Alan Turing

Alan Mathison Turing (Londra, 23 di giugnu 1912 – Manchester, 7 di giugnu 1954) fu nu matimàticu e lòggicu ngrisi. Ntruducìu la machina idiali e lu test ca pòrtanu lu sô nomu.

Biografia[cancia | cancia la surgenti]

Cumpiuta la justa etati, accuminzau a friquintari la scola ma li risurtati si rivilaru prestu assai scausi e accussì rimaseru/rimaneru dû primu annu finu ô diploma uttinutu a stentu. Li nzignanti lamintavanu lu sô disintiressi pû latinu e li Sacri Scritturi, nun cuncipennu comu â riggida aducazzioni tradizzionali iddu putissi prifiriri li litturi supra la tiurìa dâ Rilativitati d' Einstein, li sô calculi astronòmici, li spirimenti di chimica ca mmintava di sulu e appoi esiquìa e lu jocu dî scacchi.

Ntô 1931 vinni ammessu a lu King's College dell'Università di Cambridge unni studiau miccanica quantistica, la tiurìa dâ prubbabbilitati (dimustrau siparatamenti lu tiurema dû lìmmiti cintrali, già dimustratu ntô 1922 dû matimàticu Lindeberg) e lòggica.

Li riflissioni di Turing nizziavanu a rotari attornu ô prubblema dâ menti umana e dû modu 'n cui chista putìa ncurpuràrisi ntâ materia e vinirinni siparata ô mumentu dâ morti. Ntâ fisica dû Nuvicentu e ntâ miccanica quantistica circava na risposta ô tradizziunali prubblema filusòficu dû rapportu tra menti e corpu.

Ntô 1934 si lauriau cû massimu dî voti, l'annu siquenti uttinni na fellowship e ntô 1936 vincìu lu premiu Smith. Propiu ntô 1936 si trasfirìu â Princeton University pi cunzèquiri lu Ph.D., e pubblicau l'artìculu "On computable Numbers, with an application to the Entscheidungsproblem" unni discrivìa chidda ca va a vèniri appoi difinuta comu la machina di Turing e ca lu va a cunzignari â storia.

Duranti la Sècunna Verra Munniali (1939-1945) Turing mittìu li sô capacitati matimàtichi ô sirvizziu dû Department of Communications ngrisi pi dicifrari li còdici usati ntê cumunicazzioni tudischi, nu cumpitu particularmenti difficili 'n quantu li tudischi avìanu sviluppatu un tipu di machina criptatrici chiamata Enigma ch'era capaci di figghiari nu còdici ca mutava custantimenti, accussì di rènniri ogni vota nzufficienti lu tempu di dicudifica a dispusizzioni dî scinzati nimici. Câ ntrasuta 'n verra dâ Ngriterra Turing e li sô cumpagni travagghiaru stabbirmenti â dicrittazzioni. La mmintiva di Turing ci pirmittìu di criari nu strumenti chiamatu Colossus (n'ammassu di servumutura e mitallu, ma com'e gghiè nu primu passu versu un computer diggitali) ca dicifrava 'n modu viloci e efficienti/afficaci li còdici tudischi criati cu Enigma, sizziunannu ogni missaggiu 'n purzioni di diminsioni tali ca lu sô significati putìa vèniri currittamenti svilatu.

Ô tèrmini dâ verra Turing fu mmitatu a lu National Physical Laboratory (NPL, Labburatoriu Nazziunali di Fisica) a Londra pi disignari lu mudellu dûn computer. Lu rapportu ca prupunìa l'Automatic Computer Engine (ACE, Muturi pû Calculu Autumàticu) fu prisintatu ntô marzu 1946. Lu mudellu di Turing era urigginali e particulariggiatu comu nu pruspettu pi computer ntô sensu mudernu, ma lu prezzu privintivatu era sprupusitatu e ci foru dilazzioni nta l'appruvazzioni dû prucettu. Pi l'annu accadèmicu 1947/48 turnau a Cambridge e spustau li sô ntiressi versu la neuroluggìa e la fisioluggìa. Fu 'n stu piriodu ca nizziau a splurari la rilazzioni tra li computer e la natura.

Happi videmma ntiressi ô di fora di l'ammitu accadèmicu: divinni membru dû Walton Athletic Club e vincìu arcuni gari supra li 3 e 10 migghia.

Turing era di l'idìa ca si putissiru criari machini capaci di mimari tutti li prucessi dû ciriveddu umanu. Ntô 1950 scrivìu n'artìculu dû tìtulu "Computing machinery and intelligence" 'n cui discrivìa zocch'òi è notu comu test di Turing. Supra st'artìculu si basa tuttu lu studiu mudernu supra la ntilliggenza artificiali.

L'annu siquenti fu eliggiutu Membru dâ Royal Society di Londra, principarmenti pû sô travagghiu supra la machina. Si trasfirìu a l'Univirsitati di Manchester, unni travagghiau â rializzazzioni dû Manchester Automatica Digital Machine (MADAM). Cummintu ca ntra lu 2000 avissiru stati criati dî machini 'n gradu di riplicari la menti umana (quantu a funziunamentu!), travagghiau alacrimenti criannu alguritmi e prugrammi pû MADAM, participau â stisura dû manuali upirativu e nni divinni unu dî principali fruitura.

Lu 31 di marzu di 1952 fu arristatu p'omosissualitati e cunnuttu 'n judizziu, unni a sô difisa dissi/dicìu simpricimenti ca nun scurgìa nenti di mali ntê sô azzioni. Li sirvizzi sicreti timìanu ca lu sô "vizziu" lu putissi spòniri a un tradimentu e picchissu subbìu macari la castrazzioni chimica.
Ntô midèsimu annu sviluppau n'approcciu matimàticu a l'embrioluggìa.
Ntô 1954 murìu manciannu nu pumu abbilinatu cu cianuru di putassiu. La matri sustinni ca lu figghiu, chî jidita lordi pi quarchi spirimentu chimicu, avissi ncirutu p'erruri la dosi fatali di vilena/vilenu; ma lu virdettu ufficiali parlau senza ncirtizzi di suicidiu.