Sicilia

Sicilia

(Stemma dâ Sicilia) (Bannera siciliana)

Nomu ufficiali : Regione Siciliana Innu sicilianu Sicilia, Patŗia mia (nun ufficiali) Lingua ufficiali: Italianu. Autŗi lingui : sicilianu, arbëreshë, dialetti lumbardi e pruvinzali or lingui siculu-gàllichi. Capitali: Palermu Tipu di Cuvernu: Rigiunali Prisidenti: Salvatore Cuffaro Pruvinci : Agrigento, Caltanissetta, Catania, Enna, Messina, Palermu, Ragusa, Siracusa, Trapani Superfici: 25,708 km² Abbitanti: 5.098.034 (1998) Dinsità: 198 /km² Festi cchiù mpurtanti : 2 di giugnu 1946 (dâ Repubblica Italiana) 25 di aprili 1945 (libbirazziuni d'Italia) Valuta Euro (€) Cuntinenti : Europa e Africa Fusu orariu CET (UTC +1) CEST (UTC +2) Sigla automobilistica :   I (Italia) Prifissu telefonicu : +39 (Italia) Membru di : ONU, OSCE, UE, NATO, UEO. (Italia)

	« Visitari l'Italia senza aviri vistu la Sicilia voli diri nun aviri vistu nenti di nenti. Ccà nnâ Sicilia cc'è la chiavi di tuttu. »
	(Goethe)

	« Sicilia è na terra bedda e disgrazziata. »
	(Giovanni Falcone)

	« La Sicilia ntera è na diminsioni fantàstica. Comu si fa a vìviricci senza Mmagginazzioni? »
	(Liunardu Sciascia)

La Sicilia è n'ìsula taliana ntô Mari Miditirràniu. Si stenni pi 25,708 km² di supirfici e havi 5.098.034 abbitanti (1998). È la cchiù granni riggiuni d'Italia e rapprisenta un dudicèsimu di lu tirritoriu talianu.
Cci nni càmpanu circa 5,1 milioni di persuni. Lu nùmmuru d'abbitanti è lu terzu cchiù àutu di tutti li riggiuna di l'Italia. Havi na dinzitati di pupulazzioni di 198 abbitanti p'ogni km².
Palermu è la capitali cu na pupulazzioni di quasi 700.000 abbitanti. La Sicilia si cumponi di 9 pruvincî e havi un tutali di 390 cumuna di li quali 199, lu 51%, hannu menu di 5.000 abbitanti. La pupulazzioni risidenti nta sti cumuna cu menu di 5.000 abbitanti rapprisenta lu 10% di tutta la pupulazzioni dâ riggiuni.

È una dî centri turìstichi cchiù mpurtanti d'Italia e ntô sèculu XVIII era l'ùrtima tappa dû viaggiu chi li picciotti aristucràtici ngrisi facèvanu 'n Europa pi struìrisi.

Giografìa

La Sicilia è l'ìsula principali d'Italia e di tuttu lu Mari Miditirràniu. Nclusi ntrâ riggiuni dâ Sicilia sunnu sti diversi ìsuli minuri: lu gruppu di l'Ìsuli Eolî (Lipari), Ìsuli Egadi, Ìsuli Pilaggî, e l'ìsuli di Pantiddarìa, Lampidusa e di Ùstica. L'ìsula è muntagnusa assai e menu dû 14% dû sò tirritoriu è cumpostu di chianuri. Lu Salsu è lu ciumi cchiù longu: 144 km.

L'ìsula veni siparata dû cuntinenti pi menzu dû Strittu di Missina (circa 3km). La Sicilia havi lu cchiù granni vurcanu d'Europa, l'Etna (vurcanu), chi è ancura attivìssimu. Tutta la riggiuni veni assuggittata a n'attivitati giològgica, e dui ìsuli vennu chiamati doppu àutri vurcani attivi, zoè Stròmbuli e Vurcanu.

File:Sicily-EO.jpg

La Sicilia nta na mmàggini dâ NASA.

