Girgenti

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
(Rinnirizzata di Girgenti (AG))
Girgenti
Muttu:  Signat Agrigentum mirabilis aula gigantum
Nomu ufficiali: Agrigento
Riggiuni: Sicilia
Pruvincia: Girgenti
Cuurdinati: 37°18'39.87"N, 13°34'35.57"E
Ammustra ntâ mappa
Superfici: 244 km²
Abbitanti: 52.953
Dinzitati: 217 ab./km²
Cumuni cunfinanti: Araguna, Catòlica, Favara, Jòppulu Giancaxiu, Muntallegru, Naru, Parma di Muntichiaru, Portu Empedocli, Raffadali, Muntiriali, Sant'Àngilu Muxaru, Siculiana
CAP: 92100
Prifissu telefònicu: +0922
Situ ufficiali: http://www.comune.agrigento.it/
Chiesa di San Lorenzu

Girgenti (o Giurgenti o Agrigentu) è nu cumuni sicilianu. Lu nomu "Agrigentu" veni di Agrigentum, chi è lu nomu latinizzatu (d'èbbica rumana) dû nomu urigginali: Akragas (datu dî greci antichi chi la culunizzaru nnô sèculu VI a. C.), mentri li furmi "Girgenti" e "Giurgenti" putìssiru vèniri di l'àrabbu "Gergent". L'abbitanti vennu chiamati "Girgintani (o "Giurgintani").

Storia

Origginalmenti, Girgenti vinni culunizzata di li Greci antichi ca vìnniru di vicinu Gela (chiddi ca vinìssiru origginalmenti di Creta e Roda). Li greci la chiamàvanu Akragas. Di prima, Girgenti vinni truvata di 580 a.C. Era nu paisi abbastanti amàbbili e fértili e era culunizzata cu tantu spiragghiu dâ parti dî greci.

Akragas fu catacugghiuta e abbruciata dî cartagginisi circa nta lu 406 a.C.

Circa nta lu 210 a.C., li rumani, nimici murtali di li cartagginisi, vinceru la citati e la richiamaru "Agrigentum". Duranti li pròssimi milli anni, vìnniru li goti, li bizzantini, e ntô nonu sèculu, li saracini. Nta stu sèculu, li saracini si pigghiàvanu na crèscita suciali, pulìtica, e dimugràfica. Sutta sta rignanza àrabba, Girgenti addivintau assai pròspira.

Nta lu 1087 circa, cc'era nàutra guerra pi Girgenti. Li nurmanni, cu tantu maniggiu, vinceru la Girgenti dî saracini. Ogni nurmannu era parti dû pòpulu priviliggiatu. Li nurmanni si pigghiàvanu li pusizzioni cchiù àuti nnô cuvirnamentu di Girgenti, e puru di tutta la Sicilia.

Lu postu di vìscuvu era risturatu dâ parti dî nurmanni. Pirciò, cattidrali novi e àutri edifizzî vìnniru custruiti. Puru, Girgenti avìa na criscenza ecunumicamenti, vistu ca li rapporti di misteri cu l'Africa dû nord avìanu puru na criscenza.

Nna l'èbbica siguenti, Girgenti addivintava sciampirru e sciddiava ntô sfacellu assai. Cc'era tanta scinnutta dâ parti dû guvernu girgintanu. La forza di Girgenti addivintava tinuta di picca famigghî aristucràtichi e bisbètichi, nun lu guvernu girgintanu. La forza di Girgenti, supratuttu, diminuiva pirfina era dipinnenti sultantu supra ddi famigghî. Accuminzannu lu 1800, comegghiè, la forza di Girgenti criscìa d'arrè. Girgenti era beata di novu.

Pi sapìrinni cchiossai, vidi puru la vuci Akragas (Girgenti).


Monumenta

la Cattidrali

Ortri â Valli dî Templi, a Girgenti s'hannu a vìdiri lu sò centru stòricu cu la Cattidrali didicata a San Girlannu, lu Quartieri ellinìsticu-rumanu, la cresia di Santa Marìa dî Greci custruita supra li rasti d'un tempiu, lu munasteru di Santu Spìritu e nummarusi palazzi nubbiliari e cresi.

