Arma dî Carabbinera

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
(Rinnirizzata di Carrabinera)
Stemma di l'Arma dî Carabbinera

L'Arma dî Carabbineri una di li quattru forzi armati taliani è, ca dipenni dû Ministeru dâ Difesa. Havi nu rolu di forza militari e macari di polizzìa.

N Italia si ponnu chiamari cû nùmmuru 112 gratuitu.

Storia[cancia | cancia la surgenti]

Dâ funnazziuna â Sicunna Guerra Munniali[cancia | cancia la surgenti]

L'Arma havi stata funnata lu 13 di giugnettu1814Reghi di Sardigna Vittoriu Emanueli I di Savoia, sutta lu nomu di Carabbineri Riali, spirannusi â Gendarmerie nationale, la ginnarmarìa francisa ca facìa survizza sia militari ca civili. Li primi hannu statu scigghiuti n menzu a l'Armata Sarda, ma sulu chiddi cu na bona cunnutta e ca sapìunu lèggiri e scrìviri macari. Lu nomu diriva dâ carabbina, la scupetta ca ancora oi veni usata pi tradizzioni. La prima battagghia ca ficiru fu chidda di Grenoble, unni nu squatruni di cavaddarìa caricau li truppi francisi facennuli fujiri. Ntô 1822 nesci lu Riulamentu Ginirali unni spùntunu li 3 rèuli funnamintali di l'Arma:

  1. Li Carabbineri s'hannu a cunziddirari sempri n survizzu, qualegghiè l'ura e lu casu;
  2. Li Carabbineri hannu a fari li survizza sempri n cucchia, tranni pi chiddi d'urdinanza comu la trasmissioni di dispacci urgenti;
  3. Li Carabbineri s'hannu a cumpurtari sempri nta na manera distinta, urbana, dicisa, dignitusa e cheta, e macari mparziali e umana.

Duranti lu Risorgimentu, li Carabbineri risurtaru fideli ô reghi, e pi stu mutivu cci veni affidata la prutizzioni dû stissu ntê campi di battagghia. Duranti la battagghia di Pastrengo, lu Maggiuri Alessandro Negri di Sanfront s'accurgìu ca l'austrìaci s'avìanu avvicinatu unni lu reghi stava, allura ordinau la carica di so' tri squatruni a cavaddu, cacciannuli. Stu fattu pirmittìu la vittoria. Duranti l'Unificazzioni, pi nun dari la mprissioni di n'occupazzioni, si stituìa nu novu corpu lucali nta ogni statu ca cadìa: accussì nasceru li Carabbinera dâ Tuscana, dâ Sicilia etc.

Junciuta l'Italia ntô 1861 (tranni ca pû Vènitu e lu Statu dâ Cresia), li vari corpi di Carabbineri lucali si junceru nta l'Arma di Carabbinera Riali (Arma dei Carabinieri Reali). Nta st'anni s'attruvaru a cummàttiri spiciarmenti contra li briganti nzinu a quannu li forzi taliani arrinisceru a tràsiri ntô Statu dâ Cresia câ famusa Breccia di Porta Pia, nu purtusu nta nu muru ca dividìa l'Italia, unni parteciparu li Carabbineri.

Di tannu, l'Arma fu arricanusciuta comu unu di li cchiù mpurtanti corpi dû Statu talianu, cuntribbuennu macari nta missioni di guerra e di paci all'èstiru (comu pâ Cunquista di l'Eritrea e la Guerra italu-turca), e li survizza civili, unni s'arricorda lu cuntribbutu d'aiutu duranti lu tirrimotu di Missina dû 1908.

Ntâ Prima Guerra Munniali, nzèmmula ê cummattimenti, li Carabbineri sirveru pi mantèniri l'òrdini ntê fila dî surdati mpignati a cummàttiri.

Finuta la Guerra, l'Italia s'arritruvau nta na diffìcili situazzioni pulìtica, ca vidìa la nàscita dû Fascismu e li sonna di rivoluzzioni dâ manca. Sti du' muvimenti si facìanu guerra unu cu l'àutru e li Carabbineri allura funnaru ntô 1921 li Battagghiuni Mòbbili (Battaglioni Mobili). Assai furu chiddi ca mureru pi manu di tutti dui li muvimenti.

