Omu

Dâ Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
(Rinnirizzata di Òmunu)
St'artìculu tratta dî diffirenzi tra omu e fìmmina. Pi l'omu comu specî vidi Homo sapiens sapiens.
La mmàggini di l'òmu mannata ntô spazziu cô Pioneer.

L' omu o òmunu (dû latinu homo) è un màsculu umanu adurtu, mentri la fìmmina adurta è chiamata fìmmina. Lu tèrmini omu (plurali: òmini) è utilizzatu pi nnicari la distinzioni biològgica tra li sessi, la distinzioni curturali ligata ô gèniri, o ntrammi. L'etati virili o adurta è lu pirìudu ntâ campata dû màsculu doppu la sò tranzizzioni di picciottu. Nummarusi culturi hannu riti di passaggiu pi simmuliggiari lu passaggiu a l'etati adurta di l'omu, comu lu sacramentu di la Cunfirmazzioni nta arcuni rami di la Cristianitati, lu bar mitzvah ntô Judaismu, o simpricimenti lu fistiggiamentu dû sidicèsimu, diciassittèsimu, diciuttèsimu, vintèsimu, vintunèsimu o trintèsimu cumpliannu, a secunna dû lìmiti jurìdicu o culturali, oppuru dâ cumparsa o maturazzioni dî caràttiri sissuali sicunnari e accriscimentu di chiddi primari, ntê sucitati tribbali o picca astrutturati.

Nu picciottu è un màsculu umanu jùvini, mentri la fìmmina jùvini è chiamata picciotta. Lu tèrmini picciottu è usatu pi nnicari la distinzioni biològgica tra li sessi, la distinzioni culturali ligata ô gèniri, o ntrammi. Doppu chi un picciottu junci l'etati matura, è chiamatu omu. Ci sunnu nummarusi eccizzioni culluquiali a l'usu di stu tèrmini. P'asempiu, la palora picciottu è macari usata cumunimenti quannu ci s'arrifirisci ô màsculu adurtu nta l'àmmitu di na rilazzioni affittiva, simulimenti â palora zitu o partner.

Pi tanti la palora omu mprica un certu gradu di maturitati e rispunzabbilitati a cui l'òmini jùvini 'n particulari ponnu spissu sèntirisi mpriparati, puru siddu ponnu sèntirisi troppu vecchi p'èssiri chiamati picciottu.

Sessu[cancia | cancia la surgenti]

'N tèrmini di sessu, l'òmini pussèdinu svariati carattirìstichi sissuali chi li diffirènzanu dî fìmmini. Comu ntâ fìmmina, l'òrgani sissuali di n'omu sunnu parti dû sistema ripruduttivu. Li carattirìstichi sissuali sicunnarî sunnu cuimmurciuti nta attràiri na cumpagna o ntô scunfìggiri li rivali. Sti tratti sicunnari, tuttavia, sunnu macari spissu rilativi â ripruduzzioni 'n quarchi manera. Cuntrariamenti ê fìmmini, l'òmini hannu òrgani sissuali chi sunnu privalintimenti cunziddirati comu sterni, puru siddu tanti parti dû sistema ripruduttivu maschili sunnu nterni. La disciprina ca studia la ripruduzzioni ntô màsculu e l'òrgani assuciati è chiamata androluggìa. La maiuri parti di l'òmini (puru siddu nun tutti) hannu lu cariutipu 46, XY.

'N ginirali, l'òmini sùffrinu dî stissi malattìi dî fìmmini. Ci sunnu tuttavìa arcuni malattìi licati ô sessu chi ntirvennu sulu, o chiù friquintimenti, nta l'òmini. P'asempiu l'autismu e l'urvitati ê culura sunnu chiù cumuni nta l'òmini chi ntê fìmmini.

Li fatturi biològgici nun sunnu ginirarmenti l'ùnici a ditirminari siddu na pirsuna si cunziddira di sessu maschili o menu; p'asempiu, tanti òmini nasceru senza na fisioluggìa tipicamenti maschili (obberu sunnu òmini transgender o tranzissuali; li stimi vannu di 1 a 2mila nzinu a 1 a 100mila), oppuru ponnu èssiri disturbi dâ diffirinziazzioni crumusòmica o urmunali (comu la sindromi di risistenza ê androggeni), o àutri cunnizzioni di ntirsissualismu; 'n arcuni casi niunati nizziarmenti judicati di sessu fimminili, hannu ntô tempu circatu d'aviri riassignatu lu sessu uppostu, e viciversa. (Si vidi macari idintitati di gèniri, rolu di gèniri e transman). Chiossai di lu 20% dî suggetti di sessu maschili, suprattuttu 'n USA, Filippini e Corea dû Sud, accussì comu Ebbrei e Musurmani nta tuttu lu munnu, subberu la circuncisioni, nu ntirventu cu cui s'ammudìfica l'aspettu dû peni, aspurtànnunni lu pripuzziu.

Gèniri[cancia | cancia la surgenti]

Lu Davidi di Michelàncilu cunziddiratu unu dî megghi ritratti artìstici di l'omu.

'N tèrmini di gèniri, l'òmini diffirìscinu dî fìmmini pi na varitati di cumpurtamenti. Si ponnu diliniari arcuni carattìstichi ginirarmenti assuciati a l'òmini; è mpurtanti arricurdari chi li siquenti hannu a èssiri cunziddirati sulu comu giniralizzazzioni (financhi nu stereòtipu) e nun hannu a èssiri cunziddirati signi distintivi di tutti l'òmini.

L'òmini sunnu spissu cunziddirati èssiri cchiù:

  • aggrissivi dî fìmmini. Tuttavia, ntê rilazzioni ntirpirsunali tanti ricerchi dimustraru chi òmini e fìmmini sunnu aguarmenti aggrissivi. L'òmini tènninu a ammustrari la propia supiriuri aggrissivitati ntê rilazzioni asterni.
  • curaggiusi e avinturusi dî fìmmini; lu latu nigativu è la sinzazzioni chi l'omu è chiù nclini a l' abbannunu dî propî famigghi.
  • cumpititivi ma macari chiù tistaruti dî fìmmini.
  • sicuri di iddu stissu (macari arrucanti) e pussèdinu na megghia attitùtini ô cumannu dî fìmmini.
  • cuntrullati e menu emutivi (tènninu a èssiri priciputi chiù friddi e carculatura) dî fìmmini.
  • ticnoluggicamenti e urganizzativamenti chiù dutati dî fìmmini.
  • chiù purtati ô pinzeru astrattu dî fìmmini.

'N tèrmini d'apparenza estètica, picca òmini uccidintali pòrtanu cusmètici o abbillimentu ginirarmenti fimminili gender role. (Chistu è notu comu travistitismu, e è ginirarmenti dipruratu.) La moda cancia, tuttavia: nfatti lu nnussari juielli chi un tempu era pràtica assuciata ô gèniri fimminili, è oi cumuni tra l'òmini uccidintali; nnussari aricchini è pussìbbuli senza assuscitari ammiguitati.

Vuci currilati[cancia | cancia la surgenti]