinimentu vucàlicu tèmpu, tièmpu (e tiàmpu) tèmpu, tièmpu (e tiàmpu) témpu, tiémpu tèmpus
Mantinimentu vucàlicu lòcu, luòcu (e luàcu, luècu) lòcu, luòcu (e luàcu) lòcu lòcus
Mantinimentu vucàlicu pòrcu, puòrcu (e puàrcu, puèrcu) pòrcu, puòrcu (e puàrcu) pòrcu (e puércu) pòrcus
Mantinimentu vucàlicu trònu, truònu (e truànu, truènu) trònu, truònu (e truànu) trònu tònus (+ spagn. "trueno")
Mantinimentu vucàlicu còri, cuòri còri, cuòri córe còrem

Prununza dî vucali finali nun tònichi[cancia | cancia la surgenti]

Li vucali finali nun accintati latini si mantèninu ntê tri varianti:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Mantinimentu dî vucali àtuni muru muru muru murus
Mantinimentu dî vucali àtuni hjuri (ciuri) hjuri, hjura, jure fiùru florem
Mantinimentu dî vucali àtuni chiàvi, ciàvi chjàvi, chjàva, chjàve chiàj clavem

Addibbuluta dî vucali nun tònichi[cancia | cancia la surgenti]

Li vucali forti latini (e, o) ca s'attròvanu n pusizzioni nun tònichi s'addibbulìscinu ginirarmenti (ma st'addibuluta succedi menu ntô calabbrisi centru-miridiunali e ntô salintintu):

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Addibbuluta vucàlica cumpagnu cumpagnu cumpagnu companium
Addibbuluta vucàlica rispettu respettu, rispettu rispettu respectus
Addibbuluta vucàlica vilenu velenu, vilenu 'ilenu venenum
Addibbuluta vucàlica diputatu diputatu deputatu deputatum
Addibbuluta vucàlica ritrattu retrattu, ritrattu ritrattu retractus
Addibbuluta vucàlica càdiri, càriri càdiri, càdira, cadire càtire cadere
Addibbuluta vucàlica fìmmini fìmmini, fìmmine fimmine, fimmena fèmina (sing.)
Addibbuluta vucàlica ruteddha (rutedda) ruteddha rutea rota + - ellum
Addibbuluta vucàlica pirìculu pirìculu perìculu periculum
Addibbuluta vucàlica pututu pututu pututu, potutu potitum
Addibbuluta vucàlica purtatu, puttatu, puittatu purtatu purtatu, portatu portatum
Addibbuluta vucàlica navigamu, navicamu navegamu navigamu ?
Addibbuluta vucàlica bastunati, vastunati bastunati, bastunate bastunate ?
Addibbuluta vucàlica curnutu, cunnutu, cuinnutu curnutu curnutu ?
Addibbuluta vucàlica vinutu vinutu vinutu/enutu ?
Addibbuluta vucàlica cumparsi, cumparìu cumparsi cumparse, cumparìu ?

Rifiutu dî vucali tònichi finali[cancia | cancia la surgenti]

La lingua siciliana rifiuta ginirarmenti li vucali accintati ntâ sìllabba finali di na palora.

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Rifiutu dâ vucali tònica finali ddhài, ddhàni (ddài, ddàni) ddhà (o dà, jà, rà, là) aài, ài illac
Rifiutu dâ vucali tònica finali ccài, ccàni (ccài, ccàni) ccà acquài, 'cqài eccu hac
Rifiutu dâ vucali tònica finali accussìni cussìni accussìne, 'ccussìne eccu sic
Rifiutu dâ vucali tònica finali c'èni, c'èvi nc'èni nc'ète ecce hic est
Rifiutu dâ vucali tònica finali a tìa a tìa a tìe ad tè
Rifiutu dâ vucali tònica finali a mìa a mìa a mìe ad mè
Rifiutu dâ vucali tònica finali tòu tòi tòu tuus
Rifiutu dâ vucali tònica finali sòa sòi sòa sùa

