Wikipedia:Cumpenniu Stilìsticu

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
Stu cumpenniu stilìsticu è distinatu sulu a li siciliani. L'àutri utenti (calabbrisi e salentini) hannu la pussibbilità di scrìviri secunnu li règuli ortugràfichi di la propia parlata. P'aviri chiù nfurmazzioni putiti visitari lu Cìrculu calabbrisi o lu Cìrculu salentinu.

Ntroduzzioni

Pi scrìviri artìculi nta la Wikipedia siciliana, raccumannamu di usari lu sicilianu standard, vulemu diri, la lingua littiraria. Stu cumpenniu prova di spiegari li formi cchiù mpurtanti di lu sicilianu standard e li normi accittàbbili pi scrìviri nta la Wikipedia siciliana. Pi tutti li quistioni tecnichi putiti taliari puru lu nostru purtali di dumanni di aiutu

  • Usamu l’alfabbetu sicilianu e li formi di palori cchiù diffusi n Sicilia sunnu prifiruti a chiddi lucali. Quarchi vota cci ponnu èssiri dui o tri formi di la stissa palora, chi sunnu tutti tri accittàbbili.
  • Li formi cchiù prifiruti sunnu chiddi cumpreti, pi asempiu: lu, li, la, granni, grossu, nun, accuminzari, avemu, sunnu, ecc. (li formi cchiù ricanusciuti accurzati di l'artìculu + pripusizzioni sunnu accittàbbili aguarmenti cu li formi cchiù longhi, pi asempiu: di lu = dû, pi la = pâ, nta li = ntê, cu li = chî, ecc.).


Li nostri mudelli sunnu supratuttu l'autura siquenti:

semu nfruinzati e spirati di la puisìa di sti granni maistri siciliani:


Accura: Sippuru Piccitto, unu di li cchiù granni studiusi dâ lingua siciliana, rapprisenta un mudellu pi nuàutri, prifiremu, a diffirenza di iddu:

  • nun usari lu radduppiamentu a lu principiu di la palora, comu: BB, DD, RR, PP, ecc. (cu l'eccizzioni di quannu la palora havi persu la vucali nizziali, pi asempiu: nnuccenti, mmàggini, ecc.);
  • usari ci- ô postu di “çi-“, pi asempiu: ciumi, ciàuru, ciuri, ecc.; e
  • usari la "j" pi lu sonu semi-vucàlicu a lu principiu di la palora, pi asempiu: jucari, jattu, jiri, jìnchiri, ecc.

Normi Spicìfichi Accittàbbili

  • Dittungazzioni dâ vucali accintata, pi asempiu: bonu-buonu, pedi-piedi, la vucali pura è prifiruta, zoè prifiremu scrìviri "bonu" e "pedi" mmeci di "buonu" e "piedi".
  • Pê formi assai lucali comu: dducu, acqualuru, campagnulu, bunu, annaluru, fucu, ammula, uvu, cacùcciula, cannaruzzu, murti, casuttu, chiuvu, chiazzaluru, cuddu, sunnu, ecc. s'hannu a usari li formi câ "o" tònica.
  • Pê formi assai lucali comu: biddu, cammariri, cincucintu, agniddu, cutiddu, alliggiu, lintu, castiddu, pidi, aniddu, virmi, arriri, chisa, furmintu, bicchiri, supirchiu, pittu, avvicinamintu, cilu, littu, cupirchiu, addumanniri, ecc. s'hannu a usari li formi câ "e" tònica.
  • La sustituzzioni dâ DR, pi asempiu: diri-riri, dari-rari, l’usu dâ D è prifirutu.
  • GGHI e GLI: figghiu-figliu, ogghiu-ogliu, GGHI è prifirutu.
  • C surda e G sunora: manciari-mangiari, lacrima-lagrima, C surda è prifiruta.
  • CHI e CI/CCI, chiànciri-ciànciri, CHI è prifirutu.
  • G dura nizziali prima dâ R: granni-ranni, G dura nizziali arresta.
  • J cunzunantali e G dura: jattu-gattu, J cunzunantali è prifiruta.
  • DD e LL: beddu-bellu, DD è prifirutu.
  • La sustituzzioni dâ R interna câ vucali: porcu-poiccu, purtari-puittari, R arresta.
  • Nzirzioni di na V: àutru-àvutru, niuru-nìvuru, senza V è prifirutu.
  • Palori chi pirderu la "i" nizziali nun ùsanu l’apòstrufu, p’asempiu: mpurtanti, gnuranti, nzignari, ecc.
  • Certi palori accumènzanu câ "i" picchì veni prununzata, pi asempiu: idia, ìsula, Italia, Islanda, ecc.
  • Sarvu di quarchi eccizzioni (pi asempiu: ô principiu dâ palora e certi palori muderni), la “e” e la “o” s'attròvanu supratuttu accintati, masinnò si usa la "i" e la "u"; pi asempiu: cumpenniu (no compenniu), cumunitati (no comunitati), culligamenti, sustituzzioni, cunziddirari, ecc.
  • Quannu la "z" havi na vucali d'ogni latu, -ZZ- duppiata è prifiruta (pi asempiu: "-zzioni" è megghiu di "-zioni".
  • Quannu la "b" havi na vucali d'ogni latu, -BB-' duppiata è prifiruta (pi asempiu: lìbbiru e accabbari).
  • -NZ- è prifirutu mmeci di "-NS-", (pi asempiu: nzignari e cunziddirari).
  • -NN- è prifirutu mmeci di "-ND-", (pi asempiu: quannu e quandu).
  • -MM- è prifirutu mmeci di "-MB-", (pi asempiu: bammineddu e bambineddu).
  • Sarvu di l'eccizzioni "picchì" (zoè "pirchì"), nun si scrivi mai l'assimiliazzioni funèticha tra cunzunanti:

