"Linux" : Diffirenzi ntrê virsioni

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
n correzzioni grammaticali
Canciamenti grammaticali + junciuta đđî informazziuna novi (s'à finìri)
Riga 1: Riga 1:
[[File:Tux.svg|200px|thumb|right|Lu pinzeru â basi di [[Tux]], la [[mascotte]] [[kernel Linux]], nascìu tràmiti nu scanciu di email nti na [[mailing list]] pubbrica.]]
[[File:Tux.svg|200px|thumb|right|U [[pinzeru]] à basi đđî [[Tux]], a [[mascotte]] đđû [[kernel Linux]], nascìu tràmiti unu scanciu đđî email 'ntà na [[mailing list]] pubbrica.]]
'''Linux''' è lu nomu [[kernel]] urigginariamenti sviluppatu di [[Linus Torvalds]]. Lu nomu ''Linux'', cu tuttu ca è assai assumigghianti cu chiddu auturi, ci vinni dunatu di [[Ari Lemke]], l'amministraturi ca pi primu misi dispunìbbili Linux ncapu a [[internet]] pi via [[FTP]]. Pi èssiri pricisi ''Linux'' era lu nomu [[directory]] unni stavanu li [[file]]s novu sistema upirativu. Lu nomu pigghiatu di Linus Torvalds era ''Freax'', na mmiscata ntra "free", "freak" e "x", p'innicari megghiu ca era nu sistema [[UNIX]]-like.
'''Linux''' u nomu đđû [[kernel]] urigginariamenti sviluppatu đđî [[Linus Torvalds]]. U nomu ''Linux'', ccû tuttu cchì assai assumigghianti ccû chiđđu đđû ssò auturi, ci vinni dunatu đđi [[Ari Lemke]], l'amministraturi cchì ppì primu misi dispunìbbili Linux ncapu à [[internet]] ppì via [[FTP]]. Ppì èssiri pricisi ''Linux'' jèra u nomu đđâ [[directory]] unnì stavanu i [[file]]s đđû novu sistema upirativu. U nomu pigghiatu đđî Linus Torvalds, cchì pinsava cchì "Linux" jèra troppu egoisticu, jèra ''Freax'', na mmiscata tra "free", "freak" "x", p'innicàri megghiu cchì jèra 'n sistema [[UNIX]]-like.


Cu lu nomu "Linux" spissu si ìnnica sgarrannu lu [[sistema upirativu]] [[software lìbbiru|lìbbiru]] spurmintatu ncapu [[kernel Linux]] e sistema [[GNU]], ca secunnu na banna cumunitàti nfurmatica s'avissi pi chistu a chiamarisi "GNU/Linux".
Ccû nomu "Linux" spissu si ìnnica sgarrannu u [[sistema upirativu]] [[software lìbbiru|lìbbiru]] spurmintatu ncapu [[kernel Linux]] sistema [[GNU]], cchì secunnu na banna đđâ cumunitàti nfurmatica s'avissi ppì chistu à chiamarisi "GNU/Linux" siccomu livannu [[GNU]] scanciannulu ccû Plan9 si pò avìri 'n sistema "Plan9/Linux".


== Stòria di Linux ==
== Stòria đđî Linux ==
=== L'accuminzagghia ===
=== L'accuminzagghia ===
[[File:Ubuntu_9.04_Jaunty_Jackalope.png|thumb|300px|Comu si prisenta lu monitor cu Linux e [[Gnome]] nstallatu]]
[[File:Ubuntu_9.04_Jaunty_Jackalope.png|thumb|300px|Comu si prisenta u monitor cu Linux [[Gnome]] nstallatu]]
Linux vitti luci ntô [[1991]] grazzi ô carusu studenti [[Linus Torvalds]], ntô mentri lu pruggettu [[GNU]] nascìu ntô [[1984]] pi vulìri di [[Richard Stallman]]. Torvalds, appassiunatu di prugrammazzioni, nun era priatu sistema upirativu [[Minix]] (sistema upirativu [[Unix-like]] fattu scòli, scrivutu di [[Andrew Tanenbaum]], prufissuri urdinariu di Sistemi di Riti a l'universitati di [[Amsterdam]]), pi chissu vòsi fari nu [[kernel]] ca avìa pi scupu l'arricriarisi e studiari comu funziunava lu novu [[computer]] (nu [[80386]]), addupirannu lu sistema di pirmissu [[GNU]].
Linux vitti luçi 'ntò [[1991]] grazzî au carusu studenti [[Linus Torvalds]], 'ntò mentri u pruggettu [[GNU]] nascìu 'ntò [[1984]] ppì vulìri đđî [[Richard Stallman]]. Torvalds, appassiunatu đđî prugrammazziuni, 'un jèra priatu đđû sistema upirativu [[Minix]] (sistema upirativu [[Unix-like]] fattu pp'ê scòli, scrivutu đđî [[Andrew Tanenbaum]], prufissuri urdinariu đđî Sistemi đđî Riti à l'universitati đđî [[Amsterdam]]), ppì chistu vòsi fàri un [[kernel]] cc'avìa ppì scupu l'arricriarisi studiari còmu funonziava u ssò novu [[computer]] (un [[80386]]), addupirannu u sistema đđî pirmissu [[GNU]].


fattu ca la licenza di [[Minix]] nun pirmittìa la rivisioni [[software]] eccettu pi mutivi didattichi, [[Linus Torvalds]] pinzau di spurmintari lu kernel sanu sanu. Pi farlu addicidìu di usari la [[GNU General Public License|licenza GPL]], pi fari n manèra ca tutti putìanu cuntribbuiri e addupirarlu libbiramenti. Linux ê primi tempi era sulu nu [[emulaturi di tirminali]] scrivutu n [[C (linguaggiu)|C]] e [[assembly]], sinza appujarisi a nu sistema upirativu. L'emulaturi di tirminali facìa pàrtiri e cumannava dui [[thread]], unu pi mannari signali â porta siriali e l'àutru pi pigghiarli, quannu appoi Linus àppi la nicissitati di lèggiri e scrivìri file nti nu discu, stu emulaturi fu fattu n manèra ca putìa criari [[filesystem]]. Alleggiu alleggiu stu prugramma si ìju trasfurmannu nti nu sanu [[kernel]] ca putìa gistiri nu sistema upirativu e Linus attaccau a pigghiari nfurmazzioni ncapu ê spicifichi [[POSIX]], addumannannu ajutu ntô [[newsgroup]] comp.os.minix ntô pupulari [http://groups.google.com/groups?hl=en&selm=1991Aug25.205708.9541@klaava.Helsinki.FI missaggiu] [[25 di austu]] [[1991]]. La prima virsioni kernel Linux, la 0.01, vinni pubbricata nti internet lu [[17 di sittèmmiru]] [[1991]] e la secunna ntô [[uttùviru]] stissu annu.
Ppô fattu cchì a licenza đđî [[Minix]] 'un pirmittìa a revisioni đđû [[software]] eccettu ppì mutivi didattichi, [[Linus Torvalds]] pinzau đđi spurmintàri u ssò kernel sanu sanu. Ppì farlu dicisi đđî usàri a [[GNU General Public License|licenza GPL]], ppì fàri 'n-manèra cchì tutti putìanu cuntribbuìri addupirarlu libbiramenti. Linux ê primi tempi jèra sulu un [[emulaturi di tirminali|emulaturi đđî tirminali]] scrivutu 'n-[[C (linguaggiu)|C]] [[assembly]], sinza appujarisi a un sistema upirativu. L'emulaturi đđî tirminali facìa partìri cumannava đđui [[thread]], unu ppì mannàri signali à porta siriali l'àutru ppì pigghiarili, quannu appoi Linus àppi a nicissitati đđî leggìri scrivìri file 'ntà un discu, stu emulaturi fu fattu 'n-manèra cchì putìa criàri [[filesystem]]. Alleggiu alleggiu stu prugramma si ìju trasfurmannu 'ntò un sanu [[kernel]] cchì putìa gistìri un sistema upirativu Linus attaccau à pigghiàri nfurmazziuni ncapu ê spicifichi [[POSIX]], addumannannu ajutu 'ntò [[newsgroup]] comp.os.minix 'ntò pupulari [http://groups.google.com/groups?hl=en&selm=1991Aug25.205708.9541@klaava.Helsinki.FI missaggiu] đđû [[25 di austu|25 đđî Austu]] [[1991]]. a prima virsioni đđû kernel Linux, a 0.01, vinni pubbricata 'ntà internet u [[17 di sittèmmiru|17 đđî Sittèmmiru]] [[1991]] a secunna 'ntò [[Uttùviru]] đđû stissu annu.