Pirduta dî vucali àtuni nizziali[cancia | cancia la surgenti]

La lingua siciliana cancella ginirarmenti li vucali nizziali quannu nun sunnu accintati:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Pirduta dâ vucali nizziali nun tònica 'rrivata (arrivata) 'rrivata (arrivata) 'rrivata, 'rriàta (arrivata) ad ripare (inf.)
Pirduta dâ vucali nizziali nun tònica 'nnamuratu 'nnamuratu 'nnamuratu ?
Pirduta dâ vucali nizziali nun tònica ccà 'vanti (ccà avanti) ccà 'vanti (ccà avanti) cquà 'nnanzi (cquà annanzi) eccu hac ab ante
Pirduta dâ vucali nizziali nun tònica 'mpuzzunata, avvilinata 'mpuzzunata, avvilinata 'ncanniata, 'mbilinàta ?
Pirduta dâ vucali nizziali nun tònica 'bbannunari (abbannunari) 'bbandunari (abbandunari) 'bbandunare (abbandunare) abandonàre
Pirduta dâ vucali nizziali nun tònica 'mara (amara) 'mara (amara) 'mara (amara) amàra
Pirduta dâ vucali nizziali nun tònica 'iutu (aiutu) 'iutu (aiutu) 'iutu (aiutu) adjutus
Pirduta dâ vucali nizziali nun tònica 'ntisu 'ntisu 'ntisu intensus, intentus

Cunzunanti[cancia | cancia la surgenti]

Altirazzioni dû gruppu latinu -PL-[cancia | cancia la surgenti]

Lu nessu latinu -PL- si cancia ginirarmenti nta "chi":

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Altirazzioni di -PL- chianta (dâ manu), cianta chjanta chianta planta
Altirazzioni di -PL- chiànciri, chiàngiri, ciànciri, ciàngiri chjàngiri, chjàngira, ciàngire chiàngere plàngere
Altirazzioni di -PL- chiù, ciù chjù chiùi plus
Altirazzioni di -PL- china (agg.), cina chjina, china china plèna
Altirazzioni di -PL- chianci, chiangi, cianci, ciangi chjangi, chjangi, ciange chiange plangit

Altirazzioni dû gruppu latinu -FL-[cancia | cancia la surgenti]

Lu nessu latinu -FL- si cancia ginirarmenti nta na speci di "sc'" sciusciata:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Altirazzioni di -FL- hjuri (ciuri) hjuri, hjura, jure fiùru florem

Altirazzioni dû gruppu latinu -CL-[cancia | cancia la surgenti]

Lu nessu latinu -CL- si rafforza ginirarmenti nta "chi":

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Altirazzioni di -CL- chiàvi, ciàvi chjàvi, chjàva, chjàve chiài/chiàe clavem

Altirazzioni dû gruppu latinu -LL-[cancia | cancia la surgenti]

Lu nessu latinu -LL- si cancia ginirarmenti nta cacuminali "ddh" (ca pò èssiri scritta "dh", "ddr", "dd", "ddhr", secunnu li zoni) ma stu canciamentu succedi menu ntô calabbrisi centru-miridiunali e ntô salintinu brindisinu e tarantinu.

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Altirazzioni di -LL- cavàddhu (cavaddu) cavàddhu (o cavàdu, cavàju, cavàru, cavàllu) cavàdu, càu / cavàddu caballum
Altirazzioni di -LL- beddha (bedda) beddha (o beda, beja, bera, bella) bea / bedda bella
Altirazzioni di -LL- beddhi (beddi) beddhi (o bedi, beji, beri, belli) bei / beddi bellus (sing.)
Altirazzioni di -LL- beddhu (beddu) beddhu (o bedu, beju, beru, bellu) beu / beddu bellus
Altirazzioni di -LL- rinnineddha (rinninedda) rindineddha rundinea / rondinedda hirundinem + -ellum
Altirazzioni di -LL- cappeddhu (cappeddu) cappeddhu (o cappedu, cappeju, capperu, cappellu) cappieu / cappieddu cappellum
Altirazzioni di -LL- ddhà (ddà) ddhà (o dà, jà, rà, là) 'ài (aài) illac
Altirazzioni di -LL- picureddha (picuredda) picureddha pecurea / picuredda pècora + -ellum
Altirazzioni di -LL- iddha (idda) iddha (o ida, ija, ira) ia illa
Altirazzioni di -LL- ruteddha (rutedda) ruteddha rutea, rotea, rotella rota + - ellum
Altirazzioni di -LL- capiddhu (capiddu) capiddhu capiu / capiddu capillus

