Focu

Lu focu è lu nzemi di l'effetti di caluri e di luci, risi sinzìbbili dî ciammi, prudutti dâ cummustioni di matiriali sòlidi, lìquidi o gassusi.

Nu ncenniu causatu dû focu

P'aḍḍumari lu focu, si po usari n'azzarinu.

Etimoluggìa

La palora "focu" veni dû latinu focus ca 'n principiu nnicava lu fucaloru e cû tempu sustituìu, lu tèrmini ignis ca avìa lu veru significatu di focu. Sicunnu ê ricustruzziona lìnguistichi, pari allazzatu ô verbu latinu foveo e ô grecu φῶς, phṑs, zoè «luci».

Storia

Cuntrullari lu focu fu una ntra li primi granni canuscenzi mparati dû gèniri umanu, e assai prubabbirmenti chiḍḍa cchiù ùtili ntâ lotta pâ supravivenza dî primi omìnidi. L'abbilità di cuntrullari lu focu è una ntra li principali carattarìstichi ca distìnguinu l'omu di l'autri animali. La capacità dû focu di ginirari luci e caluri rinnìu pussìbbili migrazziona ammeri climi cchiù friddi e detti all'òmini la pussibbilità di còciri lu manciari. Li signala pruduciuti cû focu custitujeru nu primitivu usu dû focu comu menzu di cumunicazzioni. L'usu dû focu pi còciri l'argilla a tempi antichi purtau â mminzioni dâ ciramica. Sparti, lu focu rinnìu pussìbbili lu sbiluppu dâ mitaḍḍurgìa.

Nun si canusci esattamenti lu pirìudu quannu l'omu accuminzau a dumisticari lu focu. Na tistimunianza certa s'attrova nta na caverna a Zhoukoudian ('n Cina) unni su' prisenti resti di cummustioni a nomu di Homo erectus ca acchiana a circa 400.000 anni nnarrè. Ô stissu pirìudu acchiànanu macari autri tistimunianzi di usu dû focu nta nu situ archiulòggicu a Torralba (Spagna).

L'Homo sapiens adunca cuntinuau a usari lu focu comu nu strumentu funnamintali ntall'amministrazzioni dû territoriu. P'esempiu li sbisesti pratarìi ntâ Mèrica Sittintriunali sunnu lu risurtatu dî pràtichi dî Nativi Miricani di sbampari li furesti câ scuciuni di favuriri lu pàsculu dî bisonti. Midemma, l'aburìggini di l'Australia nzinu all'Ottucentu sburgìanu pràtichi di disboscamentu pi favuriri la caccia di sarbaggina.