A [[Torvalds]] piacìa chiamari ''Freax'' lu [[kernel]] unni stava travagghiannu, ma a [[Ari Lemke]], assistenti [[Helsinki University of Technology]] ca c'avìa dunatu lu spazziu [[FTP]] pruggettu (''ftp.funet.fi''), piacìu dunari â [[subdirectory]] lu nomu altirnativu di travagghiu ''Linux''.
À [[Torvalds]] chiaçìa chiamàri ''Freax'' u [[kernel]] unnì stava travagghiannu, ma à [[Ari Lemke]], assistenti đđâ [[Helsinki University of Technology]] cchì c'avìa dunatu u spazziu [[FTP]] ppô pruggettu (''ftp.funet.fi''), chiaçìu dunari à [[subdirectory]] u nomu altirnativu đđî travagghiu ''Linux''.


Nzinu virsioni 0.01 si putìa [[cumpilaturi|cumpilari]] e fari pàrtiri la [[shell]] GNU [[Bash]]: cc'era nu sistema upirativu minimali d'unni pirò putìanu accuminzari assai migghiuramenti. A l'accuminzagghia s'avìa lu bisognu di nu computer cu [[Minix]] pi cunfigurari, cumpilari e nstallari Linux (nzinu â virsioni 0.10, la 0.11 putìa vèniri cumpilata di Linux stissu), picchì addupirava lu filesystem sistema unni s'appujava. Prestu li sistema Linux furu megghiu di Minix comu funziunalitati, Torvalds e àutri sviluppaturi di Linux abbissanu lu sò kernel pi fallu funziunari chê cumpunenti [[GNU]] e li prugrammi user-space pi fari nu sistema upirativu cumpletu, funziunanti e lìbbiru.
Nzinu đđâ virsioni 0.01 si putìa [[cumpilaturi|cumpilari]] fari pàrtiri a [[shell]] GNU [[Bash]]: cc'jèra un sistema upirativu minimali đđî unnì pirò putìanu accuminzàri assai megghiuramenti. À l'accuminzagghia s'avìa u bisognu đđî un computer ccû [[Minix]] ppì cunfiguràri, cumpilàri nstallàri Linux (nzinu à virsioni 0.10, a 0.11 putìa vèniri cumpilata đđî Linux stissu), picchì addupirava u filesystem đđû sistema unni s'appujava. Prestu li sistema Linux furu megghiu đđî Minix comu funziunalitati, Torvalds àutri sviluppaturi đđî Linux abbissanu u sò kernel ppì fallu funziunari cchê cumpunenti [[GNU]] li prugrammi user-space ppì fari nu sistema upirativu cumpletu, funziunanti lìbbiru.


=== '''"Linux is obsolete"''' ===
=== '''"Linux is obsolete"''' ===
Lu [[29 di jinnaru]] [[1992]] [[Andrew Tanenbaum]], auturi di [[Minix]], prubbabbirmenti siddiatu forti ntiressi a viriri Linux ntô newsgroup '''' sistema upirativu scrivìu nu missaggiu titulu ''LINUX is obsolete''. Ntô ''post'' Tanenbaum criticava l'architittura monulitica [[kernel Linux]] e la scarsa purtabbilitati. [[Torvalds]] c'arrispunnìu subbitaniamenti arribbattennu puntu pi puntu a Tanenbaum, sminuzziannu chiossai minix e lu auturi facennu na stòrica ''flame war'' ca tutt'òi si pò asciari ncapu a diversi siti web.
U [[29 di jinnaru|29 đđî jinnaru]] [[1992]] [[Andrew Tanenbaum]], auturi đđî [[Minix]], prubbabbirmenti siddiatu đđû forti ntiressi a viriri Linux 'ntò newsgroup đđû ''ssò'' sistema upirativu scrivìu un missaggiu ccû titulu "''LINUX is obsolete''" (LINUX jè obsulitu). Ntò ''post'' Tanenbaum criticava l'architittura monulitica đđû [[kernel Linux]] a ssò scarsa purtabbilitati. [[Torvalds]] c'arrispunnìu subbitaniamenti arribbattennu puntu ppì puntu à Tanenbaum, sminuzziannu cchiùassai Minix u ssò auturi facennu na stòrica ''flame war'' cchì tutt'oji si pò asciàri ncapu à diversi siti web.


=== Linux e la riti ===
=== Linux a riti ===
Ntâ primavera [[1992]] l'[[hacker]] [[Orest Zborowski]] arriniscìu a fari funziunari lu [[X Window System|server X]] ntâ virsioni 0.13 di Linux. Pi fari stu fattu Orest àppi fari funziunari tutta la struttura ''Unix Domain Socket'' nnispinzàbbili a X Window i ergu nu primu liveddu ''socket'' unni vinni appoi custruiuta tutta la struttura di riti di Linux. Riarmenti tuttu avìa statu fattu n manèra tanticchiedda cunfunnusa e nun avìa statu ntigratu bonu dintra lu [[kernel]] ma Linus accittau lu stissu la [[patch]], picchì cu chista era pussibbili putìri sia addupirari X, sia videmma addupirari sta struttura pi dutari Linux di nu ''stack'' di riti. Cuntenti dâ nuvitati lassau, doppu la virsioni 0.13, la 0.95 sinza pinzari a tutti li prubblema di sicuranza ca la riti avissi causatu. P'abbissari sta cosa ntê dui anni ca passanu dâ 0.95 â 1.0 Linus àppi a addupirari sia n'àutru nùmmaru p'innicari lu ''liveddu di patch'' sia li lèttiri di l'alfabbetu (nzinu â virsioni 0.99.15Z, 0.99 15° liveddu di patch, ''rivisioni Z'').
Ntâ primavera đđû [[1992]] l'[[hacker]] [[Orest Zborowski]] arriniscìu a fari funziunari u [[X Window System|server X]] ntâ virsioni 0.13 đđî Linux. Pi fari stu fattu Orest àppi fari funziunàri tutta a struttura đđê ''Unix Domain Socket'' nnispinzàbbili a X Window i ergu nu primu liveddu ''socket'' unni vinni appoi custruiuta tutta a struttura đđî riti đđî Linux. Riarmenti tuttu avìa statu fattu n manèra tanticchiedda cunfunnusa nun avìa statu ntigratu bonu dintra u [[kernel]] ma Linus accittau u stissu a [[patch]], picchì cu chista era pussibbili putìri sia addupirari X, sia videmma addupirari sta struttura ppì dutari Linux đđî nu ''stack'' đđî riti. Cuntenti dâ nuvitati lassau, doppu a virsioni 0.13, a 0.95 sinza pinzari a tutti li prubblema đđî sicuranza cchì a riti avissi causatu. P'abbissari sta cosa ntê dui anni cchì passanu dâ 0.95 â 1.0 Linus àppi a addupirari sia n'àutru nùmmaru p'innicari u ''liveddu đđî patch'' sia li lèttiri đđî l'alfabbetu (nzinu â virsioni 0.99.15Z, 0.99 15° liveddu đđî patch, ''rivisioni Z'').