Altirazzioni dû gruppu latinu -LI-[cancia | cancia la surgenti]

Lu nessu latinu -LI- si cancia ginirarmenti nta "gghi":

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Altirazzioni di -LI- mugghèri, mugghièri (o muglièri) mugghjèri, mugghjèra, mugghjère mugghière (o mujère) muliere
Altirazzioni di -LI- figghi (o figli) figghji figghie (o fije) filia (sing.)
Altirazzioni di -LI- figghiu (o figliu) figghju figghiu (o fiju) filius
Altirazzioni di -LI- figghiola (o figliola) figghjola figghiola (o fijola) ?
Altirazzioni di -LI- pigghiamu (o pigliamu) pigghjamu pigghiamu (o pijamu) ?
Altirazzioni di -LI- pigghia (o piglia) pigghja pigghia (o pija) ?

Altirazzioni dû gruppu latinu -MB-[cancia | cancia la surgenti]

Lu nessu latinu -MB- si cancia ginirarmenti nta "mm" ntô sicilianu di Sicilia, ma stu canciamentu succedi menu nta lu calabbrisi centru-miridiunali e lu salintinu:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Altirazzioni di -MB- jamma, gamma (o gamba) gamba (o gamma) anca camba
Altirazzioni di -MB- cumminari (o cumbinari) cumbinari, cumbinara (o cumminare) cumbinare/cumbenare (o cumminare) combinàre
Altirazzioni di -MB- palummaru (o palumbaru) palumbaru (o palummaru) palumbaru (o palummaru) palumbarius

Altirazzioni dû gruppu latinu -ND-[cancia | cancia la surgenti]

Lu nessu latinu -ND- si cancia ginirarmenti nta "nn":

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Altirazzioni di -ND- mannàri (o mandàri) mandàri, mandàra (o mannàre) mandàre (o mannàre) mandare
Altirazzioni di -ND- funnu (o fundu) fundu (o funnu) fundu (o funnu) fundus
Altirazzioni di -ND- nni ndi (o nne, nni) nde (o nne) inde
Altirazzioni di -ND- quannu (o quandu) quandu, candu (o quannu) quandu (o quannu) quàndo
Altirazzioni di -ND- addumannàri (o dumandàri) dumandàri, dumandàra (o dumannàre) dumandàre (o dumannàre) demandare

Altirazzioni dû gruppu latinu -CT-[cancia | cancia la surgenti]

Lu nessu latinu -CT- si cancia ginirarmenti nta "tt":

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Altirazzioni di -CT- lettu (struttura cû matarazzu) lettu lièttu, lettu lectus
Altirazzioni di -CT- fattu fattu fattu factus
Altirazzioni di -CT- rispettu respettu, rispettu rispettu respectus

Rutacismu dâ "L" davanti a na cunzunanti[cancia | cancia la surgenti]

Stu tipu di rutacismu è carattirìsticu dâ lingua siciliana:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Rutacismu dâ "L" dirfinu darfinu derfinu delphinus
Rutacismu dâ "L" quarchiduna quarchiduna, quarcheduna quarchetuna qualis quam de una
Rutacismu dâ "L" sarta, sàuta, sata, sàvuta sarta, sata sarta saltat
Rutacismu dâ "L" quarchi cosa quarche cosa, quarchi cosa quarche cosa qualis quam causa
Rutacismu dâ "L" sarvazzioni, sarvamentu sarvazzioni, sarvazzione sarvazione salvationem

