Sant'Àita (màrtiri)

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.

Sant'Àita o Sant'Àjita (Catania, 230 o 235 - 5 di frivaru 251), fu na màrtiri dû cristianèsimu a l'èbbica 'n cui sta riliggiuni era clannistina. Cunsacrata comu diacunissa, rifiutau di abbiurari. È la patrona di Catania, ca lu 5 di frivaru di ogni annu ci dèdica na festa granni ca dura diversi jorna.

Lu nomu "Àita" è di urìggini greca e voli diri "buona". La tradizzioni voli la nàscita di la patrona di Catania, l'8 sittèmmuru di lu 235, di ginitura nòbili e cristiani. Tutti li biùgrafi sunnu d’accordu ca lu martiriu di Àjta fu fattu a Catania, lu 5 di frivaru di lu 251, duranti lu terzu cunsulatu di Deciu (245-251), quannnu la Sicilia era guvirnata da lu cònsuli Quinzianu. La carusa avìa sìdici anni appena fatti, quannu fu catturata pi òrdini di Quinzianu.

Storia di Sant'Àita[cancia | cancia la surgenti]

Sant'Àjta 'n càrciri.

Àita, vèrgini siciliana, ammeri la mitati dô terzu sèculu doppu Cristu, fu pirsiquitata di Quinzianu, prifettu di lu Mpiraturi Deciu ntâ Sicilia. Lu tintu omu vuleva ppi iddu la nòbbili picciotta e quannu happi lu putiri e nun arriniscìu a avìrila ppi li sò vogghi, ci la desi a nâ mala fìmmina ppi cummincilla ccu li sò "arti" nfami a cèdiri ô Guvernaturi. Àita, nveci, nun nni vosi sapiri nenti e, quannu Quinzianu la rimpruvirò malamenti ca, nâ nòbbili e lìbbira com'era idda, s'hava fattu cundizziunari di ssà nova riliggiuni cristiana, idda ci arrispunnìu ca "nun canuscìa cchiù llùstri nubbirtati e mancu cchiù vera libbirtati ca chidda di èssiri serva di Jesus Cristu".
Àita, ppi ssì palori, fu apprima misa 'n priggiuni e appoi sutta la turtura, ca sustenni ccù forza supèriori.

Lu martiriu di Sant'Àgata nti na tila di Vastianu dû Chiummu.

Ammàtula la priggiuni e la turtura, Quinzianu desi òrdini ca ci scippàssuru li minna e la rimittìssuru 'n càrciri senza midicari li firiti e mancu mangiari.
Dda notti nâ luci abbagghianti alluminò lu càrciri: î vardiani scantati fujìrunu; î porti aristaru aperti; Àita s'attruvò guarrita pi miràculu di San Petru; e macari cu li porti aperti, Àita nun si nni jìvu, pi nun pèrdiri lu binificiu ca lu Cielu ci priparava.
Quinzianianu, ca vitti e ci cuntaru ssi fatti, ancora cchiù assai ci pigghiò la gnìria e, ppi mpegnu, la fici turturari cû focu e chî carbuna ardenti nta li carni nudi, ma idda, senza cidimentu arcunu, cuntinuò a dìrisi figghia di Cristu.
Dici la tradizzioni ca a ‘n certu puntu, prima ca la carusa fussi jittata nta lu focu p’abbruciàrila tutta,
ci fu nu forti tirrimotu e pi chissu li catanisi, ca lu ntrippitaru comu nu signu divinu, fìciru nà sullivazziuni populari; allura Quinzinianu, scantatu ddi ssa gran fudda, si nni fujìvu, passannu di nà porta sicunnaria, e, quannu fu agghiuntu o ciumi Simetu, mentri l’attravirsava, û cavaddu s’imbazzarìu facènnulu cascari e dànnuci nu càuciu e iddu fu agghiuttutu dû ciumi e, ancora finu a oggi, nun si nni sapi cchiù nenti.
Àita, ntantu, vinìa misa n'àutra vota ‘n càrciri e doppu ca fici l'ùrtima prijera, lu 5 di frivaru251, ristò senza vita.

Apprufunnimenti[cancia | cancia la surgenti]

Ncuminciannu di quannu li rumani, cu la prima guerra punica ntô 264 a.C., ci pigghiaru l’ìsula a li Cartagginisi, ntâ Sicilia fu datu òrdini ca â riliggioni havia èssiri chidda pagana dê rumani.
Quannnu la cumunità cristiana accuminciò a èssiri abbastanza granni, ammeri a lu 40 d.C., si principiau ccu li primi pirsicùzzioni. Apprima, cu Niruni a mitati dô primu sèculu, ssì pirsicùzzioni foru tanticchia liggeri, ma, appoi, duranti lu II sèculu, foru misi liggi ca vietàvunu la riliggioni cristiana.
Principiannu dù III seculu, lu mpiraturi Settimiu Severu emanò n'edittu di pirsicuzzioni; iddu urdinò ca î cristiani avianu èssiri apprima dinunzati a li auturitati e appoi cunsighiati a rinnigari pubbricamenti ssà fidi. Si avìssiru turnatu â riliggioni pagana, avevanu diritto a lu “libellurn”, nà speci di certificatu di cunfurmità riliggiusa, ma cu è ca s’arrifiutava , vineva turturatu e appoi ammazzatu.
Cû tempu, lu Cristianèsimu si diffusi ancora cchiù assai e, ppi timuri ca la crìscita di ssà riliggiuni putissi minazzari la stabilità di lu mperu, ntô 249 lu mpiraturi Deciu, desi òrdini di nà riprissiuni ancora cchiù dura: tutti î cristiani dinunzati e nun dinunzati, eranu ricircati d’uffiziu, arrintracciati, turturati e ammazzati
Chista era la situazziuni ca c'era ntâ Siclia all'èbbica di quannu Àita campava a Catania e di quannu fu purtata avanti a lu prituri Quinzianu.