=== La virsioni 1.0 ===
=== La virsioni 1.0 ===
Lu [[14 di marzu]] [[1994]] lu 16° liveddu di patch kernel 0.99 addivinìu Linux 1.0. Fu lu stissu Linus Torvalds a prisintari la prima virsioni ''stàbbili'' criazzioni nti l'Universitati di [[Helsinki]].
U [[14 di marzu|14 đđî marzu]] [[1994]] u 16° liveddu đđî patch đđû kernel 0.99 addivinìu Linux 1.0. Fu u stissu Linus Torvalds à prisintari a prima virsioni ''stàbbili'' đđâ ssò criazziuni 'ntà l'Universitati đđî [[Helsinki]].


=== Òi ===
=== Oji ===
Òi, Torvalds cuntinua a diriggiri lu sviluppu kernel, ntô mentri àutri banni sistema, comu li cumpunenti GNU, sunnu fatti spartutamenti. Lu compitu di furnìri nu sistema cumminatu, ca avìa tutti li cumpunenti di basi chê ntirfacci grafichi (comu p'asempiu [[GNOME]] o [[KDE]], ca pê fatti sò si jèttunu ncapu a la prisenza di l'[[X Window System]]) e cô [[software]] appòicativu, veni ora svurgiutu distribbuzzioni. Ntô [[1996]] vinni scigghiutu comu logu ufficiali di Linux nu [[pinguinu]] addisignatu di [[Larry Ewing]] a cui ci vinni dunatu lu nomu di [[TUX]], comu accurzata di Torvalds UniX. Àutri genti sustenunu ca si tratta d'accurazata di TUXedo ca ntô [[ngrisi]] significa comu "bunaca bona e crivatta" a causa dâ culurazzioni corpu pinguinu. Òi GNU/Linux arresta lu sistema upirativu prifirutu di migghiara di prugrammaturi spargiuti nti tuttu lu munnu, vèni addupiratu suprattuttu comu [[server]] nti ambienti di pruduzzioni ma urtimamenti s'hà fattu putenti macari pi ammenti [[desktop]], purtannu a la nasciuta di distribbuzzioni cuncurrenti cu [[Macintosh]] e [[Microsoft]]. Li cchiù addupirati e distribbuiti sunnu [[Ubuntu (Linux)|Ubuntu]], [[Linux Mint|Mint]], [[Debian]] e [[Knoppix]] (basati supra Debian), [[Red Hat Linux|Red Hat]], [[Fedora (Linux)|Fedora]] e [[CentOS]] (basati supra Fedora), [[Mageia]], [[Mandriva Linux|Mandriva]] e [[PCLinuxOS]] (basati supra Mandriva), [[Gentoo]] e [[Sabayon]] (basati supra Gentoo) e àutri cu depository propi o addirivati di Slackware comu [[SUSE Linux]], [[Arch Linux]], [[Puppy Linux|Puppy]], [[Damn Small Linux|DSL]] e [[Google Chrome OS]] estrimamenti liggeri e usati pi netbook o machini picca putenti.
Oji, Torvalds cuntinua a diriggiri u sviluppu đđê kernel, 'ntò mentri àutri banni đđû sistema, comu li cumpunenti GNU, sunnu fatti spartutamenti. u compitu đđî furnìri nu sistema cumminatu, cchì avìa tutti li cumpunenti đđî basi chê ntirfacci grafichi (comu p'asempiu [[GNOME]] o [[KDE]], cchì pê fatti sò si jèttunu ncapu a a prisenza đđî l'[[X Window System]]) cô [[software]] appòicativu, veni ora svurgiutu đđê distribbuzzioni. 'ntò [[1996]] vinni scigghiutu comu logu ufficiali đđî Linux nu [[pinguinu]] addisignatu đđî [[Larry Ewing]] a cui ci vinni dunatu u nomu đđî [[TUX]], comu accurzata đđî Torvalds UniX. Àutri genti sustenunu cchì si tratta d'accurazata đđî TUXedo cchì 'ntò [[ngrisi]] significa comu "bunaca bona crivatta" a causa dâ culurazzioni đđû corpu đđû pinguinu. Òi GNU/Linux arresta u sistema upirativu prifirutu đđî migghiara đđî prugrammaturi spargiuti nti tuttu u munnu, vèni addupiratu suprattuttu comu [[server]] nti ambienti đđî pruduzzioni ma urtimamenti s'hà fattu putenti macari ppì ammenti [[desktop]], purtannu a a nasciuta đđî distribbuzzioni cuncurrenti cu [[Macintosh]] [[Microsoft]]. Li cchiù addupirati distribbuiti sunnu [[Ubuntu (Linux)|Ubuntu]], [[Linux Mint|Mint]], [[Debian]] [[Knoppix]] (basati supra Debian), [[Red Hat Linux|Red Hat]], [[Fedora (Linux)|Fedora]] [[CentOS]] (basati supra Fedora), [[Mageia]], [[Mandriva Linux|Mandriva]] [[PCLinuxOS]] (basati supra Mandriva), [[Gentoo]] [[Sabayon]] (basati supra Gentoo) àutri cu depository propi o addirivati đđî Slackware comu [[SUSE Linux]], [[Arch Linux]], [[Puppy Linux|Puppy]], [[Damn Small Linux|DSL]] [[Google Chrome OS]] estrimamenti liggeri usati ppì netbook o machini picca putenti.


== La mpurtanza di Linux ==
== La mpurtanza đđî Linux ==
GNU/Linux è lu prudottu di appassiunati nnipinnenti spurmintatu pi sèmprici sfida ntillittuali, sinza lazza cummirciali. Chissu hà fattu dui mpurtanti cunzaquenzi:
GNU/Linux u prudottu đđî appassiunati nnipinnenti spurmintatu ppì sèmprici sfida ntillittuali, sinza lazza cummirciali. Chissu hà fattu dui mpurtanti cunzaquenzi:


* primisi lu risurtatu uttinutu è la cullabburazzioni di migghiara di prugrammatura spargiuti nti tuttu lu [[munnu]] (pi chistu veni vidutu comu li cchiù granni pruggettu cullabburativu dâ stòria di l'òmu, nzèmmula a lu pruggettu di Wikipedia).
* primisi u risurtatu uttinutu a cullabburazzioni đđî migghiara đđî prugrammatura spargiuti nti tuttu u [[munnu]] (pi chistu veni vidutu comu li cchiù granni pruggettu cullabburativu dâ stòria đđî l'òmu, nzèmmula a u pruggettu đđî Wikipedia).
* lu secunnu carattiri mpurtanti è la "libbiralizzazzioni" prudottu: GNU/Linux è nu [[software lìbbiru]] ca pirmetti ê utenti di avìri a disposizzioni nu sistema upirativu cumpritamenti funziunanti sliatu classichi lazza cummirciali.
* lu secunnu carattiri mpurtanti a "libbiralizzazzioni" đđû prudottu: GNU/Linux nu [[software lìbbiru]] cchì pirmetti ê utenti đđî avìri a disposizzioni nu sistema upirativu cumpritamenti funziunanti sliatu đđê classichi lazza cummirciali.