Altirazzioni dû sonu latinu -X-[cancia | cancia la surgenti]

Lu littra latina -X- si cancia ginirarmenti nta "sci" o nta "ss":

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Altirazzioni di -X- coscia coscia coscia coxa
Altirazzioni di -X- lassati dassati, dassate lassate/lassati laxatis
Altirazzioni di -X- dissi dissi, dissa, disse disse dixit

Altirazzioni dû sonu latinu -SS-[cancia | cancia la surgenti]

Lu littra latina -SS- si cancia spissu nta "sci":

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Altirazzioni di -SS- abbasciu abbasciu abbasciu ad bassus

Altirazzioni dû sonu latinu -D-[cancia | cancia la surgenti]

Lu sonu latinu -D- quannu cancia addiventa ginirarmenti na "r" o na "t":

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Altirazzioni dâ -D- s'affida, s'affira (nota: "tìmitu", "lìquitu", "strata") si fida, se fida se fita fides (sust.)
Altirazzioni dâ -D- di, ri di, de ti, te de
Altirazzioni dâ -D- cridi, criri cridi, credi crìte credit

Addibbuluta dû sonu "B"[cancia | cancia la surgenti]

La "b" nizziali o ntervucàlica è spissu altirata ntâ lingua siciliana (chistu si vidi assai ntô sicilianu di Sicilia e ntô salintintu):

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Addibbuluta cunzunàntica banna, banda (nota: "voscu", "vutti", "vasu", vattìu") banda, banna banda bànda
Addibbuluta cunzunàntica frevi (nota: "frivugghiu/friugghiu") frevi, freva, freve frèe febrem
Addibbuluta cunzunàntica tàvula, tàula tàvula, tàula tàula tabula
Addibbuluta cunzunàntica trovu trovu ròu trobo

Addibbuluta dû sonu "V"[cancia | cancia la surgenti]

La "v" nizziali o ntervucàlica è spissu altirata ntâ lingua siciliana (chistu si vidi suprattuttu ntô salintintu e ntô sicilianu di Sicilia):

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Addibbuluta cunzunàntica ventu, vientu (nota: "'ucca" e "'utti") ventu, vientu 'entu, 'ientu ventus
Addibbuluta cunzunàntica vilenu velenu, vilenu 'ilenu venenum
Addibbuluta cunzunàntica carnivali carnivala carniali carnevalem, carnem levare
Addibbuluta cunzunàntica pòviri, pòvuri, pòuri pòvari pòeri pauperus (sing.), pauverum (sing.)
Addibbuluta cunzunàntica videmu, vidiemu, vidimu vidimu 'itìmu/'etìmu videmus
Addibbuluta cunzunàntica viditi, viriti viditi 'itìti/'etìti videtis
Addibbuluta cunzunàntica veni, vieni veni, vieni 'ièni venis
Addibbuluta cunzunàntica veni, vieni veni, vieni 'ène venit
Addibbuluta cunzunàntica voli voli 'ole vult
Addibbuluta cunzunàntica vulevu, vulìa, vuleva, vuliva volìa, vulìa, volìva, vuliva 'ulìa ?
Addibbuluta cunzunàntica davu, dava davu, dava tìa debit

Nvirsioni di cunzunanti[cancia | cancia la surgenti]

Li cunzunanti ponnu canciari di postu. È nu finòminu assai friquenti nta ogniduna dî tri varianti:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Altirazzioni di -PL- crapa, capra crapa, capra crapa, capra càpra

Rifiutu dî cunzunanti finali[cancia | cancia la surgenti]

La lingua siciliana rifiuta ginirarmenti li cunzunanti finali.

