Marian Rejewski

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.

Marian Adam Rejewski (Bydgoszcz, 16 di austu 1905 - Varsavia, 13 di frivaru 1980) fu nu matimàticu e crittografu pulaccu chi nta lu 1932 pi la prima vortati arriuscì a dicifràri li missàggia tedeschi criptati cun la macchina Enigma ideata di Arthur Scherbius. Lu successu di Rejewski permisi a li sò culleghi nglisi nta lu corsu di la secunna guerra munniali di poter decifrari pi nu certu periodu nu granni numeru di messaggi tedeschi, dannu n'impurtanti cuntributu a la scunfitta di la Girmania Nazzista.

Mentri studìa matimàtica a l'universitti di Poznań, Rejewski sequì nu corsu segretu di crittugafìa tenutu di l'Ufficiu Cifra di lu statu Maggiuri Pulaccu, unni travagghiau stabbirmenti di lu 1932. L'Ufficiu cifra avìa già ottenutu di li piccoli successi, e ncaricau Rejewski di studiari lu probblema. Pochi settimani dopu, Rejewski avìa già dedottu lu schema di funzionamentu nternu di la macchina tedesca. Assieme a dui colleghi matimàtici, Rejewski sviluppau na seri di tècnichi e di strumenti pi la addicifrazzioni di li messaggi, quali lu "ciclumetru" e la famosa Bomba.

Cinque settimani dopu l'invasioni di la Pulonia nta lu 1939, Rejewski e li sò culleghi presentaronu i sò studi supra la macchina Enigma a li culleghi di li servizzi segreti francisi e nglisi. Furonu sti urtimi, grazzi a lu straurdinariu cuntributu di lu matimàticu Alan Turing, chi nta lu corsu di la secunna guerra monniali addiederu lu massimu sviluppu a stu ricerchu, giungennu cun la propria "Bomba" (c'addivenne nta lu 1944 lu carculaturi Colossus) pi nu certu periodu a decifrari la maior parti di li dispacci tedeschi, finché chisti nun mudificaronu la macchina Enigma, aumentannu lu numeru di li rotura, e quinni di li possìbbili cumminazzioni.

Pocu tempu dopu lu scoppiu di lu cunflittu, li crittografi pulacchi venneru trasferiti 'n Francia, unni cuntinuaronu a cullaburari cun li sirvizzi sigreti francisi e nglisi. Furonu custretti a sfullari dopu l'uccupazzioni di la Francia a òpira di li Nazzisti nta lu giugnu di lu 1940, trasferennusi nta lu guvernu francisi di Vichy. Dopu ca la Francia venni tutarmenti uccupata nta lu nuvèmmiru di lu 1942, Rejewski e lu sò cullega matimàticu Henryk Zygalski s'arrifugiaronu 'n Inghirterra, passannu attraversu la Spagna.

'N Inghirterra travagghiaronu a na speciali unitati di l'Esercitu Pulaccu, addicifrannu codici tedeschi di minuri mpurtanza. Nta lu 1946 Rejewski fece arritornu di la sò famigghia 'n Pulonia e travagghiau comu cuntàbbili, mantenennu lu segretu supra li sò attivitati di crittugrafu finu a lu 1967. Murì 'n casa sò a Varsavia pi n'attaccu cardiacu, nta lu 1980. Nta la cittati natali di Bydgoszcz li sò cuncittadini arricanuscenti, li hannu addidicatu nu suggestivu munumentu.

Voci currelati[cancia | cancia la surgenti]