Lu aspettu dâ libbirtati prugramma metti ô centru l'utenti dunannucci la pussibbilitati di taliari e canciari li [[còdici surgenti]], la pussibbilitati di addupirari lu software pi qualegghiè causa, la pussibilitati di arridistribbuirlu ntô furmatu urigginariu o canciatu. Lu sistema GNU/Linux è di cunzidirari transparenti e cumpritamenti cunfiguràbbili, pi chistu certiduni vòti, Microsoft Windows, darrèri nu velu di simpricitati, ammuccia lu funziunamentu lòggicu [[computer]] e la mpussibbilitati di uttiniri lu risurtatu ca si vulìa. Sta [[filosufìa]] pirmetti lu scanciu di nfurmazzioni ntra l'utenti e li prugrammatura e havi comu rinèscita nu prudottu ca havi megghi pristazzioni nti certiduni cosi n cunfrontu ê attuali cuncurrenti cummirciali. GNU/Linux è cchiù picca jittatu di l'àutri sistemi upirativi ê [[Virus (nfurmatica)|virus]] e n ginirali ê [[malware]] nfurmatichi pi certiduni mutivi:
U aspettu dâ libbirtati đđû prugramma metti ô centru l'utenti dunannucci a pussibbilitati đđî taliari canciari li [[còdici surgenti]], a pussibbilitati đđî addupirari u software ppì qualegghiè causa, a pussibilitati đđî arridistribbuirlu 'ntò furmatu urigginariu o canciatu. u sistema GNU/Linux đđî cunzidirari transparenti cumpritamenti cunfiguràbbili, ppì chistu certiduni vòti, Microsoft Windows, darrèri nu velu đđî simpricitati, ammuccia u funziunamentu lòggicu đđû [[computer]] a mpussibbilitati đđî uttiniri u risurtatu cchì si vulìa. Sta [[filosufìa]] pirmetti u scanciu đđî nfurmazzioni ntra l'utenti li prugrammatura havi comu rinèscita nu prudottu cchì havi megghi pristazzioni nti certiduni cosi n cunfrontu ê attuali cuncurrenti cummirciali. GNU/Linux cchiù picca jittatu đđî l'àutri sistemi upirativi ê [[Virus (nfurmatica)|virus]] n ginirali ê [[malware]] nfurmatichi ppì certiduni mutivi:


* la nfizzioni di na machina, nurmalmenti, è circuscrivuta ô singulu utenti nun cumprumetti lu sanu sistema upirativu.
* la nfizzioni đđî na machina, nurmalmenti, circuscrivuta ô singulu utenti nun cumprumetti u sanu sistema upirativu.
* quannu vèni discuprutu nu prubblema nti nu prudottu di software lìbbiru s'havi la patch (la curriggiuta) ntô giru di picca uri o jorna rinnènnu vacanti li pussibbilitati di nu virus di trasiri nti tali purtusu.
* quannu vèni discuprutu nu prubblema nti nu prudottu đđî software lìbbiru s'havi a patch (la curriggiuta) 'ntò giru đđî picca uri o jorna rinnènnu vacanti li pussibbilitati đđî nu virus đđî trasiri nti tali purtusu.
* cu è ca sviluppa software malignu, ginirarmenti, va a nfittari lu megghiu nùmmiru di machini pussibbili: datu ca la spargiuta di Windows è chiossai n cunfrontu a chidda di sistemi upirativu jittati ncapu a Linux, lu malware n circulazzioni hà statu fattu pi nfittari machini Windows, ntonzi nun cumpatìbbili cu Linux (sulu raramenti li virus sunnu multichiattafurma).
* cu cchì sviluppa software malignu, ginirarmenti, va a nfittari u megghiu nùmmiru đđî machini pussibbili: datu cchì a spargiuta đđî Windows chiossai n cunfrontu a chidda đđî sistemi upirativu jittati ncapu a Linux, u malware n circulazzioni hà statu fattu ppì nfittari machini Windows, ntonzi nun cumpatìbbili cu Linux (sulu raramenti li virus sunnu multichiattafurma).
* Li utenti di Linux sunnu picca nummarusi, ma assai cchiù priparati ticnamenti o canusciunu armenu li basi di nu sistema upirativu, sunnu cuscenti di zoccu fannu e sannu li risurtati ca vonnu pigghiari.
* Li utenti đđî Linux sunnu picca nummarusi, ma assai cchiù priparati ticnamenti o canusciunu armenu li basi đđî nu sistema upirativu, sunnu cuscenti đđî zoccu fannu sannu li risurtati cchì vonnu pigghiari.


Ê nostri jorna, csi tuttu l'[[hardware]] è cumpatìbbili cu GNU/Linux.
Ê nostri jorna, csi tuttu l'[[hardware]] cumpatìbbili cu GNU/Linux.


Cci sunu praticamenti dui suluzzioni quannu l'[[eseguibbili]] di àutri sistemi upirativi nun funziunanu: addupirari suluzzioni comu [[Wine]] oppuru jiri a firriari ntunnu ô prubblema e addupirari nu applicativu assumigghianti sviluppatu pi Linux. Nti tutti dui li casi cci ponnu èssiri pussibbilitati di falluta e svantaggi ca nun si pò fari a menu di valutari casu pi casu.
Cci sunu praticamenti dui suluzzioni quannu l'[[eseguibbili]] đđî àutri sistemi upirativi nun funziunanu: addupirari suluzzioni comu [[Wine]] oppuru jiri a firriari ntunnu ô prubblema addupirari nu applicativu assumigghianti sviluppatu ppì Linux. Nti tutti dui li casi cci ponnu èssiri pussibbilitati đđî falluta svantaggi cchì nun si pò fari a menu đđî valutari casu ppì casu.


== Li distribbuzzioni di Linux ==
== Li distribbuzzioni đđî Linux ==
Nun c'è na sulu virsioni di GNU/Linux, ma cci sunnu diversi distribbuzzioni ô sòlitu spurmintati di cumunitati di sviluppatura o sucitati, ca priparanu e scegghiunu li pachetta di mèttiri. Tutti li distribbuzzioni hannu n cumuni lu [[kernel Linux]], mentri s'addiffirìsciunu pi l'accussiddittu "parcu software", zoè li pachetti priparati e/o silizziunati sviluppaturi pâ distribbuzzioni stissa, pô sistema di gistiuni software e pê sirvizzi di ajutu/manutinzioni uffruti.
Nun c'è na sulu virsioni đđî GNU/Linux, ma cci sunnu diversi distribbuzzioni ô sòlitu spurmintati đđî cumunitati đđî sviluppatura o sucitati, cchì priparanu scegghiunu li pachetta đđî mèttiri. Tutti li distribbuzzioni hannu n cumuni u [[kernel Linux]], mentri s'addiffirìsciunu ppì l'accussiddittu "parcu software", zoè li pachetti priparati e/o silizziunati đđê sviluppaturi pâ distribbuzzioni stissa, pô sistema đđî gistiuni đđû software pê sirvizzi đđî ajutu/manutinzioni uffruti.


Cci sunnu distribbuzzioni dirittamenti funziunanti CD sinza ca veni addumannata la nstallazzioni nti l'[[hard disk]], comu [[Knoppix]] e dirivati: vènunu chiamati distribbuzzioni "live" oppuru "desktop CD".
Cci sunnu distribbuzzioni dirittamenti funziunanti đđê CD sinza cchì veni addumannata a nstallazzioni nti l'[[hard disk]], comu [[Knoppix]] dirivati: vènunu chiamati distribbuzzioni "live" oppuru "desktop CD".


