Gottfried Leibniz

Leibniz nti nu quatru di Francke

Gottfried Wilhelm Leibniz, macari Leibnitz o von Leibniz, natu lu 1 di giugnettu (zoè lu 21 giugnu ntô Vecchiu Stili) dû 1646, e mortu lu 14 di nuvèmmiru 1716, era nu scinziatu tudiscu chi scrivìu suprattuttu 'n francisi e latinu.

Fu aducatu 'n liggi e 'n filusufìa. Sirvìu comu factotum a dui maiuri casi tudischi nòbbuli (una chi addivintau la famigghia riali britànnica mentri la sirvìa). Leibniz svurgìu nu rolu mpurtanti ntâ pulìtica e ntâ dipromazzìa europei di tannu. Happi puru nu granni rolu nta la storia dâ filusufìa e la storia dâ matimàtica. Mmintau lu calculus nnipinnentimenti d' Isaac Newton, e la sò nutazzioni è d'allura chidda nta l'usu ginirali. Mmintau macari lu sistema binariu, lu funnamentu (virtuali) di tutti li computer muderni.

Ntâ filusufìa, è cchiù arricurdatu pi l'ottimismu. La sò cunchiusioni è ca lu nostru universu è, nta nu senzu limitatu, lu cchiù bonu pussìbbili chi Diu avissi pututu fari. Leibniz era unu dî granni razziunalisti dû 17 sèculu. Tanti pirsuni vìdinu René Descartes e Baruch Spinoza comu l'àutri dui. La sò filusufìa macari, sia si guarda â tradizzioni sculàstica, sia antìcipa la lòggica e l'anàlisi muderni.
A bonarma di lu filosufu Bertrand Russell nun ammucciau mai l'ammirazzioni ca ci avja ppi riddu.

Leibniz fici macari li maiuri cuntribbuti â fìsica e â tècnica, e privitti li nuzzioni c'hannu affiurati cchiù tardi la bioluggìa, la midicina, la gioluggìa, la tiurìa dî prubbabbilitati, la psicoluggìa e la scienza dâ nfurmazzioni. Scrivìu macari supra: la pulìtica, la liggi, l'ètica, la teoluggìa, la storia e la filuluggìa. Cchiù voti scrivìu macari di li puisìi. Li soi cuntribbuti a sta gran quantitati di suggetti sunnu spartuti 'n pubbricazzioni e 'n deci di littri e 'n manuscritti nèditi. Finu ô 2006 nun c'è nudda edizzioni cumpreta dî scritti di Leibniz. La cugghiuta cumpreta dî sò rializzazzioni nun è ancora pussìbbili.