L'ìsula di Sicilia pigghiau lu nomu di li Sìculi, un pòpulu c'accumenza la sò storia nta tèmpura luntani. Pi la sô furma trianculari, la Sicilia, prima d'èssiri chiamata accussì, fu chiamata di li Greci "Trinacria", chi veni a diri Terra a tri Punti, pirchì la Sicilia effittivamenti è la terra di li tri prumuntorî: Capu Faru, o Piloru, a Est, pressu Missina; Capu Boeo, o Lilibbeu, a Ovest, pressu Marsala; e Capu di l'Ìsula di li Currenti, a Sud, pressu Capu Passaru.

La Sicilia è vagnata di l'acqui tèbbiti di tri mari: Mari Tirrenu, a Nord, Mari Miditirràniu, a Sud, e Mari Joniu, a Est. Tutti e tri sti mari, nni la giografìa munniali, hannu un nomu sulu: Mari Miditirràniu, chi signìfica « mari 'n menzu li terri ». La Sicilia havi, nta lu Miditirràniu, na bunìssima pusizzioni stratèggica, cu lu Strittu di Gibbilterra a Ovest, lu canali di Suez a Sud-Est e lu Strittu di Missina a Nord-Est. Lu puntu cchiù vicinu a l'Italia, nni lu strittu di Missina, è di tri chilòmitri e menzu. Lu puntu cchiù vicinu â Tunisia, ntô Canali di Sicilia, è di centucinquanta chilòmitri. È nta la Sicilia chi avemu l'Etna, lu vurcanu cchiù granni d'Europa, cu n'autizza di 3.263 metri, o quasi dùdici mila pedi. La basi di lu vurcanu è di 200 chilòmitri. A stu vurcanu, duranti la duminazzioni àrabba, ci fu datu, di l'Àrabbi, lu nomu di Gebel Utlamat chi voli diri muntagna di focu.

Giofisicamenti l'arcipèlacu maltisi, e la pinìsula rausana (Sarausa, Rausa) sunnu ntâ chiattafurma cuntinintali africana: n'àutri paroli sti dui riggiuni, nzèmmula a l'ìsuli Pilaggî, sunnu parti dû cuntinenti africanu.

Malta fici puliticamenti parti dâ Sicilia nzinu a lu 1798.

Storia

Pi sapìrinni cchiossai, vidi puru la vuci Storia dâ Sicilia.

Lu Trisceli, sìmmulu dâ Sicilia, cumpari puru ntâ bannera siciliana.

Câ sò pusizzioni giogràfica, la timpiratura piacenti, la campagna abbunata e lu tirrenu vurcànicu abbicinu a Etna assai riccu e pruduttivu, la sò propia storia è una dî guerri e dî rivurturi.

Abbitata dî Sìculi, dî Sicani e di l'Elimi, già dû terzu millenniu a.C., ntô VIII sèculu a.C. foru li finici chi si nstallaru ntâ parti uccidintali. Ntô sèttimu sèculu li greci funnaru diversi culònî nta parti a urienti, 'n particulari Naxos, Camarina, Missina. Sarausa funnata ntô 734 a.C. fu la citati cchiù mpurtanti. Ntô 212 a.C., 'n siquiutu â scunfitta di parti dî rumani, la Sicilia addiventa na pruvincia, sfruttata dî rumani pû frummentu, lu vinu e li tassi chi li cuvirnatura di l'èbbica mpunìanu â pupulazzioni. Cèlibbri fu a stu prupòsitu lu malu cuvernu di Verri. Ntô 464, la Sicilia è mmasa dî Vànnali a cui ntô 491 si sustitueru l'Ostrogoti di Tiuduricu chi ci dèttiru nu certu sviluppu ecunòmicu e suciali. Ntô 535 lu ginirali bizzantinu Bilisariu lìbbira la Sicilia dî bàrbari. La Sicilia fa parti dû mpiru bizzantinu. Dû 663 ô 668, lu mpiraturi Custanti II eliggi comu capitali Sarausa, pi megghiu addifènniri la Sicilia dî bàrbari e dî primi ncursioni musurmani. Ntâ secùnna mitati du IX sèculu, l'àrabbi sbàrcanu a Mazzara, cunquìstanu Palermu c'addiventa la nova capitali, e quarchi annu doppu, cu la cunquista di Sarausa ntô 878, la Sicilia è ntiramenti ntâ manu di l'àrabbi. Addiventa allura n'emiratu fatimita, pròspiru e tulliranti.