Lu prucessu[cancia | cancia la surgenti]

Quinzianu quannu si capacitò ca lusinghi, prumissi e minazza nun àvianu avutu nuddu risurtatu cu Àita, tantu chista era nnamurata di Jesù, allura s’ha pinzò e desi ordini ca vinissi mmèdiatamenti fattu lu processo, spirannu accussì di piegàrila ccu la forza.

Ntirrugatoriu di Sant'Àita

Chiamata nto palazzu pritoriu, Àita nun era scantata, ma si prisintò a lu prituri vistuta comu na schiava, accussì comu vistèvunu li vergini consacrati a Diu e Quinzianu si misi a sghizzari supra a comu idda era vistuta, ma Àita ci dissi: “ Jù nun sugnu na schiava, ma sugnu na serva dô Re dô celu , nascii libbira di na famigghia nobbili, ma la mè cchiù granni nubbirtati veni di l’èssiri ancella di Jesus Cristu”.
Li palori di Àita eranu tagghienti e feri, digni di la simpricitati di na vergini e di la firmizza di na martiri.
“ Tu ca ti cridi nobbili “, ci dissi idda ancora a Quinzianu, “si anvèci schiavu dê tô passiuni”. Chista fu na gravi pruvucazziuni pi iddu, patruni di dda terra e garanti di la riligioni pagana nta Sicilia.
“Dunca, nuatri ca disprizzamu lu nomu e la sirvitù di Cristu , semu gnobbili?” ci spiò siddiatu lu proconsuli.
“ Gnobbirtà granni è la vostra: vui siti schiavi di li vuluttà, adurati petri e ligna, iduli costruiti di misarabbili falignami e scarpiddini, strumenti dô dimuniu”.
Quinzianu, nun era càpaci di cuntrabbàttiri a sti palori, nun pussidennu li doti uratori e curturali, e mancu avìa la saggizza e la sempricità di la fedi di Àita; l’unici strumenti ca iddu canuscia bonu erunu la viulenza e li minazza: “O tu rinnechi ssù to Diu, oppuru subbirai li turtura “ ci dissi chistu.
Ma, cu tutti li minazza di turtura, Àita non si lassò scantari: “ Mi voi fari sòffriri? “, rispusi quasi cu sbèntu. “ L’ aspettu di tantu tempu, ccu disìu, chissa è la me gioja cchiù granni”. Cu vuci sicura appoi ci dissi: “ Nun adurirò mai li toi divinitati. Comu pozzu adurari na Veneri ‘mpudica, ‘n Giovi adurteru o ‘n Mercuriu latru? Ma si tu cridi ca chissi sunnu veri divinità, allura ti auguru ca tô mogghieri avissi li stissi custumi di Veneri”.
Sti palori, pisanti comu mazzacani e tagghienti comu lami, pi Quinzianu foru duri sfirzati a lu sò orgogghiu. Seppi riaggiri sulamenti cu viulenza e ripagò na gran jancata l’umiliazziuni ca avìa avuta.
Pi nenti avvilita pi la tumpulata, Àjta ci arrispunniu: “T’ affenni pirchi ti auguru di assumigghiari a li toi dèi? Vidi allura ca mancu tu li stimi? Pirchì pretenni ca s’havianu èssiri unurati e punisci cu nun li voli adurari?”.
Erano palori chiari , ma Quinzianu nun si vosi arrènniri e urdinò ca la picciotta fussi chiusa ‘n càrciri.

Tutti vulìanu a Sant’Àita[cancia | cancia la surgenti]

Prestu li catanisi la pigghiaru comu Patruna di la citati, nun cidennu a nudda àutra cità di la Sicilia lu vantu di aviri datu la nascita a la Santa. Ci fù ‘n forti cuntrastu cu li palirmitani e duzzini foru li libretti scritti di l’una e di l’autra parti pi sustinìri ca la patria di idda fussi Palermu o Catania.