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Rifiutu dâ cunzunanti finali cu cu cu cum, com
Rifiutu dâ cunzunanti finali pi pi, pe pe per
Rifiutu dâ cunzunanti finali e e e et
Rifiutu dâ cunzunanti finali nù, nò, nun, non nò, nù non

Dinamismu funèticu[cancia | cancia la surgenti]

A li voti na pripusizzioni cancia lu sonu dâ palora ch'è doppu:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Canciamentu di sonu a-llu (a lu) allu allu ad illum
Canciamentu di sonu a-lla (a la) alla alla ad illa

Lèssicu[cancia | cancia la surgenti]

Lèssicu latinu[cancia | cancia la surgenti]

Lu lèssicu dâ lingua siciliana è trasparenti, si ponnu nutari li furmi latini d'urìggini:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Vucabbulariu latinu curtu, cuttu, cùittu curtu curtu curtus
Vucabbulariu latinu palummaru (o palumbaru) palumbaru (o palummaru) palumbaru (o palummaru) palumbarius
Vucabbulariu latinu ruttu ruttu ruttu ruptus
Vucabbulariu latinu miu, mèu miu, mèu miu, mèu meus
Vucabbulariu latinu ahjata (acciata, aciata, asciata) ahjata 'cchiata afflare (inf.)
Vucabbulariu latinu jèu, èu, jì, jù, jò, ìu èu, ìu ièu, iòu ego
Vucabbulariu latinu tràsiri tràsiri, tràsira tràsire trans-ire
Vucabbulariu latinu trasutu trasutu trasutu transitus
Vucabbulariu latinu acchianata, accianata acchjanata 'nchianata ad planata
Vucabbulariu latinu sutta sutta, sotta sutta subtus
Vucabbulariu latinu supra, sùpira supra, sopra, sobbra subbra sùpra
Vucabbulariu latinu susu susu susu sùsum
Vucabbulariu latinu frati frati, fratu, frate frate frater
Vucabbulariu latinu missa (rilig.) missa mìssa missa
Vucabbulariu latinu soru, suru, suoru soru soru soror
Vucabbulariu latinu natari natara, natare natare nautare
Vucabbulariu latinu quantu quantu quantu quantus
Vucabbulariu latinu Làzzaru, Làzzuru Làzzaru Làzzaru Làzarus
Vucabbulariu latinu tegnu, tiegnu tegnu, tiegnu tegnu tenio
Vucabbulariu latinu caciu caciu casu càseus
Vucabbulariu latinu annu annu annu annus
Vucabbulariu latinu santu santu santu sanctus
Vucabbulariu latinu capu capu capu caput
Vucabbulariu latinu cristianu cristianu, crestianu cristianu christianus
Vucabbulariu latinu piattu piattu piattu platus
Vucabbulariu latinu patri patri, patru, patre patre (sire, tata) pater
Vucabbulariu latinu pùlici, purci pùlici pùlice/pùrece pùlicem
Vucabbulariu latinu nasu nasu nasu nasus
Vucabbulariu latinu quartu quartu quartu quartus
Vucabbulariu latinu lupu lupu lupu lupus
Vucabbulariu latinu jornu, giornu, giurnu, jurnu jornu, giornu giurnu jornum
Vucabbulariu latinu Pàulu, Pàvulu Pàulu, Pàvulu Pàulu Paulus
Vucabbulariu latinu marzu marzu marzu martius
Vucabbulariu latinu cristallu cristallu cristallu crystallum
Vucabbulariu latinu Arturu, Atturu Arturu Arturu Arthurus
Vucabbulariu latinu ramu, rama ramu ramu ramus
Vucabbulariu latinu manu manu manu manus
Vucabbulariu latinu ruina, ruvina ruvina ruina ruina
Vucabbulariu latinu tuttu tuttu tuttu totus
Vucabbulariu latinu diu diu, deu diu deus

Lèssicu àrabbu[cancia | cancia la surgenti]

Lu lèssicu dâ lingua siciliana havi vari urìggini, tra li quali la lingua àrabba:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Àrabbu
Vucabbulariu àrabbu lemmu, lemma (giarra) lembu limbu lemmah

Lèssicu grecu[cancia | cancia la surgenti]

Na parti dû lèssicu dâ lingua siciliana diriva dâ lingua greca:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Grecu
Vucabbulariu grecu carusu, carusa carusa carusa (vagnone, vagnona) keiros (masc.)