Tra lu 1060 e lu 1091 la Sicilia è arricunquistata dî nurmanni, e nnô cursu dû sèculu XII addiventa nu regnu putenti c'agghica a l'àpici sutta lu putiri di Fidiricu II di Hohenstaufen chi mori ntô 1250. Ntô 1266 la Sicilia passa ntê manu francisi, ma li vespru sicilianu dû 1282 marca la fini dû putiri di l'Angiò. La Sicilia passa pirciò sutta lu putiri araunisi e ma pi cchiù d'un sèculu cuntinuava na guerra cu Nàpuli addimentri ca la Sicilia arristava nnipinnenti cû nomu: Regnu di Trinacria. A partiri dû sèculu XV, li cruni d'Arauna e Spagna si junceru e di ddu mumentu nzinu ê Burbuna, la Sicilia veni cuvirnata dâ Spagna.

Ntô 1713 passa ê Savoia 'n scanciu dâ Sardigna. Ntô 1734 lu regnu dî dui Sicilî è arricustituiutu sutta Carlu di Burbuni. Tra 1812 e 1848 cc'èranu armenu quattru rivuluzzioni ntrâ Sicilia contra li Burbuna. Chidda ùrtima, la rivuluzzioni nnipinnintista siciliana dû 1848, avìa lu risurtatu di nu cuvernu nnipinnenti dî Burbuna, cu la sò custituzzioni assai avanzata, chi durau pi 16 misi.

Li cammisi russi di Garibbardi sbarcaru a Marsala ntô 1860 e cu nu plibbiscitu quarchi misi doppu la Sicilia vinni unificata cu lu regnu d'Italia. Doppu la secunna guerra munniali, e la riprissioni di nu muvumentu nnipinnintista, la Sicilia uttinni na certa autunumìa amministrativa, cu parramentu e liggi propî.

Amministrazzioni/Pulìtica

Dû 1946 la Sicilia godi di na certa autunumìa amministrativa. L'Assemblea Siciliana è lu parlamentu sicilianu chi havi la sedi a Palazzu dî Nurmanni, a Palermu. Lu parlamentu sicilianu è unu di li cchiù antichi dû munnu. Novi pruvinci fannu parti dâ Sicilia: Palermu, Catania, Missina, Sarausa, Rausa, Girgenti, Trapani, Caltanissetta e Enna.

Li cumuna:

• Cumuna dâ pruvincia di Caltanissetta (22)
• Cumuna dâ pruvincia di Catania (58)
• Cumuna dâ pruvincia di Enna (20)
• Cumuna dâ pruvincia di Girgenti (43)
• Cumuna dâ pruvincia di Missina (108)
• Cumuna dâ pruvincia di Palermu (82)
• Cumuna dâ pruvincia di Rausa (12)
• Cumuna dâ pruvincia di Sarausa (21)
• Cumuna dâ pruvincia di Trapani (24)

Cultura

Scrittura siciliani

• Giuseppi Tomasi di Lampedusa
• Liunardu Sciascia
• Gesualdo Bufalino
• Giuvanni Verga
• Luciu Pìcculu
• Luiggi Pirandellu
• Eliu Vittorini
• Vitalianu Brancati
• Andrea Camilleri
• Salvaturi Quasimodo

Cucina e Gastronomìa

Viditi puru Cucina siciliana.

• Alici crudi a lumìa
• Nvultini di pisci spata
• Capunata
• Parmiggiana Siciliana
• Pasta chî sardi
• Maccu di favi
• Macchiruna â Siciliana
• Paneddi di cìciri
• Purpetti di nannatu
• Salmurigghiu
• Arancini
• Piscistoccu â Missinisi
• Pizza fritta â Siciliana
• Mustazzuli Siciliani
• Cannoli
• Pasta riali
• Zèppuli di risu
• Granita
• Cassata
• Frutta Marturana
• Sfinciuna di risu
• Torta di mènnuli
• Torta di pistacchiu
• Pignuccata

Viditi puru:

Nta Commons s'attròvanu àutri mmàggini rilativi a Sicilia.

• Li munarchi di Sicilia
• L'àutri riggiuni d'Italia.
• Vulcanuluggìa
• Lu trisceli
• Lu Folklori sicilianu
• La Mùsica siciliana
• Targa Florio

Liami esterni

• Guida di Sicilia
• Sicilia In, intra 'a Sicilia cori do Mediterraneu