Quannu Mussolini addivintau Primu Ministru, circau di riddùciri e ndebbuliri l'Arma pû fattu ca chista arristau sempri fideli ô reghi. Strugghiu li Battagghiuni Mòbbili e ô so' postu cci desi putiri a nu novu corpu: la Milìzzia Voluntaria pâ Sicuritati Nazziunali e fici crìsciri macari lu corpu dâ Polizzia di Statu, dannucci a sti dui ncarichi ntê citati e rilijannu li Carabbineri ntê zoni rurali. Ccà cummatteru contra la Mafia ntâ Sicilia, e li malandrini ntê Calabbrî e ntâ Sardigna. Parteciparu ê cummattimenti pâ cunquista di l'Africa Livantina Taliana: la Somalia, l'Eritrea e l'Abbissinia e doppu dèsiru na manu pi mantèniri la paci e la sicuritati. Ccà funnaru li zaptiè, Carabbineri di etnia lucali.

Salvo D'Acquisto

Ntâ Sicunna Guerra Munniali, li Carabbineri furu mpignati ntê frunti dâ Grecia e dâ Russia e nta l'Africa Taliana: fu ccani ca mmattìu la famusa battagghia di Culqualber, unni, doppu misi senza munizioni nè manciari, si jittaru contra li ngrisi cummattennu a l'arma janca, murennu casi tutti. Quannu lu Fascismu cadìu, li Carabbineri attaccaru a Mussolini doppu ca desi li dimissioni ô reghi, e fu tinutu "carciaratu" nta nu rifuggiu muntanaru supr'ô Gran Sasso, vinennu appoi libbiratu dî tudischi. Agghicatu l'8 di sittèmmiru, unni l'Italia firmau l'armistiziu cu l'Alliati, li Carabbineri (e l'italiani tutti) s'attruvaru nimici di tudischi ca nzinu a picca tempu prima èrunu alliati. Li tudischi megghiu urganizzati e armati, si mìsiru a depurtari li Carabbineri, orammai na forza nimica, ê campi di stirminiu e di cuncintramentu. Assai ni furu ammazzati ma, doppu nu primu mumentu di abbannunu, s'organizzaru e si junceru ê forzi di risistenza comu partiggiani. S'arricorda lu Fronte Clandestino di Resistenza dei Carabinieri (Frunti Clannistinu di Risistenza dî Carabbineri), ca cuntava tipu 6000 militari. Àutri Carabbineri cummatteru e si sacrificaru nto nomu dâ Patria, e forsi lu cchiù famusu di chisti fu Salvo D'Acquisto, ca si pigghiau li curpi di n'attintatu ca ammazzau na para di tudischi, facennusi justizziari cunzapìvulu.

Dâ fini dâ Guerra a oi[cancia | cancia la surgenti]

Nu Carabbineri n divisa

Finuta la Guerra, li Carabbineri àppiru a sòffriri, a causa dû spasciamentu, nu piriudu diffìcili. Lu Südtirol vuciàva nnipinnizza cû tirrurismu e ntâ Sicilia criscìa la forza di li muvimenti mafiusi e nnipinnisti (Sarvaturi Giulianu). L'Italia era ancora china di armi ca vinìunu usati fàcili duranti l'atti di viulenza. Pi sti mutivi li Carabbineri s'àppiru a riorganizzari lesti pi cummattiri e cuntinuari a mantèniri l'òrdini ntô Paìsi. Ntô 1962, Giovanni De Lorenzo addivintau lu novu Cumannanti Ginirali di l'Arma. Pi risìstiri a tutti sti prubbremi, fici na campagna di riorganizzazzioni e ammudirnamentu: fici canciari li divisi, facennuli fari tutti uniformi; fici criari li scoli pi l'ufficiali; rinegozziau l'accordu Carcaterra, ca prividìa li survizza dî Carabbineri ntê zoni rurali e chiddi dâ Polizzia ntâ citati, facennu riturnari l'Arma nta l'ària urbana; criau li gazzelle, li màchini di survizzu di cuntrollu; nutau la mpurtanza di l'elicòttira sia p'usi militari ma macari di lutta ô brigantaggiu; fici rinnuvari l'armamentu e misi a disposizzioni di l'Arma àutri menzi ùtili, comu carri armati e autubblindi.

