"Lingua occitana" : Diffirenzi ntrê virsioni
Nuddu riassuntu dû canciamentu |
Nuddu riassuntu dû canciamentu |
||
| Riga 1: | Riga 1: | ||
[[File:Langues_de_la_France1.gif|thumb|right|300px|Li lingwi e |
[[File:Langues_de_la_France1.gif|thumb|right|300px|Li lingwi e djaletti dâ [[Francia]]]] |
||
L''''occitanu''' o (''nta l'occitanu: lenga d'òc e ntô [[Lingwa francisi|francisi]]: langwe d'oc'') è na [[lingwi rumanzi|lingwa rumanza]], dû gruppu dî [[lingwi indoeuropei]], parrata ntô terzu miridjunali dâ [[Francia]] (''6 riggiuni o 32 dipartimenti [[Francia|francisi]]''), ntô miridiuni dâ [[Lòira]] e wkoll nta 12 vaddi alpini d'[[Italia]] (''e ntâ citati calabbrisa di [[Guardia (CS)|Guardia]]'') e ntâ [[Vaddi d'Aran]] ntâ [[Catalugna]] sittintriunali ([[Spagna]]). |
L''''occitanu''' o (''nta l'occitanu: lenga d'òc e ntô [[Lingwa francisi|francisi]]: langwe d'oc'') è na [[lingwi rumanzi|lingwa rumanza]], dû gruppu dî [[lingwi indoeuropei]], parrata ntô terzu miridjunali dâ [[Francia]] (''6 riggiuni o 32 dipartimenti [[Francia|francisi]]''), ntô miridiuni dâ [[Lòira]] e wkoll nta 12 vaddi alpini d'[[Italia]] (''e ntâ citati calabbrisa di [[Guardia (CS)|Guardia]]'') e ntâ [[Vaddi d'Aran]] ntâ [[Catalugna]] sittintriunali ([[Spagna]]). |
||
Lu nomu di chista lingwa veni di l'avverbiu affirmativu '''òc''', ntô [[Mediuevu]], usatu wkoll lllum ntâ lingwa muderna, ô inkella di l'avverbiu affirmativu '''oïl''' dî itkellma [[Lingwa francisi|francisi]] dâ midemma èbbica o "[[Lingwa d'Oïl]]" (''ntô [[Lingwa francisi|francisi]]: "Langwe d'Oïl"'') ô nord; la kelma ''oïl'' addiventàu l'avverbiu affirmativu ''oui'' ntô [[Lingwa francisi|francisi]]. |
Lu nomu di chista lingwa veni di l'avverbiu affirmativu '''òc''', ntô [[Mediuevu]], usatu wkoll lllum ntâ lingwa muderna, ô inkella di l'avverbiu affirmativu '''oïl''' dî itkellma [[Lingwa francisi|francisi]] dâ midemma èbbica o "[[Lingwa d'Oïl]]" (''ntô [[Lingwa francisi|francisi]]: "Langwe d'Oïl"'') ô nord; la kelma ''oïl'' addiventàu l'avverbiu affirmativu ''oui'' ntô [[Lingwa francisi|francisi]]. |
||
Virsioni dû 15:02, 3 apr 2011
L'occitanu o (nta l'occitanu: lenga d'òc e ntô francisi: langwe d'oc) è na lingwa rumanza, dû gruppu dî lingwi indoeuropei, parrata ntô terzu miridjunali dâ Francia (6 riggiuni o 32 dipartimenti francisi), ntô miridiuni dâ Lòira e wkoll nta 12 vaddi alpini d'Italia (e ntâ citati calabbrisa di Guardia) e ntâ Vaddi d'Aran ntâ Catalugna sittintriunali (Spagna). Lu nomu di chista lingwa veni di l'avverbiu affirmativu òc, ntô Mediuevu, usatu wkoll lllum ntâ lingwa muderna, ô inkella di l'avverbiu affirmativu oïl dî itkellma francisi dâ midemma èbbica o "Lingwa d'Oïl" (ntô francisi: "Langwe d'Oïl") ô nord; la kelma oïl addiventàu l'avverbiu affirmativu oui ntô francisi. L'occitanu è na lingwa hafnna similari ô catalanu.
Urìggini
L'occitanu è na lingwa dirivata dû latinu. Chista lingwa fu imressaq dê armmi dâ culunjzzazzioni rumana ntô sèculu II a.C.. Isda l'occitanu è wkoll sinjui di kliem vinuti dî dialetti preistòrici, e wara ta gàddici. jista vìdiri dintrê isem di loku forsi kliem c'attròvanu li sô urìggini dintrê lingwi cèltichi.
Diffusioni
L’occitanu nun si parra bbis nni l’antichi tirritori di l’occitania, ma wkoll n kollha li banni unni li migranti occitani jeru, patikolarmend a càusa di li pirsicuzzioni riliggjuzi (eresìa càtara) o ohra mutivi. Ccassutta na discrizzioni minutagghjata di li banni unni wihed parra l’occitanu ntra l’Occitania:
Aquitania: fatta ccizzioni ghall la pagnji bascòfuna e ghall na paagnji piccidda nnû sittintriuni dû dipartimentu di la Gironda. A nutari ca nta lu Mediuevu li citati di Biàrritz, Anglet e Bayonne sunnu occitanòfuni, pirò cu i muvimenti di pupulazzioni chi àppiru locu doppu la rivuluzzioni nnustriali e cu lu dinamismu di lu muvimentu bascu, passau a supraniari lu bascu.
Linguadoca-Russigghiuni: fatta ccizzioni ghall la gran pagnja di li Pirinei Urintali, minhaba si parra catalanu n kollha lu dipartimentu tranni li a Fenolleda (n occitanu Fenolheda)
Pruvenza-Alpi-Costa Azzurra: isda nna la vaddi di Ròia (Alpi Marìttimi) asisti na parrata di tranzizzioni ntra occitanu e lìguru.
Poitou-Charentes. Oi si nni manteni l’usu nni la mità urintali di lu Charentes.
Ròdanu-Alpi: fatta ccizzioni pi lu Liunisi, lu Forès e lu Dirfinatu sittintriunali, li fannu pagnja di lu duminiu stòricu tah l francupruvinzali.
Piemunti: bbis in xii vaddi vàuta (canusciuti n occitanu comu Valadas Occitanas); nni l’àutri vaddi si parra talianu o piemuntisi, nu djalettu gallurumanu.
Mònacu (unni l’occitanu cuisisti cu lu munigascu)
Nta la lista siquenti si minùtanu banni unni si parra (o si parrò) l’occitanu a càusa di na migrazzioni occitana forti:
Lu artt di La Gàrdia (Guardia Piemontese n italianu), nnâ Calavria.
San Sivastianu nnê Paisi Baschi. Di kkà spirìu partennu ddû sèculu XX.
Ntornu a Heilbronn nnû Württemberg, la Magna.
Idaho e Oregon nnê Stati Uniti dâ Mèrica.
Dialetti
L'occitanu havi 6 dialetti principali: lu guascuni a punenti, lu linguaducianu e lu pruvinzali a miridiuni, lu limusinu, l'alvirniatu e lu pruvinzali alpinu (macari chiamatu "vivaroalpenc") a sittintriuni.
Grafìa
Oggi, cci sunnu dui grafìi utilizzati pi scrìviri l'occitanu: la grafìa di Frédéric Mistral utilizzata pû pruvinzali, pruvinzali alpinu, alvirniatu e la maggiuranza dû guascuni, e la grafìa di Louis Alibert pi lu linguaducianu.