Lèssicu spagnolu[cancia | cancia la surgenti]

Pi cchiù sèculi lu Sud Italia appartinìa â Spagna, allura li spagnoli nfruinzaru puru iddi la lingua siciliana. Di sta nfruenza forti attruvamu rasti nta li tri varianti:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Spagnolu
Vucabbulariu spagnolu zita, nzita zita zita cita (litt. appuntamentu)

Lèssicu francisi e nurmannu[cancia | cancia la surgenti]

Lu lèssicu dâ lingua siciliana havi vari urìggini, tra li quali la lingua francisa e chidda nurmanna:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Francisi e/o nurmannu
Vucabbulariu àrabbu gaggia, caggia gaggia caggia cage dû latinu "càvea")

Lèssicu àutru[cancia | cancia la surgenti]

Tanti palori e sprissioni sunnu prisenti ntê tri varianti e cu picca diffirenzi:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Vucabbulariu cumuni na picca na picca nu picca, nu picchi paucus res
Vucabbulariu cumuni dintra, intra dintra, intra intra de intra
Vucabbulariu cumuni ura ura ura hora
Vucabbulariu cumuni menza, mezza menza, mezza menza, mezza mèdia
Vucabbulariu cumuni ogni ogni ogni/ogne omni
Vucabbulariu cumuni ruffianu ruffianu ruffianu/rufianu ruflanus
Vucabbulariu cumuni maccarruna maccarruni mmaccarruni ?
Vucabbulariu cumuni pariti, pareti pariti, pareti pariti, parite parìetem
Vucabbulariu cumuni ca, chi ca, chi ca quae, quem
Vucabbulariu cumuni cui? cù? cù? ci?/cine? quis?
Vucabbulariu cumuni chi? chi? che? ce?, cene? quem?
Vucabbulariu cumuni siddu, suddu, si, su si, se sci, sine si
Vucabbulariu cumuni muccusu, muccarusu muccusu muccusu mucosus
Vucabbulariu cumuni puru (macari) puru (anchi) puru pùre
Vucabbulariu cumuni sulu sulu sulu solus
Vucabbulariu cumuni suli suli sule solem
Vucabbulariu cumuni comu, cumu, cuomu, cuamu, commu comi, comu comu, commu quòmodus
Vucabbulariu cumuni canzuni (pl.) canzuni (pl.) canzuni (pl.) ?
Vucabbulariu cumuni primu primu primu primus

Furmi accurzati[cancia | cancia la surgenti]

S'ùsanu tanti furmi accurzati:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Furma accurzata 'nu 'nu 'nu unus
Furma accurzata 'na 'na 'na una
Furma accurzata 'u, lu 'u, lu 'u, lu,u illum
Furma accurzata 'a, la 'a, la la, a illa
Furma accurzata 'stu (chistu) 'stu (chistu) 'stu (quistu) eccu istum
Furma accurzata 'sta (chista) 'sta (chista) 'sta (quista) eccu ista
Furma accurzata 'sti (chisti) 'sti (chisti), 'ste (chiste) 'ste (quiste) eccu ista (sing.)
Furma accurzata 'ddha (chiddha) 'ddha (chiddha) 'a (quia), ela eccu illa

Sintassi[cancia | cancia la surgenti]

Grammàtica[cancia | cancia la surgenti]

Pripusizzioni di rispettu "a"[cancia | cancia la surgenti]

Li spagnoli lassaru ntâ nostra lingua la pripusizzioni "a" ca s'usa quannu si parra di na pirsuna.

