Àlgibbra

L'àlgibbra è na parti dâ matimàtica unni littri (a, b, c,..) o àutri sìmmuli sunnu usati pi rapprisintari nùmmura scanusciuti.

Nta l'àlgibbra, l'addizzioni, la suttrazzioni, la multiplicazzioni, e la divisioni sunnu usati p'attruvari li nùmmura (li valura) nta nu prubbrema (l'equazzioni) di matimàtica quannu nun sunnu canusciuti.

N'esempiu avissi attruvari x (la variàbbili) nta l'equazzioni: $x-5=2$.

Cu l'aiutu di l'àlgibbra, si pò addizziunari cincu a ntrammi li lati dû signu agguali (=). ($x-5+5=2+5$), dunca la risposta è: $x=7$. Ntê àutri palori:

A manu manca: $x-5+5=$ nu nigativu 5 e nu pusitivu 5 agguali 0 pàrtiri appena lu "$x$".

A manu dritta: $=2+5$ nu pusitivu 2 più nu pusitivu 5 uguali 7.

Riscrìviri l'equazzioni:

$x-0=7$,

dunca $x=7$

$7-5=2$.

Chistu si chiama "l'àlgibbra elimentari", o l'àlgibbra funnamintali. Ci sunnu macari: l'àlgibbra astratta, l'àlgibbra liniari, e l'àlgibbra univirsali.

L'àlgibbra pò èssiri usata pi arrisòrviri li prubbremi riali pirchì li règuli d'àlgibbra funziònanu ntâ rialitati e li nùmmura pòssunu èssiri usati pi rapprisintari li valura di cosi riali.

P'esempiu, siddu ju dugnu 5 muniti a n'amicu e 10 rèstanu, quantu havi avutu prima? Tintamu di scummigghiari quantu haiu avutu prima, dunca chiamamu stu x. Quanti muniti chi haiu avutu prima menu quantu haiu datu ô miu amicu agguagghia quanti muniti chi haiu ora, dunca $x-5=10$. Putemu agghiùnciri cincu a ogni latu p'attruvari ca $x-5+5=10+5$; accussí $x=15$. x, lu nùmmuru chi haiu avutu prima, agguagghia 15. Haiu avutu 15 muniti prima.

Iscrizzioni nta l'àlgibbra

Nta l'àlgibbra, l'addizzioni z a y (o y cchiù z) è scritta commu y + z. Nta l'àlgibbra, la suttrazzioni z di y (o y meno z) è scrittu commu y - z.

Nta l'àlgibbra, la multiplicazzioni y pi z (o y voti z) pò èssiri scritta 'n 4 maneri: y × z, y*z, y(z), o yz. Lu yz è la forma cchiù usuali di scrìviri dû pruduttu di y e z nta l'àlgibbra.

Quannu multiplicamu nu nùmmuru e na littra nta l'àlgibbra, scrivemu lu nùmmuru davanti la littra. Quannu lu nùmmuru è unu, appoi unu nun è scrittu pirchì nu voti quarsiasi cosa è chidda cosa e nun è accussí nicissariu.

Nta l'àlgibbra, divisioni: y addivisa z è scritta commu y */* z or y/z. Lu y/z è usatu cchiù cumunimenti.

Rapprisintazzioni graficamenti di l'àlgibbra

L'àlgibbra noltri ntruduci disignazzioni e la fòrmula funnamintali y=mx+b unni la b è y-ntircitta dû gràficu e la m è la pinnenza. Sta fòrmula s'àpplica ê cuurdinati dû gràficu o (x,y).

Storia

La palora "àlgibbra" è na forma latina dâ paràula àrabba Al-Jabr ("trasferimentu") e veni dû libbru di matimàtica Al-Maqala fi Hisab-al Jabr wa-al-Muqabilah ("Lu saggiu supra lu càlculu dû trasfirimentu e di l'equazzioni") scrittu ntô nonu sèculu di nu famusu matimàticu pirsianu, Mohammed ibn-Musa al-Khowarizmi, chi era nu Zoroastrianu natu 'n Kharazm 'n Iran. Iddu havi pruspiratu sutta Al-Ma'moun a Bagdad (Irak) attraversu 813-833 dâ nàscita di Christ e murìu ntornu 840 dâ nàscita di Christ. Cristiani ntruduceru lu libbru nta Europa e fu traduttu 'n Latinu ntô dudicèsimu sèculu. Lu libbru fu datu appoi lu nomu 'Àlgibbra'.