Storia di Catania

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.

Èbbica pri-greca[cancia | cancia la surgenti]

2000 a.C. - Li Sicani / XI sec.a.C. - Li Siculi[cancia | cancia la surgenti]

La prima pupulazioni ca si stabbilìu nta vari punti di lu tirritoriu etneu fu chidda di li Sicani.
Versu lu XI sec. a.C. arrivaru macari li Sìculi, ca vinìanu di l'Italia cintrali, e scacciaru li Sicani.

Êbbica greca[cancia | cancia la surgenti]

729 a.C. - Funnazzioni greca – Li calcidisi[cancia | cancia la surgenti]

Secunnu nzoccu scrissi lu stòricu grecu Tucidite, Catania la funnaru nta lu VIII sèculu a.C. culoni greci ca vìnniru dâ Calcidia, nta l'Eubbea, guidati di Evarcu: chissi, doppu ca funnaru Naxos ntò 734 a.C., cuntinuaru la caminata agghiri sud e, battagghia dopu battagghia, sguminaru li Sìculi criannu li dui cità di Liontini e di Catania.
Stu cuntu fattu di l’anticu stòricu Atinisi, vinni cunfirmatu di ricenti di nzoccu fu attruvatu nta scavi fatti d’intra a lu Casteddu Ursinu, ca n èbbica antica era assai cchiù vicinu a lu mari di quantu è oggi: cu ssi scavi s’attruvaru strutturi e matiriali greci antichi, ca hannu statu datati tra la fini di lu VIII e l’inizzi dô VII sèculu a.C., e si poti attribbuìrili a la nàscita di la culonia greca di Catania.
Accussì comu a ssi ritruvamenti, macari ‘n cima a l’acròpuli – unni c’è oggi la chiazza Danti e lu granni munasteru binidittinu di San Nicolò l’Arena – s’attruvaru strutturi e matiriali greci di lu VII sèculu a.C.
C’è di diri, ancora, ca, sempri nta li stissi scavi, supra la cullina di l’acròpuli, s’attruvaru tanti tracci di prisenza di òmini duranti lu pirìudu preistòricu, spiciarmenti a l’etati di lu neulìticu e di lu rami.
Pi li sèculu VII E VI a.C., nun ci sunnu tanti scritti supra "Catania", dô grecu "Ka Etnea" (zoè "suttu l'Etna") o, comu dici n'àutra vuci (secunnu lu stòricu grecu Plutarcu), "Katene" (ca 'n grecu anticu significava "grattarola" - zoè "grattuggia" 'n talianu - pirchì lu tirrenu unni idda fu custruita, pi causanza dâ sciara di l'Etna, è aspru e gratta propriu comu na grattarola): di st'èbbica ricurdamu Caronda, chi fu nu cèlibbri liggislaturi.

Di l’archiuluggìa sapemu ca duranti ssu pirìudu ci fu l’avanzamentu nun pacìficu di la culonia calcidisa nta l’intraterra: hannu attruvatu matiriali e ciràmichi di lu VI sèculu, ca pruvèninu di li officini di Ateni e di Curintu, e macari di Sparta, Chio e di tanti àutri citati grechi; tuttu chissu fa pinzari ca Katene era nzerita bona ntà lu munnu grecu.

476 a.C. - Veni pigghiata di Sarausa e torna n'àutra vota a li calcidisi.[cancia | cancia la surgenti]

Ntô 476 a.C. la cunquista di la citati pi manu di lu tirannu sarausanu Gironi, ci scunvurgìu la vita: iddu scacciò l’abbitanti calcidìsi, ci mannò un grannìssimu nùmmuru di Dori sarausani e pilupunnisi e ci cangiò lu nomu chiamànnula Aitna (Etna); ntô 461 a.C., quannu cascò la tirannìa sarausana, li calcidisi turnaru n'àutra vota nta la cità e la chiamaru cu lu nomu di prima.

403 a.C. - N'àutra vota è sutta a Sarausa.[cancia | cancia la surgenti]

Ntô 415-413 a.C., duranti la granni spidizzioni atinisa ntâ Sicilia, l’abbitanti di Katene si mìsuru cu Ateni pi cuntrastari, tra l’àutri cosi, li mali ntinzioni di Sarausa. Doppu deci anni ca Ateni vinni scunfitta, ntô 403 a.C., Katene vinni pigghiata di lu novu tirannu sarausanu Dionigi lu Granni: chistu vinnìu pi schiavi na parti di l’abbitanti, e ntruducìu nta la cità nu granni nùmmuru di mircinari campani.

396 a.C. – Li Cartagginisi.[cancia | cancia la surgenti]

Doppu na sanguinusa battagghia navali, ca fu fatta ô largu di Katene, Cartàggini distrussi cumpretamenti la frotta sarausana/campana e la cità fu ntê manu di chisti novi cunquistatura.

394 – 395 a.C. Di novu Sarausa.[cancia | cancia la surgenti]

Passatu mancu n’annu, Dionisiu ripigghia Catania, e la trasfurma nta na culonia militari.

367 a.C. – Mamercu[cancia | cancia la surgenti]

Mortu Dionisio ncuminza na longa etati di guerri nterni nta li dumini di Sarausa, ma senza ca nuddu rinesci a vìnciri. Appoi li citati si ripìgghianu ogn’una la propia autunumìa, ma finìscinu ntê manu a tiranni lucali: a Catania cumanna Mamercu.

340 a.C.Timuliunti[cancia | cancia la surgenti]

Timuliunti ci duna granni pristiggiu a Siracusa scunfiggennu tutti li tiranni e rimittennu nta li cità grechi la dimucrazzìa.