Ntô 1964, li vèrtici di l'Arma s'avìunu organizzatu pi fàciri nu corpu di Statu (sutta lu nomu n còdici di Piano Solo) ca nun vinni mai attuatu.

Ntê 1960ini, nta l'Italia nasceru novi muvimenti di tipu eversivu, zoè chiddi di l'Anni di Piombo (Anni di Chiummu), unni la lutta pulitica sia di manca ca di dritta criscìu nzinu a pigghiari li culura dû tirrurismu e dâ viulenza armata. Lu Ginirali Carlo Alberto Dalla Chiesa fu chiddu ca megghiu di tutti s'organizzau pi cummàttiri stu finòminu, capennu ca pi fàciri chistu, s'avìa a pinzari e aggiri comu li stissi pirsuni ca si jìa contru. Fici nfirtrari Carabbineri ntê loca unni si pinzava ca s'ammucciàvanu li mèmmira di sti gruppa eversivi. Nta picca misi, rumpìu li gruppa cchiù forti (chiussai chiddi di manca) e viulenti e fici attaccari li capi storichi già ntô 1974. Assai furu li Carabbineri ca mureru nta stu pirìudu pi manu di sti muvimenti.

Dalla Chiesa mori appoi, n Palermu, sutta li corpa dâ Mafia doppu c'avìa statu mannatu ntâ Sicilia mâ cummatti. E propia la Mafia fu n'àutru "nimicu" di l'Arma. Li Carabbineri attaccaru e firmaru li màssimi boss dû pirìudu cunigghiunotu, primu ntra tutti Totò Riina.

Li Carabbineri furu e sunnu ancora mpignati all'èstiru nta varî missioni, comu pâ Guerra dî Barcani ntê 1990ini e comu nta l'Afghanistan e nta l'Iraq nta l'anni 2000. Macari ccani assai pajaru cû sangu.

Sìmmula[cancia | cancia la surgenti]

Li sìmmula dî Carabbineri su':


Divisa[cancia | cancia la surgenti]

La divisa dî Carabbineri cancia a sicunna dâ staggiuna: la divisa dû mmernu è na giacca nìura, stivaleddi nìuri e na bannulera; chidda d'astati è na cammisa cilesti chî manichi curti. Li quasuna sunnu sempri nìuri cu na rica russa ê lati dî jammali.

Na vota, nzinu ô 1987, la divisa d'astati era culuri khaki (canusciutu comu "culuniali").

Lu famusu friggiu di l'Arma è na granata cu na ciamma a trìdici punti chicati dû ventu câ scritta R.I. (Repubblica Italiana).

Curtura[cancia | cancia la surgenti]

Li Carabbineri attàccanu a Pinocchio

Li Carabbineri hannu sempri statu prisenti ntâ tradizzioni di chidda ca oi è l'Italia. Sempri prisenti pâ pupulazzioni, di st'ùrtimi nni pigghiaru, suprattuttu, beni. La prima òpira unni spuntaru fu Pinocchio di Carlo Collodi. Di tannu li Carabbineri furu usati abbastanza ô spissu ntâ lìttiratura. N'asempiu famusu è Il Giorno della Civetta (Lu jornu dâ cucca) di Liunardu Sciascia, di quali ficiru macari nu film.

Ntâ televisioni sunnu assai li serî TV ca hannu li Carabbineri comu prutacunisti.

N àutri lingui[cancia | cancia la surgenti]

Lu nomu ufficiali dî Carabbineri è n italianu: Arma dei Carabinieri. Nta l'àutri lingui dâ Sicilia s'arricorda l'arbërisht: Karabinerët.

Viditi puru[cancia | cancia la surgenti]