Stefan Banach

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
Stefan Banach

Stefan Banach (Cracovia, Polonia, 30 di marzu 1892 - Liòpuli, Polonia/Ukraina, 31 di austu 1945) fu nu matimàticu pulaccu, nu di li animatura di la Scola matimàtica di Liòpuli nta la Pulonia tra li dui guerri. Fu sustanziarmenti nu autodidatta 'n matimàtica e lu sò geniu fu scupertu accidintarmenti di Hugo Steinhaus.

Nasci di Stefan Greczek e Katarzyna Banach chi l'abbannuna a pochi jorna di la nàscita e crisci cu la nanna materna nta lu villaiu d'Ostrowsko, a na cinquantina di chilòmitri di Cracovia. Di lu 1902 friquenta nu Gymnasium di Cracovia nta lu quali strinci amicizzia cu n'àutru futuru prufessuri di matimàtica, Witold Wilkosz; cu iddu s'appassiona 'n modu chiuttostu esclusivu a li prubbremi di la matimàtica. Nun pinzannu a la pussibbilitati di na carrera 'n sta disciprina, nta lu 1910 s'iscrivi a la facultati di ncignirìa di l'Universitati Tècnica di Lwów, cittati allura parti di lu Mperu Austru-Ungàricu. Duvènnusi mantèniri a li studi cu lizzioni privati, si laurìa cu na certa fatica nta lu 1914. Duranti la guerra, nàbbili a lu servizziu militari a càusa di la dibbulizza di n'occhiu, travagghia a la custruzzioni di strati e friquenta lizzioni di matimàtica a l'Universitati di Cracovia, canuscennu forsi Stanislaw Zaremba.

Nta lu 1916 si virìfica n'episodiu cruciali pi la sò vita e pi lu sviluppu di la matimàtica 'n Pulonia. Hugo Steinhaus passiggiannu a Cracovia nta li pressi di nu parcu, senti prununciari li paroli misura di Lebesgue e fa canuscenza di dui apprinnisti matimàtici, Stefan Banach e Otto Nikodym; cu iddi fa amicizzia e dicìdinu di funnari na sucitati matimàtica: è la Sucitati matimàtica di Cracovia nata nta lu 1919 e addivinta nta lu 1920 la Sucitati Matimàtica Pulacca. 'N cullabburazzioni cu Steinhaus, Banach scrivi li primi travagghi di matimàtica, sùbbitu d'artu liveddu. Nta lu 1920 addiventa assistenti di Lomnicki a l'Universitati Tècnica di Lwów e cu iddu utteni na qualìfica matimàtica cu la tesi Upirazzioni supra li nzemi astratti e la sò appricazzioni a l'equazzioni ntigrali, travagghiu chi tanti ritègninu segna la nàscita di l'anàlisi funziunali. Nta lu 1922 pressu l'Universitati Jan Kazimierz di Lwów utteni l'abbilitazzioni a lu nzignamentu di la matimàtica cu na tesi supra la tiurìa di la misura e cu dicretu di lu Capu di lu statu veni numinatu prufessuri straurdinariu di matimàtica. Nta lu 1924 addiventa prufessuri univirsitariu e finu a lu 1939 pò didicàrisi a la ricerca matimàtica cu mpurtanti risurtati.

È chistu lu piriodu di ciuritura di la Scola matimàtica di Liòpuli.

Banach e Steinhaus fùnnanu nta lu 1929 e succissivamenti addirìgginu lu mpurtanti piriòdicu Studia Mathematica. Nta lu 1931, Banach e Steinhaus di Lwów e Knaster, Kazimierz Kuratowski, Stefan Mazurkiewicz e Waclaw Sierpinski di Varsavia avvìanu la cullana Mathematical Monographs. Lu primu vulumi di la cullana è la Théorie des opérations linéaires di Banach, traduzzioni di lu 1932 di la Teoria operacji liniowych scritta nta lu 1931. Tra li òpiri di Banach chista veni cunzidirata la cchiù nfluenti.

A lu scoppiu di la Secunna guerra munniali Banach è Prisidenti di la Sucitati Matimàtica Pulacca. Lwów veni uccupata di li truppi suviètichi e rimani finu a lu 1941 nu riggimi d'uccupazzioni militari. Nunustanti chistu, a Banach, mèmmiru currispunnenti di l'Accademia di li Scenzi di la RSS di l'Ukraìna e nta òttimi rapporti cu vari matimàtici di l'Unioni Suviètica, 'n particulari cu Sobolev e Aleksandrov, veni cunzintitu di mantèniri la càttidra e di fari ricerca. Nta lu 1941 pi Lwów nizzia na brutali uccupazzioni di la Girmania nazzista; Banach arrinesci a supravvìviri guadagnànnusi di vìviri alimintannu cu lu propriu sangu di li pidocchi utilizzati pi na ricerca supra la febbri tifìdi cunnutta di Rudolf Weigl. 'N sti anni la sò saluti diclina e cuntrai nu cancru a li purmuni. Nta lu 1944 li Suviètici lèvanu Lwów a li Tudischi e la ncurpòranu nta l'Unioni Suviètica. Banach mori prima di putiri èssiri rimpatriatu 'n Pulonia e è sipotu a lu Cimiteru Lychakivskiy.

Banach veni cunzidiratu lu funnaturi di l'anàlisi funziunali, argumentu di lu quali avviau na trattazzioni sistimàtica sviluppannu li risurtati pricidenti supra li equazzioni ntigrali di Vito Volterra, Eric Ivar Fredholm e David Hilbert. Iddu detti macari mpurtanti cuntribbuti a la tiurìa di li spazzi vitturiali tupulòici, a la tiurìa di la misura, a la tiurìa di li nzemi e a la tiurìa di li pulinomi urtugunali.



Li boni matimàtici arrinèscinu a vìdiri li analoi. Li granni matimàtici arrinèscinu a vìdiri li analoi tra li analoii."
Afurisma chi Stanisław Marcin Ulam, n'àutru matimàticu di la Scola matimàtica di Liòpuli attribbuisci, nta la sò autubiugrafìa, a Stefan Banach.

Vuci currilati[cancia | cancia la surgenti]

Culligamenti sterni[cancia | cancia la surgenti]