Sant’Àita, nun si sappi cchiù unni avia statu: î pedi e li ginocchi di idda lassaru mpronti ndilèbbili quannu nta na cuntrata e quannu nta n’autra: “Àita s’attruvava ‘n Palermu quannu quinzianu la chiamò a Catania: idda, ubbidienti, si partì, ma a ‘n certu puntu, ci si strugghiu lu lazzu di na scarpa, e, pi fàrici lu ruppu, pusò lu pedi supra na petra, unni arristò la traccia”. A dda petra è diticata oggi la cresia fora a l’antichi mura di Palermu, ditta “Sant’Aita la pidata” (rif.:Pitrè, impronte meravigliose, n.1;

La cresia di S.Biaggiu o cresia di la Carcarella

a Vicari, s’avvicinò a na funtana pi bìviri, ma, di li tanti pirsoni ca c’eranu, nuddu ci nni vosi dari; “ma, na fimmina, mpietusità di dda puviredda, ci desi la sò ànfura e Sant’Àita si dissitò; sintennu ca la sò binifattrici nun era di ddu paisi, mentri la ringrazziava, appuggiò lu ginocchiu supra na grossa petra e la binidissi e, cu idda, a tutti li estranii dû paisi, e continuò pi la so strata. Nta petra ristò la mpronta dû ginocchiu di la Santa” (rif.:Salv.Butera, Storia di Vicari da li uriggini finu ai nostri tempi, p.114-15 Palermu, Vena, 1898).

A Catania tri cresî, una vicina a l’àutra, ricordunu pi diversi raggiuni la Santa; chidda ditta Carcarella, ca sarva li resti di la carcàra (caldaia) unni idda fu abbruciata; arreri a ssà cresia, n’autra, chidda di lu Santu Càrciri, unni idda fu carzarata; supra a nu pezzu di "petra lava", ca nta sta cresia veni sarvata, ci sunnu li mpronti di li pedi di idda quannu nu carcireri l’ammuttò nta priggiuni (rif.:L.A.Trombatore, Foklore catanisi, p.121, Torino,1896); la terza cresia, Sant’Àita la Vetere , è misa annicchia cchiù avanti, versu punenti.

Nàscita di Sant’Àita: Galermu o Palermu[cancia | cancia la surgenti]

Ancora ora la chistioni di unn’è ca nascìu Santa’Àita nun s’ha chiurutu. La ridazzioni latina dû martiriu, ca è fatta di 171 testi, fannu capiri ca Idda nascìu a Catania e arristata ‘n cuntrata “Galermu”, fora dê cunfini dâ citati (oggi la cuntrata, frazziuni di Catania, si chiama San Giuvanni di Galermu); inveci, î 30 testi dâ ridazzioni greca, dìciunu ca idda fu attaccata a Palermu e ca è nativa di ddocu.

S’ha diri ca dû jornu di quannu fu arristata a quannu juncìu a Catania, passsaru deci jorna, ca parrunu troppi pi fari ‘n traggittu brevi comu a chiddu di San Giuvanni Galermu pi Catania (6 chilomitri), anvèci sunnu giusti pi fari 250 chilomitri, zoè la distanza tra Palemu e Catania; appoi, si Quinzianu attruvò la morti nto ciumi Simetu mentri ca stava jiennu a rubbàrisi i beni da famìgghia di Àita e aristari î parenti di idda, cu ci û purtava ô Simetu s’hava jiri a San Giuvanni Galermu, ca è di tutt’artra parti ?

Ma, cumunqui, ppi cunfirmari ca Sant’Àita vinni attaccata a Catania, e zoè a Galemu, c’è û fattu ca la ntistazzioni dû cuntu dici chiaru e senza sbagghiu ca Sant’Àita vinni turturata a Catania.

Macari la ridazzioni greca, nveci di cunfirmari lu fattu di Palermu, fa pinzari ca û locu unni idda vinni arristata s’attruvava nte vicinanzi di Catania: “ Iddi nisciùti fora di Catania, accussi ci dìciunu: nù dicretu fu fattu di Cesari e dû prèsidi contru di tia: Pirchì tu nun aduri li dèi, secunnu lu pàtriu sèntiri cumuni? Tu cerca di cummincìriti di immulari a li dèi, accussì nuàtri ti putemu purtari cu tuttu unuri e gloria nto pruconsuli” – Sant’Aita, avutu lu scudu di Diu, lu metti ginirosamenti contru lu tirannu, nun armi di stu munnu, ma cilesti. I littori, allura, ci fìciru mprèscia, pirchì pi sùbbutu caminassi cu iddi pi prisintàrila o tirannu. […] Ditta sta prijera, partìu di Palermu, comu a nà furtezza circundata di mura e tranquillamenti caminava chê surdati”. (rif.:Sac.Santo D’Arrigo, op.cit., II col., pag.1031)

Stu scrittu fa capiri ca li fatti successuru vicinu a Catania, comu si capisci da mprèscia ca hannu li littori ca nun ci dùnunu a Àita mancu û tempu di priparàrisi pi ‘n viaggiu accussì longu comu a chiddu di Palermu pi Catania; spiciarmenti si avìa èssiri fattu a pedi, senza ‘n carettu o ‘n cavaddu; e, appoi, s‘iddu avìa stata arristata ‘n Palermu, nun c’era nuddu dê parenti ca l’accumpagnava, mmenza a ddi surdatazzi ?