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Spagnolu
Pripusizzioni di rispettu vìnnir' a Cristu vìndir' a Cristu 'ìndere a Cristu vender a Cristo

Verbi[cancia | cancia la surgenti]

Custruzzioni grechi[cancia | cancia la surgenti]

Li grechi ca camparu ntâ Sicilia, ntâ Calabbria e ntô Salentu lassaru rasti nta li tri varianti principali dâ lingua siciliana

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Grecu
Custruzzioni greca Lu cori mi dici ca vaiu ddhà. Lu cori me dici mi vaju ddhà. ai me tira lu core cu vau (bàu) -

Lu core me tira cu bau ài.

?

Custruzzioni virbali "aviri a" mmeci dû verbu "duviri"[cancia | cancia la surgenti]

Attruvamu nfruenzi àrabbi nta arcuni cuniugazzioni.

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Àrabbu
Custruzzioni àrabba Haiu a jiri. Haja iri. Haggiu scire. ?

Furmi currenti[cancia | cancia la surgenti]

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Furma currenti si si/sinti es
Furma currenti pozzu, puozzu (e puazzu, puezzu) pozzu, puozzu (e puazzu) possu, pozzu potior
Furma currenti fannu, fàcinu fannu, fàciunu fannu, fàcene faciunt
Furma currenti mannu, mandu mandu, mannu mandu, mannu mando
Furma currenti semu, simu, siemu simu simu sumus
Furma currenti facemu, facimu, faciemu facimu facìmu facimus
Furma currenti rumpemu, rumpimu, rumpiemu rumpimu rumpìmu rumpimus
Furma currenti vasu basu vasu basio
Furma currenti cademu, cadimu, cadiemu cadimu catìmu cadimus
Furma currenti desi, detti desi, dessi dese, tese dedit
Furma currenti hannu, hanu hannu, àvinu hannu, hanu, hane habent
Furma currenti ponnu, ponu ponnu, pòtinu ponnu, pòtenu, pòtene potiuntur
Furma currenti vaju vaja, vaju vau, 'au eo (verbu "ire")

Furmi latini sarvati[cancia | cancia la surgenti]

La lingua siciliana è cunzirvativa, arritruvamu tanti furmi latini appena canciati:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Furma latina sarvata sapi sapi, sape sape sapit
Furma latina sarvata fà, faci faci face facit
Furma latina sarvata passàu (iddhu), passò passàu (iddhu) passàu (iu) passavit
Furma latina sarvata addumannàu, addimannàu, addumannò, addimannò dimandàu (iddhu) dimmandàu (iu) demandavit
Furma latina sarvata furmàu (iddhu), furmò furmàu (iddhu) furmàu (iu) formavit
Furma latina sarvata siparàu (iddhu), siparò separàu (iddhu) separàu (iu) separavit

Furmi accurzati[cancia | cancia la surgenti]

Ntâ lingua siciliana, succedi ca li verbi sunnu accurzati a certi pirsuni dâ cuniugazzioni:

Chistioni Sicilianu di Sicilia Calabbrisi centru-miridiunali Salintinu Latinu
Furma accurzata sù (sunnu) sù (sundu) su', suntu sunt
Furma accurzata sù (sugnu) su', suntu sum

Rifirenni[cancia | cancia la surgenti]

  • Italian Treasury - Sicily - 1954 - Diego Carpitella & Alan Lomax - Registrazioni sonore a Bagheria (PA), Sciacca (AG), Palermo, Catania, Trapani, Sommatino (CL), Maletto (CT), Petralia Sottana (PA), Geraci Siculo (PA), Riposto (CT), Alimena (PA), Modica (RG), e Mirto (ME).
  • Italian Treasury - Calabria - 1954 - Diego Carpitella & Alan Lomax - Registrazioni sonore a Mammola (RC), Vibo Valentia Marina (VV), Cinquefrondi (RC), Serrastretta (CZ), Giffone (RC), Bagnara (RC), Feroleto Antico (CZ), Cardeto (RC), Melia (RC), e Scilla (RC).
  • Italian Treasury - Puglia: The Salento - 1954 - Diego Carpitella & Alan Lomax - Registrazioni sonore a Lecce, Martano (LE), Galatone (LE), Calimera (LE), e Gallipoli (LE).