Parma di Muntichiaru

Parma di Muntichiaru
File:Parma di Muntichiaru-Stemma.png

Muttu:
Nomu ufficiali:	Palma di Montechiaro
Riggiuni:
Pruvincia:	Girgenti
Cuurdinati:	37°11'37"N, 13°45'57"E Ammustra ntâ mappa
Superfici:	76 km²
Abbitanti:	21.533
Dinzitati:	283 ab./km²
Cumuni cunfinanti:	Girgenti, Camastra, Licata, Naru
CAP:	92020
Prifissu telefònicu:	+0922
Situ ufficiali:	http://www.comune.palmadimontechiaro.ag.it/

Parma di Muntichiaru (o simpricimenti Parma) è un cumuni di 21.533 abbitanti dâ pruvincia di Girgenti.

Storia antica

La citati di Parma fu funnata lu 3 di maiu dû 1637 di li jèmmuli rausani Carlu e Giuliu Tomasi chi ncaricaru lu scienziatu e architettu rausanu Giovan Battista Odierna pi lu disignu dâ citati, nta chiddu chi era lu fèudu La Comune.

Parma, citati santa

Puru ntô clima ginirali di firvuri riliggiusu dâ Sicilia dâ Contrariforma la famigghia Tomasi spiccava. Parma, nfatti, già dâ funnazzioni era nu locu fortimenti spirituali, na Girusalemmi nova.

Doppu la rinunza ô ducatu di parti dû funnaturi, macari Rusalìa Tràina, muggheri di lu Duca Giuliu (dittu lu Duca Santu) cu quattru dî sò figghi fìmmini funna lu Munasteru di Clausura dû SS. Rusariu, e ci si chiudi. Pi lu munasteru lu Duca Giuliu dunau addirittura lu sò palazzu nun ancora accabbatu. Una dî soru, La Biata Sor Marìa Crucifissa addiventa na mìstica famusa. Dî dù figghi màsculi lu maiuri siquìu lu zu ntra li Tiatini, e addiventa nfini lu cardinali San Giuseppi Marìa Tomasi.

Ô sèquitu dî Tomasi arrivau a Parma Don Giuvanni Battista Hodierna, di Rausa, piuneri dâ scienza e ntillittuali.

Puru nta l'edificazzioni dâ citati l'aspettu riliggiusu è asssai mpurtanti; trent'anni doppu la funnazzioni Parma cunta sulu 4.630 abbitanti, ma avvanta deci cresi, cchiù lu Munasteru dû SS. Rusariu, Lu santuariu extra moenia dû Calvariu meta di prucissioni, sìdici prèviti e àutri chièrici, e li cresi sunnu addutati di arredi ricchi, tutti assulutamenti cunformi a li dittami dû ricenti Cunciliu di Trentu; summi mpurtanti sunnu spisi netta l’accattata di riliqui, c’attràinu piddigrini macari di lochi luntani.

L'urganizzazzioni dâ sucitati làica era basata supra li cunfratèrniti.

La storia cchiù ricenti

Ntô 1812, Parma vinni eliggiutu a cumuni autònumu.

L'11 di giugnettu dû 1943, sùbbitu doppu lu sbarcu anglu-miricanu n Sicilia (Opirazzioni Husky), la 3a Divisioni estinnìu la testa di ponti dâ Sèttima Armata di Licata versu Ovest. La Sèttima Fantarìa, doppu na battagghia dura casa pi casa, ammuttau li difinzura taliani fora di Parma di Muntichiaru. Ntô stissu tempu, lu Cumandu Combat A e la 2a Divisioni Armata, s’uneru â 3a, fìciru n’attaccu â citati di Naru. Subbisci lu 24 di sittèmmiru dû 1943 un massacru dâ pupulazzioni ca prutistava contra lu richiamu a l’armi, di parti d’arcuni riparti militari miricani.

Ntô doppuguerra, addiventa terra di forti emigrazzioni, speci versu lu nord Italia e li paisi di l'Europa Uccidintali.Giuseppi Fava, ntô sò Mafia cita Parma comu unu dî lochi unni la prisenza dâ mafia, chidda ca nasci secunnu a iddu dâ cuncumitanza di tri fattura, puvirtati, gnuranza, assenza dû Statu, è mpurtanti.