L’urtima cosa, ca è fossi la chiù ‘mpurtanti pi fari capiri ca sta storia di Palemu nun camina: Palermu, ca avìa statu d’aiutu a Roma contru la guerra a li Cartagginisi, avìa avutu lu titulu di cità lìbbira cu autunumia amministrativa, statutu spiciali di autoguvernu e facurtà di eliggìrisi i sò maggistrati cu propi giuristizzioni. Dunca, si Àita fussi stata palermitana, succomu chissa era cità lìbbira, ‘n basi a li liggi rumani, nun puteva èssiri prucissata secunnu la liggi rumana, ma secunnu a chiddi dà cità di Palermu. Palermu era una di li quattru citati da Sicilia ca avìa lu “Conventus” furenzi, ca ognunu d’iddi avìa la cumpitenza di nu quanrtu di l’isula. Pirciò, si idda appartineva a lu Conevntus di Palermu non putìa èssiri prucissata a Catania.

Li riliquî[cancia | cancia la surgenti]

Bustu e riliquariu di Sant'Àita


Nto 1040 li reliquî di la Santa, foru arrubbati dû ginirali bizzantinu Giorgiu Maniaci, ca li traspurtò a Custantinopuli; ma nto 1126 dui surdati di la corti 'mpiriali, lu pruvinzali Gilbertu e lu calabbrisi Gusilinu, li ripurtaru a Catania doppu n’apparizzioni di la stissa Santa, ca nnicava la bona arinisciuta di la 'mprisa; la navi sbarcò la notti dô 7 Austu a Ògnina e tutti li catanisi arrusbigghiati nta notti e vistuti o mègghiu, currenu a unurari la “Santuzza”.

Lu 17 austu 1126, li riliquî foru misi ô Domu di Catania. Oggi iddi sunnu sarvati na parti intra lu bustu prizziusu d’argentu di Sant'Àita (na parti di craniu, dû turaci e arcuni òrgani 'nterni) e nàutru pocu sunnu sarvati intra a riliquari misi nta granni scrignu, macari chistu d'argentu (vrazza e manu, fìmuri, gambi e pedi, la minna e lu Santu Velu). Àutri riliquî di la Santa, comu pi asempiu frammenti nichi di velu e quarchi ossu, sunnu custotiti nta cresî e munasteri di arcuni cità taliani e straneri.


Lu velu[cancia | cancia la surgenti]

Sant'Àita

Secunnu la tradizzioni, mentri ca lu focu abbruciava li carni di Sant’Aita, û velu ca idda purtava nun s’abruciau; n’autra voci dici ca, mentri ca idda vinìa martirizzata chî carbuni addumati, na fìmmina ci cummigghiò la facci cû sò velu (una o l’autra vuci, cumunqui, nun si cuntradiciunu tra d’iddi): pi sta raggiuni û “velu di Sant’Aita” addivintau sùbbutu una di li riliquî chiù prizziusa.

Lu Santu Velu, di culuri russu scuru, nte seculi ha statu purtatu ‘n prucissiuni pi frimmari li culati làvichi ca minazzavunu ora ‘n paisi e ora n’àutru, e, ci si cridi o nun ci si cridi, fattu sta, ca d’avanti ù velu di Sant’Àita la lava s’ha firmatu: miraculu ? cuincidenza ? Ognunu è libbiru di pinzàrila comu voli, ma li cunti di l’èbbica addiscrivunu ‘n modu ducumentatu nzòccu fu e nzòccu nun fu (si oggi pi sapiri chi successi nto passatu nuatri nni rifacemu a nzòccu truvamu scrittu nte cunti di l’antichi e li chiamamu storia, s’ha ddiri allura ca macari chissa di lu velu di Sant’Aita è storia).

Nto frivaru 252, avìa passatu pricisamenti n’annu di quannu Sant’Àita martirizzata murìu, la muntagna scassò e na trimenta culata di lava ca nun si putìa firmari minazzò di distrùggiri Catania; allura, pigghiati di lu scunfortu, li citatini, dilicatamenti e cu granni divuzzioni pigghiaru lu velu russu pusatu supra û tabbutu di Àita e, tra prijeri e ‘invucaziuni, ù purtaru 'n prucissioni d’avanti û frunti di la culata.
Û ciumi di lava nfucata si frimmò pi miraculu. Ci fu nù tripudiu: lodi, cilibbrazzioni, inni di ringrazziamentu e di stu fattu Àita vinni fatta Santa.

Li miràcula dû velu purtatu ‘n prucissioni[cancia | cancia la surgenti]

Prucìssioni cû velu di Sant'Àita

Era û 4 frivaru1169, viggilia di l'annivirsariu di la morti dâ Patrona, quannu Catania vinni scuncassata di nù grannissimu tirrimotu. La cità fu quasi tutta sdirubbata e î morti si cuntaru a migghiara. I catanisi ca ristaru vivi, pigghiaru lu Velo di Sant’Àjta e solu accussì la furia di la natura pàssi ca si placò difinitivamenti.

