Gèniri
Lu Gèniri si usa ntâ Classificazzioni scintìfica pi signalari nu gruppu di speci currilati, o ntâ grammàtica di ssi lingui chi fannu na distinzioni tra li sustantivi masculini e fimminini. Certi lingui hannu puru nu terzu gèniri, p'asempiu lu tudiscu, chi si chiama lu niùtru. La lingua ulannisa usa lu niùtru e nu gèniri cumuni, chi nfatti rapprisenta na cumminazzioni dî gènira màsculinu e fimmininu chi oramai nun asìstinu cchiui.
Ntô Sicilianu li paroli hannu lu gèniri, veni a diri chi li paroli si rifirìscinu a li suggetti comu s'iddi fùssiru màsculi o fìmmini. Comu règula ginirali li paroli di gèniri masculinu finìscinu cu la u:
- trenu
e li paroli di gèniri fimmininu finìscinu cu la a:
- casa
Certi paroli masculini finìscinu puru cu la a e arrèstanu li stissi a lu plurali:
Lu paracqua (singulari) li paracqua (plurali)
Certi paroli chi finìscinu cu ista ponnu èssiri usati comu fimminini o masculini e puru comu singulari o plurali:
Lu o la giurnalista (singulari) li giurnalista (plurali masc. o femm.)
Lu Plurali
[cancia | cancia la surgenti]Lu plurali, ntô Sicilianu, giniralmenti si fa cu la i, sia pi lu masculinu chi pi lu fimmininu:
Telèfonu (sing) telèfuni (plur.)
Règula (sing) règuli (plur.)
Certi paroli finìscinu cu la u a lu singulari e cu la a a lu plurali:
Pimu (sing) puma (plur.)
Certi paroli finìscinu cu la i a lu singulari e cu la a a lu plurali:
Limuni (sing.) limuna (plur.)
Assai paroli chi finìscinu cu la i, arrèstanu accussì puru a lu plurali e ponnu èssiri masculini o fimminini:
Onuri (masc.) onuri
Sorti (fimm.) sorti
Certi paroli fannu lu plurali agghiuncennu ra a lu singulari:
Focu (sing.) fòcura (plur.)
Certi nòmura masculini fòrmanu lu fimmininu agghiuncennu issa o trici a lu masculinu:
Dutturi (masc.) dutturissa (fimm.)
Atturi (masc.) attrici (fimm.)
Li paroli chi finìscinu cu la cu, fòrmanu lu plurali masculinu cu la ci e lu plurali fimmininu cu la chi:
Mònacu (masc. sing.) mònaci(masc. plur.)
Mònaca (femm. sing.) mònachi(fimm. plur.)
Certi paroli chi finìscinu cu la cu sunnu sulu masculini:
Beccu (sing.) becchi (plur.)
Arcuni paroli chi finìscinu cu gu o ga fannu lu plurali cu ghi:
Largu (sing.) larghi (plur.)
Siringa (sing.) siringhi (plur.)