Parma oi

Parma oi è nu centru agrìculu grossu. L'emigrazzioni, puru siddu n tonu minuri, cuntìnua versu la Girmania (sitturi dâ risturazzioni) e li riggiuni sittintriunali taliani (sitturi edilizziu). Li spiranzi pi nu sviluppu stannu suprattuttu ntê praji nun cuntaminati dû liturali.

La famigghia Tomasi

La funnazzioni ex novo di citati ntâ Sicilia dû XVI e XVII sèculu è finòminu di granni prupurzioni; ntô casu di Palma, lu mutivu dâ funnazzioni era na campagna di liggittimazzioni di na famigghia nubbiliari emirgenti ma ancora nun abbastanti arradicata ntô tirritoriu e nta l'aristucrazzìa dâ Sicilia. Mariu Tomasi avìa agghicatu n Sicilia ô sèquitu di Marcantoniu Colonna, ca l'avìa numinatu Capitanu d'armi di Licata, sulu ntô 1585. Sulu lu sò matrimoniu cu Francisca Caru di Muntichiaru avìa signatu la sò accittazzioni nta l'àutu cetu.

L'acquisizzioni di parte di Carlu, Baruni dû 1616, dâ Licentia Populandi ntô 1637 cu l’elivazzioni ô tìtulu di Duca di Parma, è nu passu ntâ stissa direzzioni. Picca dopppu Carlu Tomasi, dâ saluti fràggili e di sempri attrattu dâ vita riliggiusa, lassa lu ducatu e la zita Rusalìa Tràina, niputi dû putenti Vìscuvu di Girgenti ô frati Giuliu, pi tràsiri nta l'Òrdini dî Chièrici Rigulari Tiatini. La dota dâ Nova Duchissa, nummarusi fèudi e un patrimoniu lìquidu mpurtanti, pirmèttinu lu cunzulidamentu difinitivu dâ Famigghia Tomasi ntê strati cchiù àuti di l'aristucrazzìa isulana, dâ quali java a èssiri tra li famigghi ca duraru a longu: è saputu ca lu pinùrtimu dî Tomasi di Lampidusa Giuseppi, auturi dû Gattupardu pussidìa ancora vasti prupitati ntâ zona di Parma, e ca ci ambientau granni parti dî vicenni dû sò rumanzu, appena mascarànnunni lu nomu n "Donnafugata".

Monumenta

Ntâ citati è ntirissanti la Matrici barocca, ca s’attrova n cima a na scalunata. Sempri ntô centru, vicinu la cresia, si pò ammirari lu palazzu Tomasi (o Palazzu Ducali). S’havi a vìdiri videmma lu Munasteru Binidittinu di Marìa SS. dû Rusariu, zoè lu primu palazzu ducali, n stili baroccu.

Vicinu lu centru ci sunnu li ruvini dû Cumplessu dâ cresia di S. Marìa dâ Luci o Munti Calvariu bisugnusi di ristàuri.

Lu Casteddu

Ntê dintorni, versu Marina di Parma, si pò visitari lu casteddu. Nta l’architittura tìpica e sivera dî furtizzi mediuevali, lu casteddu surgìu ntô XIV sèculu a difisa d’un carricaturi. Secunnu a lu Tomasi Fazellu fu funnatu di Fidiricu III Chiaramunti ntô 1358. Passatu a àutri prupitari nòbbili, canciau la dinuminazzioni di Casteddu Chiaramunti a Casteddu di Muntichiaru. Ntô XV sèculu fu assignatu ê nòbbili de Caro e di chisti a li Tomasi, appoi pr ìncipi di Lampidusa. Ô nternu s’attrova la cappella dû casteddu, unni è sarvata la stàtua n màrmuru dâ Madonna di Muntichiaru, òpira di Ntuneddu Gagini. Lu maneru fu ristauratu ricentimenti.

Taliati macari

Lijami di fora