Nto 1444 ci fu nà gravi eruzzioni di nù conu di l’Etna a quota vàscia. La lava era quasi agghiunta nta ‘n villaggiu a quarchi chilomitro dâ cità. Lu monucu duminicanu D. Pietru Girimia, cu appressu lu Cleru e lu populu, ci portò lu Velu di Sant'Àita ‘n facci û focu. La lava, cangiò dirizzioni. Di tannu ddu villaggiu vinni chiamatu Sant'Àita li Battiati.

Nto 1886 ci fu n’autra forti culata lavica ca minazzava di arrivari nta cità. A siruazzioni divintò sùbbutu drammatica pû paìsi di Niculosi e i niculusoti ‘nvucarunu lu Santu Cardinali Dusmet (pê catanisi lu nomu dû cardinali addiventa "Sdummet") di purtari ‘n prucissiuni û Velo di Sant’Aita davanti â lava.

Quannu accussì fu fattu la lava si frimmò, e n’autra vota la ntircissioni di la Santa prutittrici Àjta àvia fattu lu miraculu. Oggi supra la pineta di Niculosi, o cunfini câ lucalità "Munti Russi", nà cappedda cu la statua dû Cardinali Sdummet arricorda zoccu successi.

Àutri miràculi[cancia | cancia la surgenti]

Nto 303, la virgini Lucia di Sarausa jivu a visitari û siporcru di Sant’Àita e si misi a prijari pi avìri la ràzzia di fari guarriri a sò matri, ca era malata bona; dda notti Sant’Aita ci apparìu 'n sonnu e ci dissi: “ Lucia, soru me, picchì addimanni a mia chiddu ca tu stissa poi fari? Hâ sapiri ca accussì comu Catania è subblimata di mia ‘n Cristu, ù stissu Sarausa virrà nubbilitata di Iddu nti tia."
Lucia uttinìu la guarigioni di sò matri e, l’annu doppu, ù 13 dicèmmiru , macari idda vinni martirizzata.

Fidiricu II, ntô 1231, calau ‘n Sicilia pi mittilla sutta lu sò duminiu. Tanti cità di l'ìsula s’arribbiddaru e tra chissi ci fu Catania. Stu granni ‘Mpiraturi svevu, pi dumari li rivorti e pi dari l’asempiu, desi òrdini d’abbruciari li citati ribbeddi e di massacrari na bona parti di li sò citatini. Ma Fidiricu II era macari nu rignanti magnànimu e quannu lu capupòpulu di Catania ci spiò d’assìstiri a la pùbblica missa, prima di dari òrdini dû massacru, iddu accittò.
Mentri ca c’era la missa, successi lu miràculu: quannu lu ‘mpiraturi grapìu û sò libbru di prijeri trovò scrittu, nta tutti î pàggini, li seguenti palori: “Noli offendere Patria Agathae quia ultrix iniuriarum est” (" nun affènniri la Patria di Àjta picchì idda mìnnica li ‘ngiustizi "). Fidiricu II, mprissiunatu, desi mmidiatamenti òrdini ca nuddu àvia èssiri ammazzatu e nudda petra àvia èssiri abbruciata.


La littra “A” ca è misa nta lu Stemma dâ citati, ammustrata nte ricurrenzi ajtini nte fruntoni dû Palazzu Municipali e nto cunfaloni di l'Universitati, nni veni di nu miraculu fattu di la Santa nto 1357.
A maju di dd’annu , ci fu nto Golfu di Ògnina nà tinta battagghia ca, vistu comu finìu, passò nta storia comu "Scaccu di Catania". La frotta siciliana cumannata di l'ammiraggliu Artali Alagona, o gridu "Sant’Àjta e Alagona" vincìu l’ avvirsari, canciannu a sò favuri li sorti di la “Guerra dê Novant'anni", ca dû 1282 ô 1372 si cummattiu tra Napuli e la Sicilia.

Catania cummigghiata di la lava nta na stampa di l'èbbica

Nto 1575 ci fu nta Sicilia la pesti. I catanisi portaru ppi li strati da citati lu Sacru corpu di Sant'Àjta. Agghicati a "Porta di Aci" â fudda ncuminzò ‘n coru nà prijera ca cuntinuò pi tuttu lu jornu e quasi pi tutta la notti, gridannu “Viva S. Àita". La matina, la pesti passi ca s’àva allintatu, finu a scumpàriri cumpretamenti.

La muntagna scassò versu Nicolosi l’ùnnici Marzu1669 e ncuminzau a vummicari 'n ciumi di focu nfirnali. Li paisi di Guardia, Malpassu (oggi Belpasso), Munpileri e àutri ca èranu nta la stizza direzzioni, foru prestu agghicati dô ciumi di lava e abbruciaru.
Prestu ogni spiranza si scancillò e ci si rinnìu cuntu ca ddu gran ciumi di lava nfucata currìa versu Catania. I catanisi si strinceru ‘ntornu a li Riliqui di Sant’Aita. Û Casteddu Ursinu fu circundatu di la lava ma, cu granni surprisa, idda cangiò dirizzioni. Si trattò di nu veru miràculu, cuntatu nte seculi di storichi, scrittura e pueta.

