Schizzufrinìa

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.

La schizzufrinìa eni nu tipu di malattia mintali.
A schizzufrènia runi prubblema cu lu cumpurtamentu (a manera câ quali li pirsuni aggiscianu), cu lu pinzeru, cu l'imuzziona, câ mutivazzioni e eni cunzidirata na pissicosi.
Si pienza ca li pirsunu câ schizzufrènia anu persu lu cuntattu câ rialitati.
A palora schizzufrènia veni di lu palori grecu anticu σχίζω (schizo, divisioni, ruttu) e φρενός (frenos, menti) e stapissi a significare "menti divisa".
Lu pissichiatra Emil Kraepelin a statu a prima pirsuna a siparari a schizzufrènia di autri tipi di malattii mintali.
Iddu inizarmenti u ciamau cu li palori latini 'dementia praecox' (scimuniti prima di lu tiempu) e puoi ci cangiai nomi cu schizzufrènia.

Mentri pirsuni di tutti l'itati ponu aviri schizzufrènia, di solitu anizzia cu li primi anni di vita d'adurtu.
Ppi nu munzieddu di pirsunu ca s'ammalanu li sintoma tornanu cchiu tardi 'nta loru vita, macari si ppi tanticchia ci passarru, mentri autri putissiru aviri solu du ipisoda.
A causa isatta di la schizzufrènia nun eni canusciuta, e si pienza chi sunu nu munzieddu li cosi ca poni anfruenzari a cunnizzioni mintali di la pirsuna intirissata.
Li scienziata scuprierru ca ponu cuntribbuiri a lu dicorsu 'nta manera impurtanti sia li spirienzi di vita sia a bioluggìa di lu cirvieddu ca s'attrova na cundizioni iriditata di la famigghia r'unni veni.
A schizzufrènia dunqui ppo ssiri in parti ginetica (trasmessa iriditariamenti) e putissi manifistari l'iffetta in sèguiti a nu trauma (n'aspirienza ca addisturba: comu nu luttu familiari, a perdita di lu travagghiu e macari nu traslocu).

A schizzufrènia eni di solitu trattata sia cu midicinali ca bilancianu l'iquilibbria di li neurutrasmittituri di lu cirbieddu, e sia abbituannu li pirsunu a cumprendiri li loru pinzera razziunala faciennili fari funzionari 'nta na manera armonica cu li sentimenta ca ci anu attraversu a pissicuterapia.
Pari ca na pirsuna ogni deci eni ca ci anu stu prubblema mintali eni a gghiatu rischiu di suicidiu e ca a pircintuali di fumatura 'ntra li pirsuni malati e cchiu gghiauta di lu restu di la pupulazzioni.


Lu famosu matimaticu John Forbes Nash ci appi sta maladìa.
Ma nunustanti a forti disabbilitati arriniscìu a fàrisi arricanusciri lu Premiu Nobel 'nta l'iconumia 'nto 1994.
Ci appi lu premiu ppi li so cuntribbuta supra â tiurìa di li joca.
A so vita fu addiscritta 'nta lu firm A Beautiful Mind (Na menti ca fa miravigghia).

Sintuma[cancia | cancia la surgenti]

  • Allucinazziona: Li pirsuni ca ci anu sta maladìa virunu, siènunu, ciauranu cosi ca l'autri nun cunzidiranu facienti parti dâ rialitati ca stanu spirimintannu iddi.
  • illusiona: Pinzeri e raggiunamenta ca a l'autra nun fanu sienzu.
  • Cumpurtamenta impropria: A pirsuna malada faci cosa ca nun anu senzu.
  • Disordini di lu pinzeru formali: Li pinzera su arriminata e cunfusa. Chissu po' purtari a pirsuna a parrari di cosa ca nun facinu senzu a l'autra e a pinzari 'nta manèri ca su cunzidirati illoggichi.

A "Schizzufrènia" semprici, oppuri a lu statu inizziali eni ciamata macari "disòrdini ditiriorativu" e nun ancludi allucinazziona o illusiona. Alli voti putissi macari nun essiri mancu schizzufrènia. Ma 'nta ogni casu unu avissi a circari aiutu a lu propriu mèdicu.

Trattamentu[cancia | cancia la surgenti]

Li midicina sunu di solitu sumministrata pi lu disturbu.
Ma eni upiniona cundivisa ca sti midicina trattanu sulu li sintuma e ajutunu li pissicutirapeuti a mèntiri ordini e armunia 'ntra li pinzera affittiva e razziunali.
Sti midicina sunu ciamati pissicufarmaci di la catigurìa di l'anti-pissicotici.
Ci sunu nu munzieddu di pirsuni cu stu disordini mintali ca portunu avanti viti bboni e filici.
Chissu di nu puntu di vista isternu tanticchia supirficiali.
Pigghiari midicini eni 'mpurtanti ppi ivitari ca li sintuma tornanu all'impruvvisu.
Macari si pigghiari sti midicina po' aviri iffetti cullatirali tanticchia siddianti ppi la pirsuna antirissata.