Li principali distribbuzzioni, ultra a chiddi già avanti ammintuati, sunnu:
Li principali distribbuzzioni, ultra a chiddi già avanti ammintuati, sunnu:


* [[ALT linux]]
* [[ALT linux]]
* [[DeLi Linux]] (distribbuzzioni assai bona pi pc cu 32Mb di Ram o cchiù picca)
* [[DeLi Linux]] (distribbuzzioni assai bona ppì pc cu 32Mb đđî Ram o cchiù picca)
* [[Dreamlinux]]
* [[Dreamlinux]]
* [[Dynebolic]]
* [[Dynebolic]]
Riga 65: Riga 65:
* [[Slax]]
* [[Slax]]
* [[So.Di.Linux]]
* [[So.Di.Linux]]
*[[Ubuntu (Linux)|Ubuntu Linux]] (ntê varianti di GUI [[Xubuntu]], [[Kubuntu]], [[Edubuntu]], [[Ubuntu Lite]])
*[[Ubuntu (Linux)|Ubuntu Linux]] (ntê varianti đđî GUI [[Xubuntu]], [[Kubuntu]], [[Edubuntu]], [[Ubuntu Lite]])
* [[Yellow dog]] (pruggittatu comu sistema upirativu altirnativu pâ PLAYSTATION3, assai flissìbbili pi zoccu sparti la prugrammazzioni Gnome)
* [[Yellow dog]] (pruggittatu comu sistema upirativu altirnativu pâ PLAYSTATION3, assai flissìbbili ppì zoccu sparti a prugrammazzioni Gnome)


== Curiusitati ==
== Curiusitati ==
=== Prununzia ===
=== Prununzia ===
Assai pirsuni nun sunnu sicuri dâ prununzia dâ palora "Linux". Cci ponnu èssiri diversi cancianti, ma veni pi norma prununziatu cu na "i" curta e ccâ prima sìlliba dura, comu nti "LIH-nucks".
Assai pirsuni nun sunnu sicuri dâ prununzia dâ palora "Linux". Cci ponnu èssiri diversi cancianti, ma veni ppì norma prununziatu cu na "i" curta ccâ prima sìlliba dura, comu nti "LIH-nucks".


=== Ntirfaccia Grafica ===
=== Ntirfaccia Grafica ===
Ntê primi virsioni sistema, Linux nun avìa ntirfaccia grafica. Tuttu si facìa cû "Terminal" scrivinnu cumanni. Li ntirfacci vinniru doppu, comu "cumpunenti" nstallati ntô sistema. Li principali virsiuna di ntirfacci grafichi sugnu [[KDE]], [[Gnome]] e [[Xfce]]. Ancòi la ntirfaccia è sulu pi lu confort i èmmula li cumanni sutta la forma grafica.
Ntê primi virsioni đđû sistema, Linux nun avìa ntirfaccia grafica. Tuttu si facìa cû "Terminal" scrivinnu cumanni. Li ntirfacci vinniru doppu, comu "cumpunenti" nstallati 'ntò sistema. Li principali virsiuna đđî ntirfacci grafichi sugnu [[KDE]], [[Gnome]] [[Xfce]]. Ancòi a ntirfaccia sulu ppì u confort i èmmula li cumanni sutta a forma grafica.
{{vidipuru1|Cumanni Linux}}
{{vidipuru1|Cumanni Linux}}


=== Virsioni '''Embedded''' ===
=== Virsioni '''Embedded''' ===
La granni spargiuta di Linux e la sò capacitati di funziunari ntê pc a vasci pristazzioni hà nfruinzatu videmma l'[[alittronica]]. Ô jornu d'òi è pussìbbili asciari chip cumannati di nu Os Linux minimali ma cumegghiè capaci di simprificari assai la rializzazzioni di apparati rubbòtichi. N'asempiu di na distribbuzzioni Linux addupirata pi sistemi [[Sistema embedded|embedded]] è [[OpenWRT]].
La granni spargiuta đđî Linux a sò capacitati đđî funziunari ntê pc a vasci pristazzioni hà nfruinzatu videmma l'[[alittronica]]. Ô jornu d'òi pussìbbili asciari chip cumannati đđî nu Os Linux minimali ma cumegghiè capaci đđî simprificari assai a rializzazzioni đđî apparati rubbòtichi. N'asempiu đđî na distribbuzzioni Linux addupirata ppì sistemi [[Sistema embedded|embedded]] [[OpenWRT]].


=== Siparaturi ===
=== Siparaturi ===
Ntâ passata di nu sistema [[Windows]] a nu [[Linux]], arrisurta prubbabbirmenti avidenti la diffirenza ntra li siparaturi [[directory]]. Nti Windows s'addopira lu carattiri [[backslash]] ("\"); nti Linux, comu videmma nti tutti li sistemi [[Unix]] (comu puru nti àutri sistemi upirativi), s'addopira lu [[slash]] ("/"). Macari lu siparaturi di pircursu ntê [[URL]] diversi [[prutucolli di riti]] (comu li nnirizzi internet) è custituiutu slash; lu mutivu è ca li [[riti di computer]] e [[Internet]] hannu nasciutu ncapu a sistemi [[Unix]].
Ntâ passata đđî nu sistema [[Windows]] a nu [[Linux]], arrisurta prubbabbirmenti avidenti a diffirenza ntra li siparaturi đđê [[directory]]. Nti Windows s'addopira u carattiri [[backslash]] ("\"); nti Linux, comu videmma nti tutti li sistemi [[Unix]] (comu puru nti àutri sistemi upirativi), s'addopira u [[slash]] ("/"). Macari u siparaturi đđî pircursu ntê [[URL]] đđê diversi [[prutucolli di riti|prutucolli đđî riti]] (comu li nnirizzi internet) custituiutu đđû slash; u mutivu cchì li [[riti di computer|riti đđî computer]] [[Internet]] hannu nasciutu ncapu a sistemi [[Unix]].


=== Software ===
=== Software ===
Casi tutti li [[software]] dispunìbbili supra Linux sunnu lìbbiri cu licenza [[GNU]], ergu unu poti nstallari qualegghiè software sulu scrivennu nu cumannu cû lu nomu scigghiutu ntâ ntirfaccia terminal.
Casi tutti li [[software]] dispunìbbili supra Linux sunnu lìbbiri cu licenza [[GNU]], ergu unu poti nstallari qualegghiè software sulu scrivennu nu cumannu cû u nomu scigghiutu ntâ ntirfaccia terminal.
Asempiu, pi nstallari "Amarok", nu litturi mp3:
Asempiu, ppì nstallari "Amarok", nu litturi mp3:


<pre>apt-get install amarok</pre>
<pre>apt-get install amarok</pre>
Riga 93: Riga 93:
* [[Trinacria Linux]]
* [[Trinacria Linux]]