Ortri a li templi di Èrculi, Giovi, Cuncordia, Giununi, Diòscuri, Vulcanu e Dèmitra s'hannu a evidinziari lu Quartieri d'abbitazzioni Ellinìstich Rumani, lu cumplessu monumintali cu la "Cavea" dâ Ekklesiasterion Ellinìstica e lu Museu Nazziunali di Girgenti ca cunzenti d'aviri na visioni cchiù cumpreta dâ prisenza greca ntâ citati. Ricentimenti, (2004) nortri fu purtatu â luci un timpeddu rumanu.

Lu càrziri San Vitu

Lu càrziri vecchiu di Girgenti, oramai sustituitu di na struttura ditintiva nuova, è n'edificiu granni ca sorgi vicinu a lu centru dâ citati. Chissu fà parti ntigranti dû patrimoniu stòricu girgintanu, ma purtroppu attuarmenti nun è utilizzatu e la struttura tutta nicissitassi di na cumpreta ristrutturazzioni. Di arcuni anni la Cunzurta Pruvinciali Studintisca di Girgenti hà avanzatu la pruposta d'utilizzari l'enormi struttura comu centru d'aggrigazzioni giuvinili.

Cultura

Ntâ littiratura, lu girgintanu cchiù famusu è Luiggi Pirandellu; tra l'àutri girgintani o pi megghiu diri "akragantini famusi", zoè ca camparu ntâ Akragas dòrica, senza dubbiu s'hannu a citari lu filòsufu Empedocli e l'attileta, vincituri di n'Ulimpìadia famosa, Essenetu, a lu quali è puru didicatu lu stadiu. Dâ cuntimpuranitati arricurdamu Liunardu Sciascia (di Racalmutu, a Nord di Girgenti) e Andria Camilleri lu quali fà di Vigata (Portu Empedocli, paisi n pruvincia di Girgenti) e Muntilusa (Girgenti) lu tiatru dî gesta dû cummissariu Muntarbanu. La citati di Girgenti duranti l'arcu di l'annu òspita vari manifistazzioni assai ntirissanti tra li quali la sagra dû miennulu 'n ciuri ntô cui àmbitu si svòrginu dui festivals nternazziunali dû fulclori, lu primu idiatu dû Pruf. Enzu Lauretta, e lu secunnu dinuminatu festival nternazziunali "I bambini del mondo" idiatu di Giuvanni Di Maida e Clàudiu Criscenzu. Ogni annu, ntâ prima dècadi di frivaru, di cchiù di 60 anni la valli ricuperta d'un mantu ciurutu maravigghiusu d'àrvuli di mènnuli è scinariu di sta manifistazzioni mpurtanti ca ricogghi la participazzioni di vari gruppi fulclurìstici ca vennu di vari parti dû munnu. Tra li mumenti cchiù suggistivi dâ manifistazzioni è l'accinzioni dû trìpudi di l'amistati davanti ô tempiu dâ Cuncordia, e la cunchiusioni ancora una vota cu l'esibbizzioni dî gruppi ntâ valli e l'attribbuzzioni a lu gruppu vincituri di l'àmbitu tempio d'oro, trufeu ca raffiura lu tempiu di Càsturi e Pullùci.