Nto 1743 Missina vinni corpita di nà tirrìbbili 'pidimia di pesti. La pesti minazzò macari Catania, e la populazzioni ncuminzò a prijari cu divozzioni Sant’Ajta: Catania nun fu tuccata e i catanisi, gridarunu a lu miraculu. Â chiazza dê Martiri c’è ‘n munumentu cu Sant’Aita ca scafazza la testa di ‘n serpenti (la pesti).

La festa di Sant'Àita[cancia | cancia la surgenti]

.

« Sant’Àita, Sant’Àita è misa nta lu chianu
cu la spata a manu ca varda la cità. »



Î fistiggiamenti ‘n unuri di Sant’Àita, 1915
Cannalori

Î fistiggiamenti ‘n unuri dâ santa ncuminzanu, tutti l’anni, û 27 jnnaru e cuntinuanu nsinu û 12 frivaru. Ma, î jorna di granni sulennità sunnu tri e ntra sti tri û 4 e û 5 frivaru sunnu chiddi chiù significativi, quannu Sant’Aita, nta sò vara d’argentu attraversa î quarteri àuti e chiddi pupulari.

Tutti l’anni dô 3 o 5 di frivaru, pi tri jorna Catania si scorda tutti li cosi e tutti l’affanni e si cuncentra sulu pi la festa a Sant’Àita, la terza festa riliggiusa cchiù 'mputrtanti dô munnu, la prima in Italia, pattrimoniu di l'Unesco dô 2005. I cannalori, àuti e granni ciri di lignu ntagghiati, ‘n prucissioni furianu pi tutti li strati e unni ci sparunu la muschittaria e ci fannu lu focu, si fèrmanu e appoi ci fannu l’annacata (ca è na speci d’abballata); pi tutta la citati si vìdunu assai divoti vistuti cu lu saccu jancu; si vìdunu cintinara di migghiara di cristiani ca vènunu di tutti î gnuni, tutta la citati veni addubbata a festa: luminara nta tutti li strati, tutti li chiesi venunu nciùrati, î nuciddara chê carrittini culurati, î picciriddi chê palluncini, î granni cu l’abbiti novi, î carusi comu ègghè, cu ncùnatizzi e cu tutti puliti, î gilatara nta ogni chiazza; e appoi li fochi ô chianu e la vara di Sant'Àita ca veni purtata ‘n prucissioni pi la cità e, tra li spari e li fraguri di li fochi artificiali, tutti s’arricordunu ca idda, martirizzata nta la braci, vìgila sempri supra lu focu dâ Muntagna.

Mmènzu a la fudda ca si mungi nta li strati e nta li chiazzi, î “citatini” tirannu lu curduni, portunu la vara di Sant’Aita, e sunnu chiù assai di quattru mila tutti cu lu saccu jancu e ogni tantu, mmenzu a chisti, si senti na vuci forti ca grida “citatini, semu tutti divoti tutti?” e tutti arrispunnunu comu na sula vuci: "Viva Sant'Àita, viva Sant'Àita"

Û 3 frivaru[cancia | cancia la surgenti]

 jurnata dô 3 si sparti nta tri mumenti: la sulenni e longa prucessioni di menzujornu pi l’ufferta dâ cira, unni partecipanu l’autoritati civili, riliggiusi e militari.
La prucissioni, ca si nfila mmenza a nà fudda ncridìbbili, s’allonga dâ Chiesa di Sant’Àita a la Furnaci (â caccaredda) nsinu â Basilica Cattidrali di Sant'Àita, ô Domu; chiudunu lu curteu li 11 cannalori, granni ciri rapprisintativi di li curpurazioni o dê misteri, e î dui carrozzi dô Sinatu; chisti sunnu dui carrozzi dû setticentu, una cchiù granni e n’àutra cchiù nicaredda unni ci sunnu l’amministratura dû comuni – û Sinatu di na vota, furmatu dû patriziu (û sinnacu) e dê giurati (l’assessuri).
Ê tri di pumeriggiu parti lu trufeu pudisticu ntirnaziounali di Sant’Àita, unni partecipanu campiuni munniali, e si svorgi nta 'n circuitu di 10.000 metri, fattu tra strati novi e antichi dû centru dâ citati.
 sira ô tri, veni fattu ‘n granniusu spittaculu di fochi d’artificiu ô chianu (Domo), e nù cuncertu di canti ppi Sant'Àita.