== Lijami di fora ==
== Lijami đđî fora ==
*{{en}}{{it}} [http://linuxpedia.netsons.org Linuxpedia (linuxpedia.netsons.org)] Nciclupidìa lìbbira didicata ô munnu GNU/Linux e Open Source n ginirali n lingua taliana
*{{en}}{{it}} [http://linuxpedia.netsons.org Linuxpedia (linuxpedia.netsons.org)] Nciclupidìa lìbbira didicata ô munnu GNU/Linux Open Source n ginirali n lingua taliana
*{{en}} [http://www.kernel.org kernel.org] Lu situ ufficiali kernel di Linux
*{{en}} [http://www.kernel.org kernel.org] u situ ufficiali đđû kernel đđî Linux
*{{it}} [http://www.linux.it Linux.it] situ dâ ''Italian Linux Society''. Pussedi n'alencu [[Linux user group]] italiani, assai ducumintazzioni n italianu e àutri nfurmazzioni ncapu a Linux.
*{{it}} [http://www.linux.it Linux.it] situ dâ ''Italian Linux Society''. Pussedi n'alencu đđê [[Linux user group]] italiani, assai ducumintazzioni n italianu àutri nfurmazzioni ncapu a Linux.
*{{it}} [http://www.linuxfacile.org Linux Facile] - Nu tutorial ntruduttivu a Linux rializzata di [http://www.medri.org Daniele Medri].
*{{it}} [http://www.linuxfacile.org Linux Facile] - Nu tutorial ntruduttivu a Linux rializzata đđî [http://www.medri.org Daniele Medri].
*{{it}} [http://www.manualinux.com Manualinux] - Manualinux, lu manuali supra Linux rializzatu di Cristiano Macaluso.
*{{it}} [http://www.manualinux.com Manualinux] - Manualinux, u manuali supra Linux rializzatu đđî Cristiano Macaluso.
*{{en}} [http://www.educ.umu.se/~bjorn/mhonarc-files/obsolete/ Lu post di Tanenbaum ''Linux is obsolete'']
*{{en}} u [http://www.educ.umu.se/~bjorn/mhonarc-files/obsolete/ post đđî Tanenbaum ''Linux is obsolete'']
*{{it}} [http://a2.pluto.it/ Appunti di nfurmatica lìbbira] - Rializzatu di Daniele Giacomini, grannissima òpira supra Linux, lu [[Open source|software libero]] e la [[nfurmatica lìbbira]].
*{{it}} [http://a2.pluto.it/ Appunti đđî nfurmatica lìbbira] - Rializzatu đđî Daniele Giacomini, grannissima òpira supra Linux, u [[Open source|software libero]] a [[nfurmatica lìbbira]].
*{{it}} [http://vandali.org/DanieleMasini/infolinux.php Nfurmatica e GNU/Linux] - Nu testu supra la nfurmatica cu particulari riferimentu a GNU/Linux, rializzatu di Daniele Masini.
*{{it}} [http://vandali.org/DanieleMasini/infolinux.php Nfurmatica GNU/Linux] - Nu testu supra a nfurmatica cu particulari riferimentu a GNU/Linux, rializzatu đđî Daniele Masini.
*{{en}} [http://distrowatch.com Distrowatch] - Na lista cumpleta di distribbuzzioni aggiurnata cuntinuamenti.
*{{en}} [http://distrowatch.com Distrowatch] - Na lista cumpleta đđî distribbuzzioni aggiurnata cuntinuamenti.
*{{it}} [http://www.linuxiso.it/ LinuxISO.it] - N'aggiurnatu alencu di mirror e fonti di ISO cchiù diversi distribbuzzioni Linux.
*{{it}} [http://www.linuxiso.it/ LinuxISO.it] - N'aggiurnatu alencu đđî mirror fonti đđî ISO đđê cchiù diversi distribbuzzioni Linux.
*{{it}} [http://dazero.sourceforge.net/ldz.html LDZ] - Linux Di Zeru (LDZ), banna pruggettu [http://dazero.sourceforge.net/ DaZero] ca furnisci tutorial assai basilari e nnirizzati a utenti finali di Linux pi nu usu supra desktop grafichi.
*{{it}} [http://dazero.sourceforge.net/ldz.html LDZ] - Linux Di Zeru (LDZ), banna đđû pruggettu [http://dazero.sourceforge.net/ DaZero] cchì furnisci tutorial assai basilari nnirizzati a utenti finali đđî Linux ppì nu usu supra desktop grafichi.
*{{it}} [http://www.ildn.net Italian Linux Distro Network] - È n'assuciazzioni cu diversi purtali pi sustèniri li utenti Linux di diversi distribbuzzioni.
*{{it}} [http://www.ildn.net Italian Linux Distro Network] - È n'assuciazzioni cu diversi purtali ppì sustèniri li utenti Linux đđî diversi distribbuzzioni.
*{{it}} [http://www.informaticalibera.it Informatica Libera] - È n'assuciazzioni taliana ca tratta di Linux e, cchiù n ginirali, dâ [[nfurmatica lìbbira]].
*{{it}} [http://www.informaticalibera.it Informatica Libera] - È n'assuciazzioni taliana cchì tratta đđî Linux e, cchiù n ginirali, dâ [[nfurmatica lìbbira]].
*{{it}} [http://linux.html.it Linux di HTML.it] - La sizzioni addidicata a Linux di [http://www.html.it HTML.it]. Pubbrica artìculi di apprufunnimentu e tutorials di usu.
*{{it}} [http://linux.html.it Linux đđî HTML.it] - a sizzioni addidicata a Linux đđî [http://www.html.it HTML.it]. Pubbrica artìculi đđî apprufunnimentu tutorials đđî usu.
*{{it}} [http://www.linuxhelp.it LinuxHelp.IT] - Purtali lìbbiru addidicatu a GNU/Linux e ô software Open Source.
*{{it}} [http://www.linuxhelp.it LinuxHelp.IT] - Purtali lìbbiru addidicatu a GNU/Linux ô software Open Source.
*{{it}} [http://digilander.libero.it/ddonline/confronto.htm Distribbuzzioni a paraguni]
*{{it}} [http://digilander.libero.it/ddonline/confronto.htm Distribbuzzioni a paraguni]
*{{it}} [http://linux.collectiontricks.it/ Linux@P2P Forum Italia] - Wiki addidicatu a chiddi ca vonnu avvicinarisi ô munnu di GNU/Linux, cu particulari arènza pi chiddi ca hannu già espirienza cu li SO Windows.
*{{it}} [http://linux.collectiontricks.it/ Linux@P2P Forum Italia] - Wiki addidicatu a chiddi cchì vonnu avvicinarisi ô munnu đđî GNU/Linux, cu particulari arènza ppì chiddi cchì hannu già espirienza cu li SO Windows.


[[Catigurìa:Linux]]
[[Catigurìa:Linux]]

Virsioni dû 19:38, 28 nuv 2021

U pinzeru à basi đđî Tux, a mascotte đđû kernel Linux, nascìu tràmiti unu scanciu đđî email 'ntà na mailing list pubbrica.

Linux jè u nomu đđû kernel urigginariamenti sviluppatu đđî Linus Torvalds. U nomu Linux, ccû tuttu cchì jè assai assumigghianti ccû chiđđu đđû ssò auturi, ci vinni dunatu đđi Ari Lemke, l'amministraturi cchì ppì primu misi dispunìbbili Linux ncapu à internet ppì via FTP. Ppì èssiri pricisi Linux jèra u nomu đđâ directory unnì stavanu i files đđû novu sistema upirativu. U nomu pigghiatu đđî Linus Torvalds, cchì pinsava cchì "Linux" jèra troppu egoisticu, jèra Freax, na mmiscata tra "free", "freak" jé "x", p'innicàri megghiu cchì jèra 'n sistema UNIX-like.

Ccû nomu "Linux" spissu si ìnnica sgarrannu u sistema upirativu lìbbiru spurmintatu ncapu kernel Linux jé sistema GNU, cchì secunnu na banna đđâ cumunitàti nfurmatica s'avissi ppì chistu à chiamarisi "GNU/Linux" siccomu livannu GNU scanciannulu ccû Plan9 si pò avìri 'n sistema "Plan9/Linux".

