Lao

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.

St'articulu parra di la genti laota. La parola Lao pò fari puru rifirimentu â lingua laota (o lu laotu). Sta parola è usata puru comu aggittivu di lu termini Laos, lu nomu dû paisi.

Artista di strata Lao

Li Lao (o li laoti) sunnu na genti etnica dû sud-est d'Asia. La maggiuranza dî laoti campanu o ntô Laos (circa 3 miliuna) o ntâ Tailanda (circa 15 miliuna). Li laoti dâ Tailanda si trovanu supratuttu nnâ riggiuni d'Isan, benchi si trovanu assai emigranti d'Isan chi travagghianu nta autri parti di la nazzioni, p'asempiu, a Bangkok. Li laoti parranu tanti dialettilingua laota e dâ lingua d'Isan, chi tutti dui vennu cunzidirati spissu comu la stissa lingua. Assai genti nta l'Isan prifiriscinu lu nomu Isan mmeci di Lao a causa di la campagna di "Taificazzioni" chi abbiniu duranti lu seculu XX, ma arristaru assai attaccamenti culturali tra tutti li laoti.

Storia[cancia | cancia la surgenti]

La storia dî laoti cuincidi cu la storia du Laos e di l'Isan. Sti storî sunnu diffirenti partennu di lu seculu XIX, quannu la rivuluzzioni di Vientiane contru lu Siam falliu ntô 1827, e caciunò granni spustamenti di pupulazzioni di lu mudernu Laos versu l'Isan, lassannu lu stissu Laos suttapupulatu.

Di ddu tempu, la Tailanda e lu Laos hannu svillupatu campagni di trasfurmazzioni di stati nazzioni accintrannu rispittivamenti li pupulazzioni Tai e La. Nta l'Isan stu fattu ha rinfuzzatu la fidilità di la genti versu la Tailanda, un prucessu ricanusciutu comu "Taificazzioni". Pirciò, assai genti giuvini prifiriscinu cunzidirarisi chiuttostu Isan mmeci di Laoti. "Isan", chi significa littiralmenti "nord-est" significa appartiniri a la Tailanda, mentri "Lao" duna lu significatu di fidilità a lu Laos. Cuntrariamenti, nto Laos, lu stissu prucessu havi avutu lu risurtatu di prumoviri la lingua e la cultura comu la lingua e cultura nazziunali di lu Laos.

Distribbuzzioni[cancia | cancia la surgenti]

Cci sunnu comu 3 miliuna laoti nto Laos, ca sunnu apprussimatamenti lu 50% dâ pupulazzioni (lu restu appartennu a tribù varii). Li laoti du Laos sunnu a maggiuranza di la pupulazzioni di lu Lao Loum("Lu vasciu Laos"). Li Lao custituiscinu comu un terzu di la pupulazzioni di la Tailandia: la maggiuranza principali sunnu nta l'Isan (comu 15 miliuna di genti)e a Bangkok (unni cci sunnu pi diri picca un miliuni di lao emigrati di l'Isan). Cci sunnu autri pupulazzioni Lao nta la Tailandia cintrali, ma chisti si hannu statu ncurpuratu nta la pupulazzioni ginirali di la Tailandia. Certi nichi cummunità laoti asistinu ntâ Cambodia, abbitanti primariamenti nta l'ex tirritoriu Lao di Stung Treng(Xieng Teng nto Lao) e Vietnam cci sunnu puru un forti numiru scanusciutu di lao all'estiru. Un numiru stimatu e di comu 500.000 pirsuni a parti maggiuri di chisti eranu rifuggiati du Laos chi scapparu a causa di la Secuna Guerra di L'Indocina e di Pathet Lao. Nun significa nenti si l'urtimu cenzu ufficiali fattu ntô Siam (poi Tailandia) unni "Lao" era na catiguria etnica unica, dimmustrò ca mità di la pupulazzioni era "Lao". Comu parti di la "Taificazzioni" la catiguria "Lao" nun si cuntò cchiù e oggi nun è abbastanza chiaru di quali nummuru è fatta la pupulazzioni di origgini Tai e di origgini Lao.

Lingua[cancia | cancia la surgenti]

Li laoti parranu laotu e Isan. Tutti dui hannu tanti dialetti. Lu dialettu di Vientiane fu aduttatu comu la lingua standard di lu Laos; Nun asisti standard pi lu dialettu di Isan, ma la maggiuranza di li so dialetti sunnu cumprinzibbili cu lu laotu di Vientiane. La maggiuranza dî diffirenzi tra lu laotu e l'isan sunnu causati pi l'usu maggiuri di paroli 'n prestitu di Tai nta l'Isan, e pi l'adozzioni di diffirenti niuluggisimi pi li cuncetti ntruduciuti di la divisioni dû Laos e l'Isan versu la fini di lu seculu XIX(e.g. "motucicletta" e` lot motorcy nta l'Isan, ma lot jak 'n Lao).

Cultura[cancia | cancia la surgenti]

Isan e Laos sunnu dui riggiuni ecunumicamenti assai poviri, pû fattu dâ terra nfertili e lu clima asciuttu asciuttu. Lu cchiù comuni modu di campari è chiddu di travagghiari la terra comu manuali e cci sunnu picca paisi o cità.

Lu populu d'Isan e di Laos comu riliggiuni seguinu lu buddismu. Lu modu di cociri lu manciari ndigini sunnu tutti dui simili, usannu di cchiù la sarsa di pisci, cilli e risu. Ma la cucina laota veni nfluinzata dâ Francia e puru chidda di lu Vietnam, mentri La puvirtà dî campagni di lu Laos ha purtatu lu populu a na dieta cchiù limitata di chidda d'Isan.

Laos e Isan teninu la musica folkloristica 'n cumuni. Accuminzannu nta l'anni di lu 1980'n poi la musica mor lam d'Isan havi statu la maggiuri influenza culturali supra lu populu di lu Laos.

Pi leggiri cchiossai[cancia | cancia la surgenti]

  • Thongchai Winichakul. Siam Mapped. University of Hawaii Press, 1984.
  • Wyatt, David. Thailand: A Short History. Yale University Press, 1984.

Liami esterni[cancia | cancia la surgenti]