"Caltaggiruni" : Diffirenzi ntrê virsioni

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
mmagini
Nuddu riassuntu dû canciamentu
Riga 17: Riga 17:
'''Caltaggiruni''' (''Caltagirone'' in talianu) è nu comuni di 37 953 abbitanti dâ [[Pruvincia di Catania|Cittati metrupolitana di Catania]].
'''Caltaggiruni''' (''Caltagirone'' in talianu) è nu comuni di 37 953 abbitanti dâ [[Pruvincia di Catania|Cittati metrupolitana di Catania]].


È luntana 68 km dû sò capulocu pruvinciali Catania e 195 km dû sò capulocu reggiunali [[Palermu]]. È lu quintu comuni cchiù populatu dâ Città metrupolitana e lu primu pi grandizza territoriali. È lu 23 comuni dâ Sicilia pi populazzioni e lu quintu pi grandizza. È sedi piscupali dû 1816. È capulocu di nu vastu comprensoriu territoriali, chiamatu ''Calatinu e Sud Simetu'', ca è nnâ parti meridionali di lu enti metrupolitanu di oji.
È luntana 68 km dû sò capulocu pruvinciali Catania e 195 km dû sò capulocu reggiunali [[Palermu]]. È lu quintu comuni cchiù populatu dâ Città metrupolitana e lu primu pi grandizza territoriali. È ntra li 25 cumuna dâ Sicilia pi populazzioni e lu quintu pi grandizza. È sedi piscupali dû 1816. È capulocu di nu vastu comprensoriu territoriali, chiamatu ''Calatino e Sud Simeto'', ca è nnâ parti meridionali di lu enti metrupolitanu di oji.
[[File:Chiesa di San Francesco d'Assisi all'Immacolata (1535729032).jpg|sinistra|miniatura|263x263px|Chiesa di San Francescu â Mmaculata]]
[[File:Chiesa di San Francesco d'Assisi all'Immacolata (1535729032).jpg|sinistra|miniatura|263x263px|Chiesa di San Francescu â Mmaculata]]
[[File:Countryside between Caltagirone and Piazza Armerina, Sicily, Italy.jpg|miniatura|243x243px|Paisaggiu di campagna ntra Caltaggiruni e [[Ciazza (Enna)|Chiazza]]]]
[[File:Countryside between Caltagirone and Piazza Armerina, Sicily, Italy.jpg|miniatura|243x243px|Paisaggiu di campagna ntra Caltaggiruni e [[Ciazza (Enna)|Chiazza]]]]
Centru urbanu misu centralmenti intra la Sicilia centrali, chiḍḍa orientali e lu litoriali meridiunali, è celebri pâ produzzioni dâ ciramica, a quali la rendi lu maggiuri centru reggiunali e unu di cchiù impurtanti d’Italia.
Centru urbanu misu centralmenti intra la Sicilia centrali, chiḍḍa orientali e lu liturali meridiunali, è celebri pâ produzziuni dâ ciramica, a quali la rendi lu maggiuri centru reggiunali e unu di cchiù impurtanti d’Italia.


Fu pi ultra dui millenni nu puntu strateggicu di controllu pi multi populi ca contrullavunu li chiana di Catania e Gela, intra di cui greci, bizzantini, arabbi, genuvisi e nurmanni. È macaru nu impurtanti centru agriculu, pi so grandi campagni.
Fu pi ultra dui millenni nu puntu strateggicu di controllu pi multi populi ca contrullavunu li chiana di Catania e Gela, intra di cui greci, bizzantini, arabbi, genuvisi e nurmanni. È macaru nu mpurtanti centru agriculu, so grandi campagni.


Lu centru storicu avi lu titulu di Patrimoniu di l’umanitati di l’UNESCO dû 2002, facenti parti dû consorziu du Vaḍḍu di Notu, inzemmura a [[Catania]], [[Militeddu (Catania)|Militeḍḍu]], [[Scicli|Scichili]], [[Muòrica|Muorica]], [[Rausa|Ràusa]], [[Notu (Sarausa)|Notu]] e [[Palazzolu Acrèidi|Palazzolu]].
Lu centru storicu avi lu titulu di Patrimoniu di l’umanitati di l’UNESCO dû 2002, facenti parti dû consorziu du Vaḍḍu di Notu, inzemmura a [[Catania]], [[Militeddu (Catania)|Militeḍḍu]], [[Scicli|Scichili]], [[Muòrica|Muorica]], [[Rausa|Ràusa]], [[Notu (Sarausa)|Notu]] e [[Palazzolu Acrèidi|Palazzolu]].
Riga 28: Riga 28:
L'etimoluggìa dû nomu diriva di l'àrabbu: si sapi chi la prima parola significa ''casteḍḍu'' (qal'at), ma l'autra parti è di etimoluggia scanusciuta, e nun si sapi pi certu soccu putissi significari.
L'etimoluggìa dû nomu diriva di l'àrabbu: si sapi chi la prima parola significa ''casteḍḍu'' (qal'at), ma l'autra parti è di etimoluggia scanusciuta, e nun si sapi pi certu soccu putissi significari.


Oji, ultra lu celebri centru storicu, la città avi macaru n'area abbitata di etati recenti, undi putemu truvari alcuni importanti vii, palazzi, lochi e chiazzi centrali dâ cittati. Chista parti dâ cittati è oji lu cori urbanu dû comuni.
Oji, ultra lu celebri centru storicu, la città avi macaru n'area abbitata di etati recenti, misa a sud-ovest, unni putemu truvari arcuni importanti vii, palazzi, lochi e chiazzi centrali dâ cittati. Chista parti dâ cittati è oji lu cori urbanu dû comuni.


La cittati mustràu sempri l'ambizziuni di essiri capulocu di na sò pruvincia chi fussi chiù o menu lu territoriu Calatinu e Sud Simetu.
La cittati mustràu sempri l'ambizziuni di essiri capulocu di na sò pruvincia chi fussi chiù o menu lu territoriu paisi caltaggirunisi (Calatino e Sud Simeto).


== Frazzioni ==
== Frazzioni ==
Riga 67: Riga 67:
*Jacupu Rannazzu, dirigenti sportivu, già presidenti dâ [[Atalanta Bergamasca Calcio|Atalanta Bergamasca]]
*Jacupu Rannazzu, dirigenti sportivu, già presidenti dâ [[Atalanta Bergamasca Calcio|Atalanta Bergamasca]]
*Alessiu Narbuni, gesuita e storicu
*Alessiu Narbuni, gesuita e storicu
*Nicole Grimaudu, attrici
*Nicole Grimàudu, attrici


== Dialettu ==
== Dialettu ==
Riga 75: Riga 75:
La so varietati lucali, lu caltaggirunisi, è ascritta intra li [[Dialettu sicilianu orientali|dialetta orientali]] dû sicilianu, comu chiḍḍi di [[Saragusa]] e [[Catania]], pirò cu la nfluenza [[Lingua genuvisi|ligguri]] (probabilmenti [[Savuna|savunisi]]) e la prisenza di elementa dê [[Dialettu sicilianu cintrali|dialetta cintrali]], comu chiḍḍi di [[Castruggiuvanni]] e [[Nissa]]. Comu in autri dialetta dû sicilianu, sunu prisenti nfluenzi dê lingui [[Lingua castigghiana|castigghiana]], [[Lingua catalana|catalana]], [[Lingua occitana|pruvinzali]], berbera, tuscana e [[Lingua greca|greca]], ultra a prestiti dû talianu.
La so varietati lucali, lu caltaggirunisi, è ascritta intra li [[Dialettu sicilianu orientali|dialetta orientali]] dû sicilianu, comu chiḍḍi di [[Saragusa]] e [[Catania]], pirò cu la nfluenza [[Lingua genuvisi|ligguri]] (probabilmenti [[Savuna|savunisi]]) e la prisenza di elementa dê [[Dialettu sicilianu cintrali|dialetta cintrali]], comu chiḍḍi di [[Castruggiuvanni]] e [[Nissa]]. Comu in autri dialetta dû sicilianu, sunu prisenti nfluenzi dê lingui [[Lingua castigghiana|castigghiana]], [[Lingua catalana|catalana]], [[Lingua occitana|pruvinzali]], berbera, tuscana e [[Lingua greca|greca]], ultra a prestiti dû talianu.


Sutta vi stanu arcuni esempia scritti:



'''Dichiarazzioni Universali di li diritti di l'Omu'''
'''Dichiarazzioni Universali di li diritti di l'Omu'''
Riga 84: Riga 84:


==== Patri nostru ====
==== Patri nostru ====
''Patri nostru, chi si ndû celu,''
''Patri nostru, chi si 'dû celu,''


''Santifficatu v'è u nomu tò,''
''Santiffijatu v'è u nommu tò,''


''vinìssi prestu u tò regnu,''
''vinìssi prestu u tò regnu,''
Riga 92: Riga 92:
''sempri fatta v'è a tò vuluntà.''
''sempri fatta v'è a tò vuluntà.''


''Comu ndû celu accussi 'n terra.''
''Comu 'dû celu accussi 'n derra.''


''Dunini sempri u nostru pani cutidianu,''
''Dunini sempri u nostru pani cutidianu,''

Virsioni dû 02:50, 30 giu 2021

Caltaggiruni
Dittagghi: Stemma di Caltaggiruni
Muttu: Urbs Gratissima
Nomu ufficiali: Caltagirone
Riggiuni: Sicilia
Pruvincia: Catania
Cuurdinati: 37°14'0"N, 14°31'0"E
Ammustra ntâ mappa
Superfici: 382 km²
Abbitanti: 38.220
Dinzitati: 96 ab./km²
Cumuni cunfinanti: Acati, Gela, Grammicheli, Licuddìa, Mazzarinu, Mazzarruni, Miniu, Mirabedda Mbaccari, Niscemi, Chiazza , San Micheli di Ganzaria
CAP: 95041
Prifissu telefònicu: 0933
Situ ufficiali: http://www.comune.caltagirone.ct.it/


Caltaggiruni (Caltagirone in talianu) è nu comuni di 37 953 abbitanti dâ Cittati metrupolitana di Catania.

È luntana 68 km dû sò capulocu pruvinciali Catania e 195 km dû sò capulocu reggiunali Palermu. È lu quintu comuni cchiù populatu dâ Città metrupolitana e lu primu pi grandizza territoriali. È ntra li 25 cumuna dâ Sicilia pi populazzioni e lu quintu pi grandizza. È sedi piscupali dû 1816. È capulocu di nu vastu comprensoriu territoriali, chiamatu Calatino e Sud Simeto, ca è nnâ parti meridionali di lu enti metrupolitanu di oji.

Chiesa di San Francescu â Mmaculata
Paisaggiu di campagna ntra Caltaggiruni e Chiazza

Centru urbanu misu centralmenti intra la Sicilia centrali, chiḍḍa orientali e lu liturali meridiunali, è celebri pâ produzziuni dâ ciramica, a quali la rendi lu maggiuri centru reggiunali e unu di cchiù impurtanti d’Italia.

Fu pi ultra dui millenni nu puntu strateggicu di controllu pi multi populi ca contrullavunu li chiana di Catania e Gela, intra di cui greci, bizzantini, arabbi, genuvisi e nurmanni. È macaru nu mpurtanti centru agriculu, pê so grandi campagni.

Lu centru storicu avi lu titulu di Patrimoniu di l’umanitati di l’UNESCO dû 2002, facenti parti dû consorziu du Vaḍḍu di Notu, inzemmura a Catania, Militeḍḍu, Scichili, Muorica, Ràusa, Notu e Palazzolu.

L'etimoluggìa dû nomu diriva di l'àrabbu: si sapi chi la prima parola significa casteḍḍu (qal'at), ma l'autra parti è di etimoluggia scanusciuta, e nun si sapi pi certu soccu putissi significari.

Oji, ultra lu celebri centru storicu, la città avi macaru n'area abbitata di etati recenti, misa a sud-ovest, unni putemu truvari arcuni importanti vii, palazzi, lochi e chiazzi centrali dâ cittati. Chista parti dâ cittati è oji lu cori urbanu dû comuni.

La cittati mustràu sempri l'ambizziuni di essiri capulocu di na sò pruvincia chi fussi chiù o menu lu territoriu dê paisi caltaggirunisi (Calatino e Sud Simeto).

Frazzioni

  • Granieri (frazzioni li cui abbitanti veninu di li comuna dâ pruvincia di Ràusa)
  • Santu Petru (frazzioni ca si sviluppàu in facci ô boscu omonimu)
  • Chianu San Paulu (frazzioni agricula a qualcu chilometru dû paisi)
  • Favareḍḍa (frazzioni li cui abbitanti sunu grammichilisi)

Giamillaggi

Nasciuti a Caltaggiruni

  • Don Luiggi Sturzu, preti, fundaturi dû partitu pupulari talianu, sinaturi a vita dâ Ripubbrica Taliana
  • Mariu Sturzu, frati di Luigi Sturzu, piscupu di Chiazza
  • Carmelu Càristia, deputatu dâ Ripubblica Taliana
  • Gnaziu Muntimagnu, piscupu di Agriggentu
  • Juseppi Missina, riggista cinematograficu
  • Nnucenzu Marcinnò, riliggiusu
  • Francescu Parisi, senaturi dâ Ripubblica Taliana
  • Domenicu Semineriu, scritturi
  • Antuninu Ragona, studiusu dâ ciramica
  • Nicola Longubardi, gesuita
  • Silviu Milazzu, puliticu già presidenti dâ Riggiuni Siciliana
  • Mariu Scelba, puliticu già presidenti dû Cunsigghiu dê Ministri dâ Rippubbrica Taliana
  • Gisualdu Clementi, medicu e prufissuri
  • Saveriu Fragapani, architettu
  • Gualteru di Caltaggiruni, nobbili e puliticu dû periudu dî Vespri Siciliani
  • Ottavia Penna Buscemi, pulitica, diputata dâ Assemblea Costituenti dâ Repubbrica Taliana
  • Salvaturi Castagna, ginirali militari
  • Paulu Ciulla, falsaru di moneta
  • Marianu Giaquinta, matimaticu
  • Jacupu Rannazzu, dirigenti sportivu, già presidenti dâ Atalanta Bergamasca
  • Alessiu Narbuni, gesuita e storicu
  • Nicole Grimàudu, attrici

Dialettu

Chiazza Umbertu I: si vidi la Cattidrali e lu Munti di Pietà

A Caltaggiruni, intra li secula XIX e XX, in virtuti di l’unificazziuni nazziunali e dâ diffusiuni di menza di communicazziuni di massa visiva e stampata, l’usu dâ lingua taliana si allargàu in quasi tutti li abbitanti e midemma in registra diversi di chiḍḍi furmali. La lingua siciliana pirò è macari presenti, nnâ sò varianti cittatina.

La so varietati lucali, lu caltaggirunisi, è ascritta intra li dialetta orientali dû sicilianu, comu chiḍḍi di Saragusa e Catania, pirò cu la nfluenza ligguri (probabilmenti savunisi) e la prisenza di elementa dê dialetta cintrali, comu chiḍḍi di Castruggiuvanni e Nissa. Comu in autri dialetta dû sicilianu, sunu prisenti nfluenzi dê lingui castigghiana, catalana, pruvinzali, berbera, tuscana e greca, ultra a prestiti dû talianu.

Sutta vi stanu arcuni esempia scritti:

Dichiarazzioni Universali di li diritti di l'Omu

"Ì crìstijani nasciunu tutti lìbbiri e tutti ì stìssi, pi dignità e dirìtti.

C' hanu u stìssu ciribeḍḍu e cuscienza, e s'han'a cumpurtari 'ntra ri ìḍḍi comu si fussuru frati râ stìssa matri."

Patri nostru

Patri nostru, chi si 'dû celu,

Santiffijatu v'è u nommu tò,

vinìssi prestu u tò regnu,

sempri fatta v'è a tò vuluntà.

Comu 'dû celu accussi 'n derra.

Dunini sempri u nostru pani cutidianu,

E togghjini ì nostri debbita

Accussi comu nuatri ì tugghìmu

ê debbitura nostri.

E nun ni lassari cascari 'n tentazzìuni,

ma lìbbirini rû mali, AMEN.


Pi sapìrinni cchiossai, vidi puru la vuci Cullina di Sant’Ippòlitu (Caltaggiruni).