Li tradizzioni pupulari lucali sunnu diffusi pressu li novi ginirazzioni grazzi a lu mpegnu prufusu d'arcuni assuciazzioni. Sibbeni lu patronu ufficiali dâ citati sìa San Girlannu, è a San Calòggiru ca sunnu tribbutati l'anuri maiuri. Pi lu Santu Niru la citati si mubbìlita li primi dui dumìnichi di giugnettu: la prucissioni, rigurusamenti a spadda, è accumpagnata di li grida di li fideli, di li canti e di la banda. Sempri a giugnu li festi di Pirsèfuni, ricchi di rapprisintazzioni clàssichi ntô scinariu ncumparàbbili dû tempiu d'Era; tra l'attivitati d'astati ci sunnu spittàculi ntâ valli tra chisti lu Blues&Wine Soul Festival manifistazzioni ca si svorgi ntô misi di giugnettu ca liga la mùsica a lu vinu e la rassigna: Momenti di folklore internazionale n austu. A dicèmmiru si svòrginu li clàssichi nuveni pi li strati dâ citati. La simana Santa si fà n citati cu divuzzioni e ammirazzioni di li fideli versu li simulacri dâ Madonna Addulurata e dû Gesù agunizzanti e la "vara" overu l'urna dû Signuri. Nutèvuli è l'attivitati culturali svota sìa di l'istituzzioni pùbbrichi ca privati. Mustri, cunvegni , staggiuni tiatrali e musicali ô tiatru Luiggi Pirandellu cu li megghi cumpagnìi dû munnu, attivitati cuncirtìstica a lu Museu San Nicola, lu cunvegnu di studi pirandilliani, lu premiu Empedocli, lu "Pirandello stable festival", li cuncerti d'astati ntô tiatru di Chianu S. Grigoriu a li pedi di li mìtici templi greci e tanti àutri nizziativi. Nta l'ùrtima simana di sittèmmiru hà locu l' Efebo d'oro (junciutu â 29^ edizzioni) premiu nternazziunali, urganizzatu dû Centru di Ricerca pi la Narrativa e lu Cìnima ca premia lu megghiu film di l'annu trattu di n'òpira littiraria. Lu premiu hà macari na sezzioni televisiva.

Aieri, oi e dumani

La Valli dî Templi - Lu Tempiu di la Cuncordia - Sèculu V a. C.

. Tra li campagni chini cu mènnuli e ciuri, si trova La Valli dî Tempî, la tistimunianza millinaria dâ civilitati greca n Sicilia. Signìfica lu passatu, lu prisenti e lu futuru di Girgenti. Ogni annu cci attratta tanti turisti di tuttu lu munnu.

Oi, Girgenti faci na parti cchiù granni nta l'ecunumìa siciliana e puru ntâ mmàggini dî siciliani. L'architittura è cchiù greca chi rumana, e tra l'edifizzî li mènnuli dî campagni sunnu sempri n ciuri. Anzi siddu st'edifizzî sunnu darreri na citati muderna, la vista di La Valli dî Templi arresta quarchiccosa spiciali.

Girgintani accanusciuti

Giamillaggi

Girgenti è giamillata cu:

Frazzioni

  • Lu Villaggiu Musè canusciuti comu lu quartieri cummirciali;
  • Lu Villaggiu Peruzzu è na frazzioni ca nasci ntê primi anni sissanta quannu vinni dilimitata, a lu nternu di l'àutri zoni (A, B e C) dû parcu dâ Valli dî Templi, n'àrea pi l'edilizzia pupulari (zona D). Nta tali àrea, a est dû ciumi Akragas e a nord dâ frazzioni di San Liuni, foru custruiti 13 palazzini d'alloggi pupulari di parti di l'Istitutu Gistioni pi Casi Travagghiatura, notu cu l'acrònimu GESCAL. Di ccà lu nomu origginariu dâ frazzioni: Villaggiu GESCAL.

La festa dû patronu San Piu X si svorgi l'ùrtima simana di giugnettu;

  • Lu Quatriviu Spinasanta;
  • Funtaneddi, lu quartieri risidinziali;
  • S. Liuni, canusciuta p'èssiri lu litu balniari dâ Cità dî Templi;
  • S. Micheli, pressu cui hà sedi la zona nnustriali dâ cità;
  • San Giusippuzzu;
  • Villaseta;
  • Munzirratu;
  • Cannateddu;
  • Zingareddu;
  • Carcareddi;
  • Muntapertu;
  • Jardina Gallotti.

S'hannu a citari macari pi la mpurtanza dû sò patrimoniu stòricu, carattirizzatu dâ duminazzioni àrabba, li quartieri dû "Rabbatu" e la "Plebis Rea", noti ntâ parrata lucali comu "Rabbateddu" e "Bibbirria".

Sport

°Si svòrginu puru ogni annu a Portu Empedocli nummirusi gari riggiunali di ginnàstica artìstica.

Lu sport principali dâ citati è lu càuciu. La squatra cchiù mpurtanti è l'Akragas Calcio, militanti ntô Campiunatu d'Eccillenza. Ntô passatu la squatra militau p'arcuni staggiuni n Seri C.

Taliati puru

Nta Commons s'attròvanu àutri mmàggini rilativi a Girgenti.