Stòria đđî Linux

L'accuminzagghia

Comu si prisenta u monitor cu Linux jé Gnome nstallatu

Linux vitti luçi 'ntò 1991 grazzî au carusu studenti Linus Torvalds, 'ntò mentri u pruggettu GNU nascìu 'ntò 1984 ppì vulìri đđî Richard Stallman. Torvalds, appassiunatu đđî prugrammazziuni, 'un jèra priatu đđû sistema upirativu Minix (sistema upirativu Unix-like fattu pp'ê scòli, scrivutu đđî Andrew Tanenbaum, prufissuri urdinariu đđî Sistemi đđî Riti à l'universitati đđî Amsterdam), ppì chistu vòsi fàri un kernel cc'avìa ppì scupu l'arricriarisi jé studiari còmu funonziava u ssò novu computer (un 80386), addupirannu u sistema đđî pirmissu GNU.

Ppô fattu cchì a licenza đđî Minix 'un pirmittìa a revisioni đđû software eccettu ppì mutivi didattichi, Linus Torvalds pinzau đđi spurmintàri u ssò kernel sanu sanu. Ppì farlu dicisi đđî usàri a licenza GPL, ppì fàri 'n-manèra cchì tutti putìanu cuntribbuìri jé addupirarlu libbiramenti. Linux ê primi tempi jèra sulu un emulaturi đđî tirminali scrivutu 'n-Cassembly, sinza appujarisi a un sistema upirativu. L'emulaturi đđî tirminali facìa partìri jé cumannava đđui thread, unu ppì mannàri signali à porta siriali jé l'àutru ppì pigghiarili, quannu appoi Linus àppi a nicissitati đđî leggìri jé scrivìri file 'ntà un discu, stu emulaturi fu fattu 'n-manèra cchì putìa criàri filesystem. Alleggiu alleggiu stu prugramma si ìju trasfurmannu 'ntò un sanu kernel cchì putìa gistìri un sistema upirativu jé Linus attaccau à pigghiàri nfurmazziuni ncapu ê spicifichi POSIX, addumannannu ajutu 'ntò newsgroup comp.os.minix 'ntò pupulari missaggiu đđû 25 đđî Austu 1991. a prima virsioni đđû kernel Linux, a 0.01, vinni pubbricata 'ntà internet u 17 đđî Sittèmmiru 1991 jé a secunna 'ntò Uttùviru đđû stissu annu.

À Torvalds chiaçìa chiamàri Freax u kernel unnì stava travagghiannu, ma à Ari Lemke, assistenti đđâ Helsinki University of Technology cchì c'avìa dunatu u spazziu FTP ppô pruggettu (ftp.funet.fi), chiaçìu dunari à subdirectory u nomu altirnativu đđî travagghiu Linux.

Nzinu đđâ virsioni 0.01 si putìa cumpilari jé fari pàrtiri a shell GNU Bash: cc'jèra un sistema upirativu minimali đđî unnì pirò putìanu accuminzàri assai megghiuramenti. À l'accuminzagghia s'avìa u bisognu đđî un computer ccû Minix ppì cunfiguràri, cumpilàri jé nstallàri Linux (nzinu à virsioni 0.10, a 0.11 putìa vèniri cumpilata đđî Linux stissu), picchì addupirava u filesystem đđû sistema unni s'appujava. Prestu li sistema Linux furu megghiu đđî Minix comu funziunalitati, Torvalds jé àutri sviluppaturi đđî Linux abbissanu u sò kernel ppì fallu funziunari cchê cumpunenti GNU jé li prugrammi user-space ppì fari nu sistema upirativu cumpletu, funziunanti jé lìbbiru.

"Linux is obsolete"

U 29 đđî jinnaru 1992 Andrew Tanenbaum, auturi đđî Minix, prubbabbirmenti siddiatu đđû forti ntiressi a viriri Linux 'ntò newsgroup đđû ssò sistema upirativu scrivìu un missaggiu ccû titulu "LINUX is obsolete" (LINUX jè obsulitu). Ntò post Tanenbaum criticava l'architittura monulitica đđû kernel Linux jé a ssò scarsa purtabbilitati. Torvalds c'arrispunnìu subbitaniamenti arribbattennu puntu ppì puntu à Tanenbaum, sminuzziannu cchiùassai Minix jé u ssò auturi facennu na stòrica flame war cchì tutt'oji si pò asciàri ncapu à diversi siti web.

Linux jé a riti

Ntâ primavera đđû 1992 l'hacker Orest Zborowski arriniscìu a fari funziunari u server X ntâ virsioni 0.13 đđî Linux. Pi fari stu fattu Orest àppi fari funziunàri tutta a struttura đđê Unix Domain Socket nnispinzàbbili a X Window i ergu nu primu liveddu socket unni vinni appoi custruiuta tutta a struttura đđî riti đđî Linux. Riarmenti tuttu avìa statu fattu n manèra tanticchiedda cunfunnusa jé nun avìa statu ntigratu bonu dintra u kernel ma Linus accittau u stissu a patch, picchì cu chista era pussibbili putìri sia addupirari X, sia videmma addupirari sta struttura ppì dutari Linux đđî nu stack đđî riti. Cuntenti dâ nuvitati lassau, doppu a virsioni 0.13, a 0.95 sinza pinzari a tutti li prubblema đđî sicuranza cchì a riti avissi causatu. P'abbissari sta cosa ntê dui anni cchì passanu dâ 0.95 â 1.0 Linus àppi a addupirari sia n'àutru nùmmaru p'innicari u liveddu đđî patch sia li lèttiri đđî l'alfabbetu (nzinu â virsioni 0.99.15Z, 0.99 15° liveddu đđî patch, rivisioni Z).

La virsioni 1.0

U 14 đđî marzu 1994 u 16° liveddu đđî patch đđû kernel 0.99 addivinìu Linux 1.0. Fu u stissu Linus Torvalds à prisintari a prima virsioni stàbbili đđâ ssò criazziuni 'ntà l'Universitati đđî Helsinki.

Oji

Oji, Torvalds cuntinua a diriggiri u sviluppu đđê kernel, 'ntò mentri àutri banni đđû sistema, comu li cumpunenti GNU, sunnu fatti spartutamenti. u compitu đđî furnìri nu sistema cumminatu, cchì avìa tutti li cumpunenti đđî basi chê ntirfacci grafichi (comu p'asempiu GNOME o KDE, cchì pê fatti sò si jèttunu ncapu a a prisenza đđî l'X Window System) jé cô software appòicativu, veni ora svurgiutu đđê distribbuzzioni. 'ntò 1996 vinni scigghiutu comu logu ufficiali đđî Linux nu pinguinu addisignatu đđî Larry Ewing a cui ci vinni dunatu u nomu đđî TUX, comu accurzata đđî Torvalds UniX. Àutri genti sustenunu cchì si tratta d'accurazata đđî TUXedo cchì 'ntò ngrisi significa comu "bunaca bona jé crivatta" a causa dâ culurazzioni đđû corpu đđû pinguinu. Òi GNU/Linux arresta u sistema upirativu prifirutu đđî migghiara đđî prugrammaturi spargiuti nti tuttu u munnu, vèni addupiratu suprattuttu comu server nti ambienti đđî pruduzzioni ma urtimamenti s'hà fattu putenti macari ppì ammenti desktop, purtannu a a nasciuta đđî distribbuzzioni cuncurrenti cu MacintoshMicrosoft. Li cchiù addupirati jé distribbuiti sunnu Ubuntu, Mint, DebianKnoppix (basati supra Debian), Red Hat, FedoraCentOS (basati supra Fedora), Mageia, MandrivaPCLinuxOS (basati supra Mandriva), GentooSabayon (basati supra Gentoo) jé àutri cu depository propi o addirivati đđî Slackware comu SUSE Linux, Arch Linux, Puppy, DSLGoogle Chrome OS estrimamenti liggeri jé usati ppì netbook o machini picca putenti.