Û 4 frivaru[cancia | cancia la surgenti]

A migghiara intra la cattitrali di Sant'Àjta, s'affùddanu, s'ammùttanu e si mùnciunu li catanisi, già a l'agghiurnari, pô primu ncontru câ Santa. Tutti ntâ crèsia hannu l'occhi chiantati agghiri a li canceddi chiusi, di unni hà èssiri nisciuta â Santa. Appoi, apprima nta l'artari cintrali e dopu supra a "vara", Sant'Àjta veni purtata dê divoti cû "saccu jancu" e, ammenzu â crèsia, camina china d'oru e di cullani e d'aneddi e di tutti li giuelli dunati macari di re e mpiraturi. E tutti li cristiani ci abbattunu li manu e svintualìanu nta l'ària fazzuletta janchi e ogni tantu na vuci sulitària dici forti "viva Sant'Àita" e n'àutra vuci dici "citatini, tutti divoti tutti, viva Sant'Àjta !" e tutti arrispùnnunu, ca pari na vuci sula, "viva Sant'Àita, viva Sant'Àita".

A la nisciuta dâ cattitrali, fora, â chiazza ô chianu, c'è un pòpulu ca l'aspetta e a l'affaciàrisi si isa nta l'ària e ntornu nu grannìssimu cramuri, ca è n'ammiscata d'abbattuta di manu, di vuci, di nvucazzioni, di viva... è na fudda fatta di genti di tutti li maneri: facchini, ncigneri, scupastrata, dutturi, carittera, prufissuri, latri e assassini, carabbinera e vardia di custura. Aoggi nun cunta nenti, cunta sulu Sant'Àita.

La "vara di Sant'Aita" camina mmenzu la fudda, tirata cu dui longhi curduni di migghiara di fideli, tutti cô saccu jancu, la scuzzetta nìura ntâ testa, li guanti janchi e un fazzulettu, macari chistu jancu. Accumincia lu giru sternu "dê viddani" ca, attraversu la porta Uzeda, pigghia pâ via Dusmet p'agghicari ammeri â via Bìscari.
Appoi pigghià pâ "fera" e arriva â chiazza Stisìcuru, unni a l'èbbrica, Àjta, vinni carzarata, martirizzata e ammazzata. Di ddocu la "vara" veni tirata di cursa p'acchianata dê Cappuccini, facennu a mitati di chista na firmata pi fari n'umàggiu ô "sacru càrciri". Aripigghia la cursa pi fari la secunna rampa nzinu a crèsia di "Sant'Àjta la Vetere", ca fu la prima Cattitrali di Catania e unni, nta nu primu mumentu, vinni vurricata la Patrona dâ cità. Doppu aripigghia la caminata sempri ammenza â fudda pâ via Pibbriscitu, pô furtinu e San Cristòfuru, e ntô mentri s'hà fattu sira.
Nta ssi strati e ssi quarteri la festa s'acculura di ddu folklori particulari ca si pò taliari sulamenti ntra li nostri genti siciliani e ca unni egghè si và pô munnu nun si pò attruvari: tutti li casi sunnu lassati chê porti e finestri aperti e chî stanzi alluminati; alluminati sunnu macari tutti î barcuni, î stìpiti dê porti e dê finestri; sunnu alluminati e nciurati l'altarini câ mmàggini dâ Santa e alluminata è ogni strata, trazzera o vanidduzza; chini di genti li bar ca vìnnunu li cosi-duci di Sant'Àita, li vanchi e caritteddi cô tirruni, câ càlia, â simenza e î calacàusi; mùsica, cantanti, palluncini e granni fuculara p'arrùstiri la carni di cavaddu di manciari ammenzu ô pani.
Ntantu s'hà fattu notti e la vara di Sant'Àjta è agghicata a la "marina" di unni, doppu nu granni "jocu di focu", trasennu n'àutra vota pâ Porta Uzeda, la Santa, a notti funna, veni purtata d'intra a la Basìlica Cattitrali.

Û 5 frivaru[cancia | cancia la surgenti]

Li jarofuli supra la vara vènunu canciati e dî rosella dô jornu prima (ca rapprisintàvanu lu martìriu) ci si mèttunu chiddi janchi (la purezza). Ntâ menza matinata, veni cilibbratu lu "pontificali", intra la cattitrali. Appoi, ntô scurari, accumìncia la secunna parti dô giru dâ Santa pô centru dâ cità.

La festa accumincia câ sulenni missa pontificali fatta dê vìscuvi di tutta la Sicilia ca la cèlibbranu tutti nzemi, n prisenza dû lijatu pontifìciu ca è di sòlitu un cardinali. Â missa è prisenti tuttu lu cleru catanisi, l'autoritati civili e militari e lu pòpulu. Ntô pumiriggiu, ammeri li sei, accumincia lu giru nternu dâ cità. La vara veni purtata pâ via Etnea nzinu a la villa Bellini, pi pigghiari appoi dâ via Caronda e arrivari di chista nzinu a la chiazza Cavour o, comu dìciunu li catanisi, u bbuggu, unni, avanti a la crèsia di Sant'Àjta ô Buggu, veni fattu nu spittàculu di jocu di focu, chê bumma e câ muschittarìa.