293 a.C - Agatocli[cancia | cancia la surgenti]

Agatocli, doppu Timuliunti, comu avìa fattu Diunisiu, ripigghia la pulìtica di cunquista di Sarausa.

278 a.C. Cartàggini[cancia | cancia la surgenti]

Cartàggini torna a fari guerra a li cità siciliani e Katene ca avia già pirdutu li carattirìstichi illènichi, è tra li primi citati di l'ìsula a gràpriri le porti a Pirro, re di l´Epiro.

Èbbica rumana[cancia | cancia la surgenti]

Cu la cunquista rumana, a l’inizzi di la prima guerra pùnica, ncuminzò pi Catania n’èbbica di quarchi setti sèculi unni idda pigghiò granni mpurtanza e pristiggiu, finu a lu puntu ca ntô IV sèculu d.C. lu pueta gàllicu Ausoniu, paragunànnula a Sarausa, la metti ntra li primi centri di lu mperu rumanu. Tra li tracci ancora visibbili di st'èbbica c'è lu foru rumanu.

Di lu 263 a.C.[cancia | cancia la surgenti]

Catania diventa cità decumana, suggetta a pagari la dècima parti di li sò produzzioni. Senza èssiri cchiù aristurbata di la priputenza c’havi fattu Sarausa nti èbbichi pricidenti, Catania si sviluppa ecunomicamenti e pi nùmmira di abbitanti, e chissu grazzi macari a la sò pusizzioni ntô mari e a li sò cummerci.

Versu lu 135 a.C.[cancia | cancia la surgenti]

Duranti la prima guerra sirvili, fu cunquistata di li schiavi ribbeddi e fu danniggiata gravimenti.

Ntô 121 a.C[cancia | cancia la surgenti]

Sotta lu cunzulatu di Marcu Emilio e Luciu Aureliu, Catania eppi na secunna distruzzioni, pi na disastrusa eruzzioni di l'Etna (la prima fù nta l’èbbica greca), ca ristau canusciuta comu l'eruzzioni di li fratelli pii, ca si cunta nta la liggenna comu li dui fratelli Anfìnomu e Anàpia, purtaru li ginitura nta li spaddi, mentri ca la lava si grapìa a lu passaggiu d’iddi. Stu pisodiu fu cuntatu di li pueti latini comu a Virgiliu e di li muniti di Sestu Pumpeu, stampati a Catania ntô I sèculu a.C .

Lu territoriu di Catina, fu ancora ntirissatu di culati làvici ntô 50, ntô 44, ntô 36 e pi finiri ntô 32 a.C. cu na disastrusa culata làvica ca ruvinò campagni e cità. Nta stu pirìudu fu littiralmenti dipritata di lu Pro-Prituri Verre, comu tistimònianu li dinunci di Ciciruni.

Ntô 21 a.C.[cancia | cancia la surgenti]

Pi vuluntati di lu stissu mpiraturi Augustu, comu segnu di ricunuscenza pi l'ajutu ricivutu quannu chistu havìa luttatu contru Sistu Pumpeu, Catania divintò culonia Rumana La dicisioni mpiriali purtò n’aumentu di nùmmuru di abbitanti pi causanza di la trasuta nta la citati di tanti nùclii di vitirani, e purtò ancora nu ngrannimentu di lu tirritoriu di la cità grazzi a l’accuppamentu di la chiana a sud di lu ciumi Simeto, ca prima era di la citati di Leontini.

Tuttu chissu, cchiù li vari privileggi cunnessi cu lu status culuniali, ci detti a Catania duranti st’èbbica mpiriali na granni criscita ecunòmica.

Fu dutata di tiatru e di termi, di lu foru e di lu circu, di lu ginnasiu e di l´anfitiatru, e macari di nu granniusu acquiduttu; ntô mentri si abbissàvanu li difici di lu pirìudu grecu, ca avìanu statu danniggiati di tanti guerri e tanti dispatti avuti cu li sarausani.

251 d.C.[cancia | cancia la surgenti]

Mentri a Catania si cunzuma lu dramma di lu martiriu di S.Ajita, la cità è scossa di nu trimentu tirrimotu.

Nun si sapi quannu ci fu l’affirmazzioni di lu Cristianèsimu a Catania.

Si pò pinzari ca nta sta citati nun èranu pochi li fideli di ssa nova riliggiuni ammeri a lu III sèculu d.C., quannu duranti la pirsicuzzioni di lu mpiraturi Deciu, la tradizzioni voli ca lu martiriu di S.Ajita veni fattu ntô 251 d.C. – S.Àjita nasci nta lu sittèmmuru di lu 238 e mori lu 5 di frivaru di lu 251.

252 d.C.[cancia | cancia la surgenti]

Catania veni minazzata di na nova eruzzioni di l'Etna.

264 d.C.[cancia | cancia la surgenti]

Lu vèscuvu Everiu fa custruiri la prima cresia cristiana (S. Agata la Vetere)

476 d.C.[cancia | cancia la surgenti]

Cuminza la duminazzioni di li Vànnali e appoi di li Eruli, li Goti e li Ostrogoti.


Mappa storica Storia dâ Sicilia Tempi di Selinunti
pristoria | èbbica finicia | èbbica greca | èbbica rumana | èbbica vànnala | èbbica gòtica | èbbica bizzantina | èbbica àrabba | èbbica nurmanna | èbbica sveva
èbbica angiuina | èbbica aragunisa | èbbica spagnola | èbbica piemuntisa | èbbica burbònica | èbbica cuntimpurània