La mpurtanza đđî Linux

GNU/Linux jè u prudottu đđî appassiunati nnipinnenti spurmintatu ppì sèmprici sfida ntillittuali, sinza lazza cummirciali. Chissu hà fattu dui mpurtanti cunzaquenzi:

  • primisi u risurtatu uttinutu jè a cullabburazzioni đđî migghiara đđî prugrammatura spargiuti nti tuttu u munnu (pi chistu veni vidutu comu li cchiù granni pruggettu cullabburativu dâ stòria đđî l'òmu, nzèmmula a u pruggettu đđî Wikipedia).
  • lu secunnu carattiri mpurtanti jè a "libbiralizzazzioni" đđû prudottu: GNU/Linux jè nu software lìbbiru cchì pirmetti ê utenti đđî avìri a disposizzioni nu sistema upirativu cumpritamenti funziunanti sliatu đđê classichi lazza cummirciali.

U aspettu dâ libbirtati đđû prugramma metti ô centru l'utenti dunannucci a pussibbilitati đđî taliari jé canciari li còdici surgenti, a pussibbilitati đđî addupirari u software ppì qualegghiè causa, a pussibilitati đđî arridistribbuirlu 'ntò furmatu urigginariu o canciatu. u sistema GNU/Linux jè đđî cunzidirari transparenti jé cumpritamenti cunfiguràbbili, ppì chistu certiduni vòti, Microsoft Windows, darrèri nu velu đđî simpricitati, ammuccia u funziunamentu lòggicu đđû computer jé a mpussibbilitati đđî uttiniri u risurtatu cchì si vulìa. Sta filosufìa pirmetti u scanciu đđî nfurmazzioni ntra l'utenti jé li prugrammatura jé havi comu rinèscita nu prudottu cchì havi megghi pristazzioni nti certiduni cosi n cunfrontu ê attuali cuncurrenti cummirciali. GNU/Linux jè cchiù picca jittatu đđî l'àutri sistemi upirativi ê virus jé n ginirali ê malware nfurmatichi ppì certiduni mutivi:

  • la nfizzioni đđî na machina, nurmalmenti, jè circuscrivuta ô singulu utenti nun cumprumetti u sanu sistema upirativu.
  • quannu vèni discuprutu nu prubblema nti nu prudottu đđî software lìbbiru s'havi a patch (la curriggiuta) 'ntò giru đđî picca uri o jorna rinnènnu vacanti li pussibbilitati đđî nu virus đđî trasiri nti tali purtusu.
  • cu jè cchì sviluppa software malignu, ginirarmenti, va a nfittari u megghiu nùmmiru đđî machini pussibbili: datu cchì a spargiuta đđî Windows jè chiossai n cunfrontu a chidda đđî sistemi upirativu jittati ncapu a Linux, u malware n circulazzioni hà statu fattu ppì nfittari machini Windows, ntonzi nun cumpatìbbili cu Linux (sulu raramenti li virus sunnu multichiattafurma).
  • Li utenti đđî Linux sunnu picca nummarusi, ma assai cchiù priparati ticnamenti o canusciunu armenu li basi đđî nu sistema upirativu, sunnu cuscenti đđî zoccu fannu jé sannu li risurtati cchì vonnu pigghiari.

Ê nostri jorna, csi tuttu l'hardware jè cumpatìbbili cu GNU/Linux.

Cci sunu praticamenti dui suluzzioni quannu l'eseguibbili đđî àutri sistemi upirativi nun funziunanu: addupirari suluzzioni comu Wine oppuru jiri a firriari ntunnu ô prubblema jé addupirari nu applicativu assumigghianti sviluppatu ppì Linux. Nti tutti dui li casi cci ponnu èssiri pussibbilitati đđî falluta jé svantaggi cchì nun si pò fari a menu đđî valutari casu ppì casu.

Li distribbuzzioni đđî Linux

Nun c'è na sulu virsioni đđî GNU/Linux, ma cci sunnu diversi distribbuzzioni ô sòlitu spurmintati đđî cumunitati đđî sviluppatura o sucitati, cchì priparanu jé scegghiunu li pachetta đđî mèttiri. Tutti li distribbuzzioni hannu n cumuni u kernel Linux, mentri s'addiffirìsciunu ppì l'accussiddittu "parcu software", zoè li pachetti priparati e/o silizziunati đđê sviluppaturi pâ distribbuzzioni stissa, pô sistema đđî gistiuni đđû software jé pê sirvizzi đđî ajutu/manutinzioni uffruti.

Cci sunnu distribbuzzioni dirittamenti funziunanti đđê CD sinza cchì veni addumannata a nstallazzioni nti l'hard disk, comu Knoppix jé dirivati: vènunu chiamati distribbuzzioni "live" oppuru "desktop CD".

Li principali distribbuzzioni, ultra a chiddi già avanti ammintuati, sunnu:

Curiusitati

Prununzia

Assai pirsuni nun sunnu sicuri dâ prununzia dâ palora "Linux". Cci ponnu èssiri diversi cancianti, ma veni ppì norma prununziatu cu na "i" curta jé ccâ prima sìlliba dura, comu nti "LIH-nucks".

Ntirfaccia Grafica

Ntê primi virsioni đđû sistema, Linux nun avìa ntirfaccia grafica. Tuttu si facìa cû "Terminal" scrivinnu cumanni. Li ntirfacci vinniru doppu, comu "cumpunenti" nstallati 'ntò sistema. Li principali virsiuna đđî ntirfacci grafichi sugnu KDE, GnomeXfce. Ancòi a ntirfaccia jè sulu ppì u confort i èmmula li cumanni sutta a forma grafica.

Pi sapìrinni cchiossai, vidi puru la vuci Cumanni Linux.


Virsioni Embedded

La granni spargiuta đđî Linux jé a sò capacitati đđî funziunari ntê pc a vasci pristazzioni hà nfruinzatu videmma l'alittronica. Ô jornu d'òi jè pussìbbili asciari chip cumannati đđî nu Os Linux minimali ma cumegghiè capaci đđî simprificari assai a rializzazzioni đđî apparati rubbòtichi. N'asempiu đđî na distribbuzzioni Linux addupirata ppì sistemi embeddedOpenWRT.

Siparaturi

Ntâ passata đđî nu sistema Windows a nu Linux, arrisurta prubbabbirmenti avidenti a diffirenza ntra li siparaturi đđê directory. Nti Windows s'addopira u carattiri backslash ("\"); nti Linux, comu videmma nti tutti li sistemi Unix (comu puru nti àutri sistemi upirativi), s'addopira u slash ("/"). Macari u siparaturi đđî pircursu ntê URL đđê diversi prutucolli đđî riti (comu li nnirizzi internet) jè custituiutu đđû slash; u mutivu jè cchì li riti đđî computerInternet hannu nasciutu ncapu a sistemi Unix.

Software

Casi tutti li software dispunìbbili supra Linux sunnu lìbbiri cu licenza GNU, ergu unu poti nstallari qualegghiè software sulu scrivennu nu cumannu cû u nomu scigghiutu ntâ ntirfaccia terminal. Asempiu, ppì nstallari "Amarok", nu litturi mp3:

apt-get install amarok

(La sintassi poti canciari a sicunnu dâ virsiuni)

Lijami nterni

Lijami đđî fora