- arba-abba, RB arresta;

- porcu-poccu RC arresta;

- pèrdita-pèddita, RD arresta;

- Arfiu-Affiu, RF arresta;

- Argintina-Aggintina, RG arresta;

- parlamentu-parramentu, Carluzzu-Carruzzu RL arresta RL o pò addivintari RR (na ccizzioni);

- armuarra-ammuarra, RM arresta;

- corpu-coppu, scarparu-scapparu, RP arresta;

- pirsuna-pissuna, RS arresta;

- porta-potta, RT arresta;

- àrvuru-àvvuru, RV arresta


Pi sapìrinni cchiossai supra li nostri scigghiuti ortugràfichi, putiti jiri a sta pàggina: Mutivi dî nostri scigghiuti ortugràfichi.

L'usu di l'accentu

Accentu tònicu

  • Evidinziazzioni gràfica di l'accentu tònicu
    • palori tronchi: lu mittemu sempri; asempiu: , cchiù, etc.
    • palori chiani: nun lu mittemu; asempiu: dumani, manciari, etc.
    • palori chiani ammìgui: lu mittemu sempri; asempiu: cantàru (pi diffirinziàrilu di càntaru), capìri (pi diffirinziàrilu di càpiri), filìci (pi diffirinziàrilu di la chianta fìlici), etc.
    • palori sdrùzzuli: è fortimenti cunzigghiatu; asempiu: pinùrtimu, etc.
    • palori bisdrùzzuli: è fortimenti cunzigghiatu; asempiu: cunzìddiranu, etc.

Lu mutivu pû quali cunzigghiamu di evidinziari graficamenti l'accentu tònicu puru nta li palori sdrùzzuli e bisdrùzzuli è ca, di ssa manera, rinnemu cchiù fàcili la liggiuta dî testi a ddi pirsuni ca nun sunnu di matrilingua siciliana o ca, s'iddu puru lu sunnu, nun sunnu abbituati a lèggiri testi n sicilianu.

Accentu circunflessu

  • Usamu l'accentu circunflessu:
    • ntâ forma cuntratta dî pripusizzioni articulati (viditi la Wikipedia:Grammàtica).
    • ntê sìncupi: avemu-âmu; auguriu-aûriu; aviti-âti; eccetra.

Pi quantu riguarda lu plurali di certi palori ca nnô singulari finìscinu in i+vucali, prifiremu, pi na custioni di praticitati, nun usari lu circunfressu; pirò nun cunziddiramu comu erruri lu sò usu (variu-vari/varî; nutizzia-nutizzi/nutizzî; eccetra).

L'usu di l'apòstrufu

L’apòstrufu n principiu di palora si usa sulu siddu è propriu nicissariu; unni la parola si capisci, si prifirisci nun usari l'apòstrufu.

Àutri rifirimenti e funti

Tra li dizziunari muderni, prifiremu Sarvaturi Camilleri: Vocabolario Italiano Siciliano, ma unni è pussìbbili, prifiremu usari ssi rèuli ccà supra mmeci dî soi formi. Sparti di chissu, cunziddiramu a Camilleri comu nu rifirimentu ccillenti, spiciarmenti pi nu scopu di n'enciclopedìa (pû fattu ca n'apprisenta na granni scigghiuta). Tra li rifirimenti etimològgici, attruvamu ca chiddu di Salvatore Giarrizzo, Dizionario Etimologico Siciliano, usa quasi sempri li formi prifiruti, câ ccizzioni ca nun usa la "j" ô princìpiu dî palori. Sparti di chissu, è n'àutru rifirimentu ccillenti.

Putiti lèggiri la pàggina di paraguni di li nostri dizziunari: Paraguni dî nostri rifirimenti.

Libbra diversi chi ùsanu la lingua siciliana standard

Sta lista di libbra nun rapprisenta na lista di rifirimenti prifiruti, ma pi l'àutra manu nnâ maggiuranza di casi, ssi libbra ùsanu la lingua standard e dunca rapprisèntanu asempi boni dâ lingua scritta (sia traduzzioni di libbra canusciuti sia dramma e puisìa siciliani).

  • Porcelli, R., A Sicilian Shakespeare: a Sicilian/English Ed. of His Sonnets, Legas.
  • Provenzano, A. Vinissi...I'd Love to Come (Sicilianu/Ngrisi), Legas.
  • Cinquemani, A. (ed.) La Barunissa di Carini (puema tradizziunali), Legas.
  • Cavallaru, G. (trad.) Iliadi, Nuova Tavolozza, Palermu, 1997.

Li jorna e li misi

  • Chissi sunnu li jorna e li misi comu vennu usati ntâ Wikipedia, ricurdannu ca cci sunnu tanti formi diversi, ma ntâ Wikipedia avemu a pruvari a usari na forma custanti pû fattu dî liami e ìnnici.


Li prifissi custanti

Li prifissi custanti sunnu usati ntê palori novi, muderni, ntirnazziunali, sculàstichi, ecc. S'hannu a usari li stissi prifissi, pi quantu è pussìbbili. Pi accuminzari, li Uicchipidisti criaru na tavuledda dî prifissi cchiù usati:

Tavuledda dî prifissi custanti

Li sufissi custanti

Tavuledda dî sufissi custanti


Li vucali ncerti

Vucali ncerti


Li diminutivi siciliani

Tavuledda dî diminutivi siciliani



Taliati puru:

Lijami nterni

Lijami di fora

Siti unni putiti attruvari beddi asempi dû sicilianu standard e àutra nfurmazzioni: