"Italia" : Diffirenzi ntrê virsioni
Nuddu riassuntu dû canciamentu |
|||
Riga 79: | Riga 79: | ||
}} |
}} |
||
'''Italia''', '''Talia''' u '''Tàlia''', ([[Lingua taliana|Talianu]]: ''Italia''; [[Lingua ngrisa|Ngrisi]]: ''Italy''); Nomu ufficiali, '''Ripùbblica |
'''Italia''', '''Talia''' u '''Tàlia''', ([[Lingua taliana|Talianu]]: ''Italia''; [[Lingua ngrisa|Ngrisi]]: ''Italy''); Nomu ufficiali, '''Ripùbblica Tàliana''' ([[Lingua taliana|Talianu]]: ''Repubblica Italiana''; [[Lingua ngrisa|Ngrisi]]: ''Italian Republic''), è nu statu di la [[Europa]]. |
||
== Storia == |
== Storia == |
Virsioni dû 15:21, 13 maiu 2017
Italia | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
Dati amministrativi | |||||
Nomu cumpretu | Ripùbbrica Taliana | ||||
Nomu ufficiali | Repubblica Italiana | ||||
Lingui ufficiali | Taliana | ||||
Àutri lingui | Bilinguismu a liveddu riggiunali e lucali | ||||
Capitali | Roma (2 870 528 ab. / 31-07-2014) | ||||
Pulitìca | |||||
Guvernu | Ripùbbrica parramintari | ||||
Prisidenti dâ Ripùbbrica | Sergiu Mattarella | ||||
Prisidenti dû Cunsigghiu | Matteu Renzi | ||||
Liggistratura | Parramentu Talianu | ||||
Camira Àuta | Sinatu | ||||
Camira Vascia | Càmmira dî diputati | ||||
Funnazziuni | Regnu d'Italia: 17 marzu 1861 Ripùbbrica Taliana: 18 giugnu 1946 | ||||
Trasuta nnâ l'ONU | 14 dicèmmiru 1955 | ||||
Trasuta nnâ l'UE | 25 marzu 1957 (Paisi funnaturi) | ||||
Trasuta nnâ l'OSCE | 25 giugnu 1973 | ||||
Trasuta nnâ l'OCSE | 16 aprili 1948 (comu OECE); 30 sittèmmiru 1961 (OCSE) | ||||
Ària | |||||
Tutali | 301 340 km² (72º) | ||||
% di l'acqui | 2,4% % | ||||
Pupulazziuni | |||||
Tutali | 60 782 027 ab. (31-07-2014) (23º) | ||||
Dinsitati | 201,71 ab./km² (39º) | ||||
Ìnnici đđî criscita | 0,3% | ||||
Nomu đđî l'abbitanti | Taliani | ||||
Giografìa | |||||
Cuntinenti | Europa | ||||
Cunfini | Austria, Citati dû Vaticanu, Francia, San Marinu, Sluvenia, Svìzzira | ||||
Fusu urariu | UTC+1 UTC+2 'n ura lijali | ||||
Ecunumìa | |||||
Munita | Euru | ||||
Munita pricidenti | Lira Taliana | ||||
PIL (numinàli) | 2 014 382 miliuna di € (2012) (8º) | ||||
PIL pro capiti (numinàli) | 33 915 $ (2012) (26º) | ||||
PIL (PPA) | 1 814 571 miliuna di $ (2012) (10º) | ||||
ISU (2013) | 0,872 (àutu) (26º) | ||||
Ficunnitati | 1,4 (2010) | ||||
Àutru | |||||
Còdici ISO 3166 | IT, ITA, 380 | ||||
TLD | .it, .eu | ||||
Prifissu tel. | +39 | ||||
Sigla autu. | I | ||||
Innu nazziunali | Innu di Mameli | ||||
Festa nazziunali | 2 giugnu | ||||
Evuluzziuni stòrica | |||||
Statu pricidenti | Regnu d'Italia |
Italia, Talia u Tàlia, (Talianu: Italia; Ngrisi: Italy); Nomu ufficiali, Ripùbblica Tàliana (Talianu: Repubblica Italiana; Ngrisi: Italian Republic), è nu statu di la Europa.
Storia
La storia di l'Italia accuminza cu la storia dî pupulazzioni chi abbitaru li vari tirritori dâ pinìsula e di l'ìsuli nti lu primu millenniu a.C. Tra li cchiù mpurtanti nutamu li Etruschi, li latini, li Galli e li Greci chi agghicaru ntô sud a pàrtiri di l'VIII sèculu avanti cristu. La civilizzazzioni greca prima e rumana ciurìu 'n Italia nzinu â fini dû V sèculu doppu cristu. Lu mediuevu vitti l'Italia nvasa di vari pupulazzioni cussidditti barbari, tra cui l'Ostrogoti e li Vànnali. Li bizzantini tra lu VI e lu X sèculu arrinisceru a cuntrullari vari zoni dû sud ancora sutta nfluenza greca. Ntô IX sèculu l'àrabbi accuminzaru a pigghiari lu cuntrollu dâ Sicilia, dâ Sardegna e di vari àutri territori dû sud.
Li longobbardi e li nurmanni foru li prutagunisti dî vicenni italiani dî sèculi X, XI e XII. La cità di Roma, sacchiggiata diversi voti e n ruvina doppu la fini di lu mpiru rumanu era la sedi dû papatu, chi cuntrullava direttamenti o ndirettamenti làrichi zoni di l'Italia cintrali. L' Italia ha statu ppi sèculi divisa in principati, regni, ducati, chi spissu èranu in mali rapporti ntra di iddi. Versu lu XII sèculu si sviluppanu nti diversi banni li cumuni, e nasciunu ripùbbrichi assai attivi, comu li ripùbbrichi marinari di Venezzia, Amalfi, Pisa e Genuva. Lu Rinascimentu sinna appoi nu sviluppu culturali assai mpurtanti. E' l'èbbica di Liunardu da Vinci, Michilàncilu Buonarroti, Botticelli, Lurenzu dî Mèdici, Niccolò Macchiavelli e tanti àutri chi dunanu lustru all'Italia puru fora dû sò tirritoriu.
Lu Regnu d'Italia
Articulu principali Regnu d'Italia.
Ntô 1860, chî Milli, Garibbaldi sbarcau a Marsala, e annittìu lu sud di l'Italia ô regnu di Sardegna. Unificata ntô 1861, L'Italia attrivirsau nu primu periudu unni era na munarchìa parlamintari. Sutta Vittoriu Emanueli III lu primu ministru fu Benitu Mussolini di lu 1922 ô 1943. Mussolini fu la causa di la trasuta di l'Italia ntâ Secunna Guerra Mondiali dû latu di l'Assi chi liava l'Italia, la Girmania e lu Giappuni.
La guerra si pirdìu, a Mussolini l'ammazzaru pinnènnulu câ testa a pizzuni e ntô 1946 nu referendummi promulgau la Ripùbblica.
L'Italia cuntimpurania
Lu fini dâ guerra e l'allianza stritta cu l'amiricani, purtau grazzi puru ô Pianu Marshall a nu sviluppu econòmicu chi sviluppau tutta la so forza nti l'anni 60 e chi purtau l'Italia a li vèrtici di l'econumìa munniali, na pusizzioni chi manteni oi grazzi ê soi nnustri, ô so pòpulu e a l'attrattiva dî so cità, meta di turisti chi vèninu di tuttu lu munnu a miliuna ogni annu.
Giografìa
Italia si sviluppa longu na pinìsula nta lu menzu dû Mari Meditirraniu, e lu sô tirritoriu cumprenni du' ìsuli maggiuri, la Sardigna e la Sicilia e diversi arcipèlachi. Ô nord, lu tirritoriu è dilimitatu di la catina di li Alpi, chi marca la fruntera ccu la Francia, la Svizzira, l'Austria e la Slovenia. La costa est duna ntô Mari Adriaticu e a suddest ntô Mari Joniu. La costa ovest duna ntô Mari Tirrenu. Ô sud la Sicilia chiudi lu tirritoriu ccu lu Canali di Sicilia, ca sparti l'Italia di la Tunisia e di la Libbia.
Li cità cchiù mpurtanti sunnu:
- Roma, la capitali;
- Milanu, cunzidirata comu capitali ecunòmica;
- Napuli, canusciuta ppi la cucina, la pizza, la mozzarella, li canzuni e lu Vesuviu;
- Turinu, anticu seggiu di la dinastìa savoia e capitali di la ndustria automobbilìstica;
- Palermu, capitali dû regnu di Sicilia;
- Genuva, cità marinara e patria di Cristofuru Colombu;
- Bulogna, seggiu di la cchiù antica univirsità dû munnu;
- Firenzi capitali dâ cultura;
- Bari;
- Catania; la dècima citati di l'Italia 'n tèrmini di nùmmuru d'abbitanti;
- Vinezzia, capitali di na ripùbblica marinara chi arrivava na vota nzinu a Cipru e parti dû orienti mediu;
- Pisa, capitali di na ripùbblica marinara.
- Tarantu, capitali di la Magna Grecia e seggiu di lu portu cchiù mpurtanti di Talia
- Lecce, capitali munniali di lu bbaroccu e citati turistica.
Li primi 100 cumuna taliani pi nùmmuru d'abbitanti
Riggiuni
Nomu dâ riggiuni | Capitali |
---|---|
Abbruzzu (1) | L'Aquila |
Basilicata (4) | Putenza |
Calabbria (5) | Catanzaru |
Campania (6) | Nàpuli |
Emilia Rumagna (7) | Bulogna |
Friuli Venezzia Giulia (8) | Triesti |
Lazziu (9) | Roma |
Liguria (10) | Gènuva |
Lummardìa (11) | Milanu |
Marchi (12) | Ancona |
Mulisi (13) | Campubbassu |
Piemunti (14) | Turinu |
Pugghia (3) | Bari |
Sardigna (15) | Càgliari |
Sicilia (16) | Palermu |
Tuscana (18) | Firenzi |
Trentinu-Autu Adici/Suttu Tirolu (17) | Trentu / Buzzanu |
Umbria (19) | Perugia |
Valli d'Aosta (2) | Aosta |
Vènitu (20) | Vinezzia |
Viditi puru
- Lista di articuli dâ catiguria Italia
- Italia (disambigua) pi autri significati possibbili di Italia
Albanìa | Andorra | Austria | Azzirbaiggian | Armenia | Belgiu | Bielurussia | Bosnia-Erzegovina | Bulgarìa | Cipru | Croazzia | Danimarca | Estonia | Finlandia | Francia | Girmania | Grecia | Giorgia | Irlanda | Islandia | Italia | Kòssuvu | Lettunia | Liechtenstein | Lituania | Lussimburgu | Malta | Moldavia | Mònacu | Montenegru | Norveggia | Paisi Vasci | Portugallu | Pulonia | Regnu Unitu | Ripùbblica Ceca | Ripubblica Macidonia | Rumanìa | Russia | San Marinu | Serbia | Slovacchia | Slovenia | Spagna | Svezzia | Svìzzira | Turchìa | Ucraina | Unghirìa | Vaticanu