 spirduta di ssu spittàculu, si ripigghia la prucissioni ca scinni pâ via Etnea, agghiri la cattitrali nzinu ê "Quattru Canti", unni gira a manu dritta pi fari di cursa a acchianata 'i Sangiulianu[1] Chistu, dû puntu di vista spittaculari, è lu mumentu cchiù àutu. Lu fèrculu tiratu di cursa dê citatini agghica nzinu â fini d'acchainata ammenzu na fudda di pòpulu misa ê lati c'abbatti li manu e jetta vuci pi dàricci forza e curaggiu ê divoti ca cùrrunu p'acchianata tirannu lu fèrculu cô curduni.[2] Pâ via Crociferi, la cchiù bedda strata barocca di Catania, la vara veni purtata versu la cattitrali. Avanti ô cummentu dê soru binidittini veni fatta l'ùrtima frimmata e d'arredi li grati dô munasteru, li soru ci fannu canti pi sant'Àjita. A l'agghiurnari (o, cchiù ô spissu, quannnu s'hà fattu jornu già di un pezzu), sant'Àjita veni trasuta ntâ cattitrali salutata di un granni spittàculu di jocu di focu.

La festa dô 17 austu[cancia | cancia la surgenti]

È chista la festa cchiù antica. P'attruvari la sò urìggini s'hà jiri â notti dô 17 di austu di l'annu 1126, quannu li resti murtali dâ Santa Màrtiri catanisa, vìnniru purtati arredi a Catania di Custantinòpuli dê dui surdati Gilibbertu e Gosermu e, di tannu, li fistiggiamenti spuntànii dâ pupulazzioni catanisa, tutti l'anni nta ssu jornu, non s'hannu cchiù firmatu. Ntâ tradizzioni pupulari, a ssa nuttata è lijatu lu vèstiri pâ festa di Sant'Àita lu saccu jancu, ca era la cammisa di lettu ca vistèvanu li citatini quannu, a la nutizzia dû ritornu dê spogghi di "Aituzza", nisceru pi li strati accussì comu s'attruvàvanu susuti dû lettu.

La festa d'austu è assai cchiù nicaredda di chidda ca si fà ntô misi di frivaru, ma, lu stissu, migghiara di fideli, di curiusi e turristi ìncunu lu centru stòricu dâ cità pi sti fistiggiamenti. A parti la missa 'n onuri di Sant'Àjta, ntâ tarda di pumiriggiu veni fatta na prucissioni cô scrignu unni ci sunnu li riliquî e lu menzubustu riliquiàriu, ntê vicinanzi dâ Cattitrali e dâ chiazza ô Domu, cu spari e botti e jocu di focu straurdinàriu a l'arrivu a chiazza Borsellinu e a la nisciuta e â trasuta di li reliquî.

Minnuzzi 'i sant'Àjita[cancia | cancia la surgenti]

I minnuzzi 'i sant'Àjita o minnuzzi 'i Vìrgini sunu cassatedde tradizziunali siciliana a basi di ricotta zuccurata di pecura, pan di spagna, frutta candita e glassa di zùccaru, tunne, chi parunu li minne di sant'Àita

Ntâ littiratura siciliana[cancia | cancia la surgenti]

Di Dialugu tra l'Auturi e lu sò Libru, a Usu di Prefazioni di Ninu Martogliu[3]:

La Festa di Sant'Aita a Frivaru,
cantanti, 'ntuppateddi, nuciddara...
Natali, ccu li botti di murtaru,
ccu li nuveni e li ciaramiddara!

Rifirimenti[cancia | cancia la surgenti]

  1. L'acchianata di Sangiulianu è, dô puntu di vista spittaculari, lu mumentu cchiù àutu dê cilibbrazzioni ajitini. La vara h'affruntari na longa acchianata, cu na pinnenza dô 10%, ammenzu a dui ali chini-chini di fudda, sùpira na strata fatta cu petra làvica ca havi tra na bàsula e l'àutra tanti làrichi fissuri. Li citatini hann'a tirari lu fèrculu a forti vilocità, pi non fàrilu jiri arredi, nzinu a la fini d'acchianata .
  2. Sta cursa fatta di migghiara di divoti n càmici jancu, è piriculusa assai e ô spissu hà fattu firiti. Ntê primi dô XXI sèculu ci fu macari un mortu. Unu dê divoti n càmici jancu sciddicau ntô mentri ca curreva p'acchianata e vinni pistatu di l'àutri citatini e, appoi, quachi urata doppu, murìu ô spitali. Di ssu fattu, nta st'ùrtimi anni, vinni pruibbitu di fari l'acchianata di Sangiulianu di cursa.
  3. Martogliu, Ninu, The Poetry of Nino Martoglio, traduciutu di Gaetanu Cipolla, Legas (edizzioni bilinguali: sicilianu e ngrisi)

Lijami di fora[cancia | cancia la surgenti]

Mappa storica Storia dâ Sicilia Tempi di Selinunti
pristoria | èbbica finicia | èbbica greca | èbbica rumana | èbbica vànnala | èbbica gòtica | èbbica bizzantina | èbbica àrabba | èbbica nurmanna | èbbica sveva
èbbica angiuina | èbbica aragunisa | èbbica spagnola | èbbica piemuntisa | èbbica burbònica | èbbica cuntimpurània