Apparatu circulatoriu
Lu sistema circulatoriu, canusciutu puru comu sistema cardiuvasculari, è lu sistema ca pirmetti lu trasportu di sangu, ossìgginu, nutrienti e àutri sustanzi essinziali versu tutti li cèlluli dû corpu e la rimozzioni dî prudotti di scartu. È cumpostu di na riti cumplessa d'organi e vasi sanguigni ca travàgghiunu sinergisticamenti pi mantèniri l'omeostasi e lu funziunamentu ottimali dû corpu umanu.
Principali cumpunenti dû sistema circulatoriu
[cancia | cancia lu còdici]Cori
[cancia | cancia lu còdici]Lu cori è l'òrganu cintrali dû sistema circulatoriu, ca fa di pumpa dû sangu. Si sparti 'n quattru càmiri: dui atri (supriuri) e dui vintriculi (nfiriuri). Lu cori è divisu nta dui mità: la mità dritta ca pumpa lu sangu ê purmuna (circulazzioni purmunari) e la mità manca ca pumpa lu sangu ossigginatu ô restu dû corpu (circulazzioni sistemica). La funziuni principali dû cori è chiḍḍa di ginirari na prissioni sufficienti pi spìnniri lu sangu attraversu lu sistema vasculari.
Vasi sanguigni
[cancia | cancia lu còdici]Li vasi sanguigni sunnu tubi ca purtunu lu sangu nta tuttu lu corpu. Sunnu classificati 'n:
Arteri: purtunu lu sangu dû cori a vari òrgani e tissuti. L'arteri majuri (comu l'aorta) sunnu forti, cu pareti spissi e musculari, pi risistiri â prissioni jauta dû sangu pumpatu dû cori.
Vini: trasportunu lu sangu disussigginatu (a parti li vini purmunari ca trasportunu lu sangu ossigginatu) dî tissuti versu lu cori. Li vini hannu pariti cchiù suttili di l'arteri e cuntenunu valvuli ca evitunu lu ritornu dû sangu.
Capillari: sunnu li vasi sanguigni cchiù nichi e suttili. Rapprisèntanu lu puntu di scanciu tra sangu e tissuti, unni abbeni lu scanciu d'ossìgginu, nutrienti e prudutti di scartu.
Sangu
[cancia | cancia lu còdici]Lu sangu è lu fluidu ca circula ntê vasi sanguigni e svolgi na funzioni di trasportu. È cumposta di:
Plasma: la parti liquida dû sangu, cumposta dû 90% d'acqua, e cunteni puru prutiini plasmatichi, urmuna, sali minirali, nutrienti e rifiuti mitabbolici.
Cèlluli russi dû sangu (eritrociti): cèlluli senza nucliu ca trasportunu l'ossìgginu dî purmuna ê tissuti e lu diossidu di carboniu dî tissuti ê purmuna.
Cèlluli janchi dû sangu (leucociti): cèlluli dû sistema immunitariu ca difènnunu lu corpu di l'infizziuni.
Piastrini: frammenti di cèlluli ca aiùtunu â coagulazziuni dû sangu, privènnu la pèrdita di sangu e prumuvennu la riparazziuni dî vasi sanguigni danneggiati.
Funzioni dû sistema circulatoriu
[cancia | cancia lu còdici]Trasportu d'ossìgginu e nutrienti
[cancia | cancia lu còdici]Lu sangu porta l'ossìgginu dî purmuna a tutti li celluli dû corpu e li nutrienti (comu lu glucosiu, l'amminuacidi e li vitamini) dî sistemi diggirenti e dû ficatu ê celluli.
Rimozzioni dî prudutti di scartu
[cancia | cancia lu còdici]Lu sangu arricuogghi lu diossidu di carboniu e autri scarti mitabbolici prudutti dî celluli e li trasporta ntà l'organi d'eliminazziuni (purmuna pi lu diossidu di carboniu, li rini pi autri sustanzi di scartu).
Rigulazzioni dâ timpiratura curporia
[cancia | cancia lu còdici]Lu sangu aiuta a distribbuiri lu caluri pi tuttu lu corpu, ajutannu a mantèniri na timpiratura curporia custanti.
Difisa immunitaria
[cancia | cancia lu còdici]Li celluli janchi dû sangu sunnu cruciali pà difisa contra li patoggini, comu li batteri, li virus e li funci. Identificanu e distrùggunu chisti aggènti furasteri.
Equilìbbriu àcitu-basi e acqua
[cancia | cancia lu còdici]Lu sangu aiuta a mantèniri lu pH e l'equilìbbriu dî fluidi curporii, ca è essinziali pâ funziuni dî celluli.
Circulazzioni dû sangu
[cancia | cancia lu còdici]Ci sunnu dui principali circuiti di circulazzioni sanguigna:
Circulazziuni sistemica
[cancia | cancia lu còdici]Lu sangu ossigginatu è pumpatu dû cori (vintriculi sinistru) attraversu l'aorta e distribbuitu ntà tuttu lu corpu. Doppu ca mannau l'ossìgginu e acquisisci lu diossidu di carboniu, lu sangu disussigginatu turna ntò cori attraversu la vena cava.
Circulazziuni purmunaru
[cancia | cancia lu còdici]Lu sangu disussigginatu è pumpatu dû cori (vintriculi drittu) ê purmuna attraversu l'arteria purmunaru, aunni scancia lu diossidu di carboniu cu l'ossìgginu. Lu sangu ossigginatu torna ô cori attraversu li vini purmunari.
Malatìi dû sistema circulatoriu
[cancia | cancia lu còdici]Li malatìi cardiuvasculari sunnu tra li principali càvusi di morti 'n tanti sucitati muderni e cumprènninu:
- Ipirtinzioni (prissioni sanguigna jauta)
- Arteriusclerosi (indurimentu di l'arterii)
- Nfartu miocardicu (attaccu di cori)
- Insufficienza cardìaca (incapacità dû cori di pumparisi lu sangu ‘n manera adequata)
- Ictus (ntirruzzioni dû flussu sanguinu ô ciriveddu)